Những câu hỏi về dự án bảo tàng hơn 11.200 tỷ đồng

Xung quanh việc Bộ Xây dựng đề nghị Bộ Kế hoạch - Đầu tư thẩm định Dự án xây dựng Bảo tàng Lịch sử quốc gia với tổng mức đầu tư 11.227 tỷ đồng, phóng viên NTNN đã có cuộc phỏng vấn PGS-TS Nguyễn Văn Huy - Phó Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và phát huy giá trị di sản văn hóa.

Thưa ông, có nhiều ý kiến cho rằng, trong thời điểm tình hình kinh tế xã hội như hiện nay, việc xây dựng một Bảo tàng Lịch sử quốc gia (BTLSQG) với mức đầu tư 11.227 tỷ đồng là chưa phù hợp, quan điểm của ông như thế nào?

- Tôi nghĩ rằng câu chuyện nền kinh tế đất nước, bối cảnh kinh tế, xã hội của đất nước thì luôn luôn có khó khăn, đặt vấn đề lúc nào phồn vinh thì mới đầu tư xây dựng cho bảo tàng thì sẽ quá chậm. Đầu tư cho văn hóa cần đi trước một bước, tính đến sự lâu dài.

Mô hình Bảo tàng Lịch sử quốc gia.

Không nên nhìn văn hóa hay bảo tàng chỉ như “bình hoa” làm đẹp xã hội. Mà bảo tàng nếu được xây và vận hành tốt, tổ chức nội dung cho có hiệu quả thì sẽ góp phần vào phát triển kinh tế đất nước thông qua việc phát triển nền công nghiệp không khói, thu hút ngày càng nhiều khách du lịch.

Vấn đề tôi quan tâm nhiều là làm thế nào để bảo tàng đó có nội dung dựa chính vào hiện vật, kể chuyện thực sự hấp dẫn. Mục tiêu là đạt được một bảo tàng hiện đại, thực sự hấp dẫn.

Nhiều người nói trông vào Bảo tàng Hà Nội hiện đang hầu như chưa có gì trưng bày và sử dụng cho thuê đám cưới, hội nghị hiện nay, họ càng không hiểu tại sao phải xây thêm một bảo tàng nữa ở Hà Nội để làm gì, sẽ có gì trưng bày trong đó?

- Cái mà giới khoa học lo lắng là chúng ta bắt tay vào chuẩn bị cho việc xây dựng nội dung để bảo tàng theo kịp với tiến độ xây dựng tòa nhà bảo tàng đó như thế nào.

Thứ nhất: Việc xây “vỏ” và chuẩn bị nội dung phải đi song song với nhau, xây vỏ và nội dung cùng phải chuẩn bị để xong thì có thể đưa vào trưng bày, đừng để như Bảo tàng Hà Nội, hoặc như Bảo tàng Nam Định, Bảo tàng Phú Yên… mới khánh thành, cũng xong vỏ nhưng lại đóng cửa để chuẩn bị nội dung, sau đó vài ba năm, có nơi 10 năm sau mới khánh thành nội dung. Đó là câu chuyện rất phổ biến hiện nay mà BTLSQG phải tránh được.

Với bảo tàng, trưng bày gì không quan trọng bằng cách trưng bày thế nào, phải không thưa ông?

- Đúng vậy. Đó là chuyện lớn nhất và quan trọng nhất. Tức là cần tạo ra được một bảo tàng thật sự hấp dẫn, ngoạn mục, đạt đến một trình độ của bảo tàng ở thập niên thứ 2 của thế kỷ XXI, tức là bảo tàng đảm bảo được tính hiện đại, áp dụng được khoa học kỹ thuật, công nghệ trưng bày tiên tiến nhất. Thông qua hiện vật, giúp người xem hiểu rõ được lịch sử đất nước.

Hệ thống bảo tàng của chúng ta, nhiều năm vừa rồi nặng về giáo dục chính trị tư tưởng, bảo tàng nặng về công tác tuyên truyền một cách đơn giản, không bám vào hiện vật. Bảo tàng theo đúng nghĩa là bảo tàng lấy hiện vật làm trung tâm.

Tôi lấy ví dụ, các bảo tàng rất muốn trưng bày thời 1.000 năm đô hộ của phong kiến phương Bắc, thời Hai Bà Trưng, Bà Triệu, Phùng Hưng… nhưng kể về lịch sử đấu tranh vĩ đại thế nào? Nếu cứ tiếp tục trưng bày bằng cách viết trên các pano, minh họa các câu chuyện bằng các bức họa, phù điêu thì có phải là bảo tàng không? Có hấp dẫn không?

Vậy thì những người làm bảo tàng bám vào hiện vật để trưng bày hay bám vào thông sử để tạo ra các minh họa khi không có hiện vật? Đó là cả một vấn đề. Bám vào sách giáo khoa tức là kể chuyện bằng các bài viết, pano, minh họa bằng tranh vẽ để “lấp liếm” sự thiếu vắng của các hiện vật, vậy chúng ta làm theo phương thức nào, đấy là một câu chuyện rất là lớn và quan trọng để suy nghĩ.

Thưa ông, được biết ông cũng tham gia vào Hội đồng khoa học tư vấn xây dựng BTLSQG, vậy trước khi xây dựng thì phương án trưng bày thế nào có được tính đến hay không?

- Nội dung trưng bày không thể chỉ làm trong vòng một vài năm được. Một bảo tàng như BTLSQG muốn có nội dung trưng bày tốt ít nhất phải chuẩn bị trong vòng 5-10 năm, đồng thời cần phải có đội ngũ chuyên gia tư vấn nước ngoài.

Tôi cho rằng nhân lực trong giới bảo tàng và giới làm thiết kế nội thất trưng bày bảo tàng hiện nay ở nước ta chưa thể làm được một bảo tàng hàng ngàn tỷ mà hấp dẫn về mặt nội dung. Một mình ta làm, ở trình độ của giới bảo tàng hiện nay, trình độ của các nhà thiết kế nội thất hiện nay thì chắc chắn không thể tạo ra một bảo tàng hấp dẫn.

Vấn đề đặt ra là sẽ lựa chọn đội ngũ tư vấn nào mà họ hiểu được văn hóa VN, có tư duy phóng khoáng, sáng tạo. Có đội ngũ tư vấn tốt thì hy vọng sẽ có một bảo tàng hấp dẫn. Nhân đây cũng xin nói thêm, chúng ta không nên chạy theo các bảo tàng “khủng”, nhất là với các địa phương, các bảo tàng chuyên ngành.

Còn về mặt quốc gia, đã quyết tâm làm một bảo tàng lớn rồi thì phải tuân thủ những yêu cầu chất lượng để đảm bảo đạt được hiệu quả hấp dẫn. Hiện nay chúng ta có hơn 120 bảo tàng mà có được mấy bảo tàng hấp dẫn, có đông khách? Số bảo tàng có đông khách đến thăm chỉ đếm trên đầu ngón tay. Bỏ từng ấy tiền ra, hy vọng bảo tàng tương lai khách sẽ đến nườm nượp như ngày hội. Để đạt được hy vọng đó phải thay đổi hẳn tư duy làm bảo tàng như hiện nay.

Xin cảm ơn ông!

Ngọc Anh (thực hiện)