Tiền kỹ thuật số CBDC – bước ngoặt lịch sử có thể tái định hình cách thế giới vận hành tiền tệ

Theo CEPR, hơn 130 quốc gia – chiếm khoảng 98% GDP thế giới – đang trong quá trình nghiên cứu, thử nghiệm hoặc chuẩn bị phát hành đồng tiền kỹ thuật số riêng, trong đó có hầu hết các nền kinh tế thuộc nhóm G20. Những dự án nổi bật nhất hiện nay bao gồm đồng euro kỹ thuật số của khu vực đồng tiền chung châu Âu, theo dữ liệu từ Atlantic Council’s CBDC Tracker.

Sự xuất hiện của CBDC được xem là bước ngoặt có thể làm thay đổi sâu sắc hệ thống tài chính – tiền tệ toàn cầu. Tuy nhiên, câu hỏi cấp thiết đặt ra là: Liệu việc phát hành CBDC có thực sự mang lại lợi ích cho nền kinh tế? Lãi suất của CBDC nên được thiết lập thế nào? Và nó sẽ tác động ra sao tới hoạt động của ngân hàng thương mại cũng như chính sách tiền tệ truyền thống?

Mô hình kinh tế vĩ mô mới về CBDC

Trong bối cảnh kinh nghiệm thực tế còn hạn chế, nhóm tác giả Pascal Paul, Mauricio Ulate và Jing Cynthia Wu đã xây dựng một mô hình tổng thể cân bằng nhằm phân tích tác động vĩ mô của việc đưa CBDC vào hệ thống tài chính. Mô hình này giả lập một nền kinh tế có các tác nhân chính gồm hộ gia đình, ngân hàng, doanh nghiệp và chính phủ. Hai đặc điểm cốt lõi của mô hình bao gồm:

Lợi ích thanh khoản của các công cụ tiền tệ: Hộ gia đình nhận được lợi ích khác nhau khi nắm giữ tiền mặt, tiền gửi ngân hàng hoặc CBDC. Các công cụ này không thể thay thế hoàn toàn cho nhau, bởi chúng khác biệt về tính tiện dụng trong thanh toán trực tuyến, tính ẩn danh hoặc mức độ bảo đảm của chính phủ.

Quyền lực thị trường của ngân hàng: Các ngân hàng có quyền định giá tiền gửi thấp hơn lãi suất chính sách của ngân hàng trung ương. Khi có CBDC cạnh tranh, khoảng chênh này giảm xuống vì người dân có thêm lựa chọn gửi tiền an toàn và thuận tiện hơn.

Cán cân lợi ích – rủi ro khi phát hành CBDC

Theo nghiên cứu, việc phát hành CBDC có cả mặt tích cực lẫn tiêu cực.

Mặt tích cực: Hộ gia đình hưởng lợi nhờ có thêm kênh tiết kiệm an toàn, đồng thời buộc các ngân hàng thương mại phải nâng lãi suất tiền gửi để giữ chân khách hàng.

Mặt tiêu cực: Các ngân hàng chịu áp lực tăng lãi suất tiền gửi, đồng thời đối mặt với việc người dân rút tiền gửi chuyển sang CBDC, khiến lợi nhuận và khả năng cho vay giảm, kéo theo đầu tư và sản xuất suy yếu. 

Nhóm tác giả đã tìm ra mức lãi suất tối ưu cho CBDC – giúp nền kinh tế đạt mức phúc lợi cao nhất. Với dữ liệu hiệu chỉnh theo kinh tế Mỹ, lãi suất tối ưu này vào khoảng 0,8%/năm, cao hơn mức 0% mà nhiều nhà hoạch định chính sách thường giả định.

Khi mở rộng mô hình ra các nền kinh tế khác nhau, nhóm nghiên cứu nhận thấy rằng, với chính sách tiền tệ có lãi suất dưới 1% (rất thấp), thì lãi suất tối ưu cho CBDC có thể hơi âm hoặc cao hơn chính sách lãi suất một chút. Nói cách khác, khi lãi suất chính sách thấp, việc ấn định lãi suất cho CBDC không cần tuân theo một quy tắc cố định, mà có thể dao động một chút quanh mức đó. Điều này giúp giữ ổn định hệ thống ngân hàng (không khiến người dân rút hết tiền gửi để mua CBDC) mà vẫn đảm bảo lợi ích kinh tế tổng thể.

Với lãi suất chính sách trên 1%, mức lãi suất CBDC tối ưu nằm thấp hơn 0,8–1,2 điểm phần trăm so với lãi suất chính sách.

Tác động tới quyền lực thị trường của ngân hàng

Một trong những tác động lớn nhất của CBDC là làm giảm quyền lực định giá của các ngân hàng thương mại, theo nhóm nghiên cứu.

Nếu lãi suất chính sách ở mức 5%, các ngân hàng thường duy trì mức chênh lệch tiền gửi khoảng 2,5% trong điều kiện không có CBDC. Nhưng khi phát hành CBDC với mức lãi suất tối ưu, chênh lệch này giảm xuống chỉ còn 0,7%, nhờ lãi suất tiền gửi tăng lên 4,3%.

Điều này có nghĩa là CBDC giúp làm phẳng thị trường tiền gửi, tăng tính cạnh tranh và mang lại lợi ích phúc lợi cho hộ gia đình, đặc biệt trong môi trường lãi suất cao.

Khi lãi suất chính sách dưới 2%, mức lợi ích phúc lợi chỉ khoảng 0,25%, nhưng ở mức lãi suất 6%, lợi ích này tăng đáng kể – tới 1%.

So sánh Mỹ và khu vực đồng Euro

Cuối cùng, nhóm nghiên cứu tái hiệu chỉnh mô hình cho khu vực đồng euro – nơi Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) đang xúc tiến dự án đồng Euro kỹ thuật số.

Do châu Âu phụ thuộc nhiều hơn vào hệ thống ngân hàng trong cấp vốn cho doanh nghiệp (80% ở EU so với 30% ở Mỹ), nên hiệu ứng tiêu cực từ việc ngân hàng bị giảm huy động mạnh hơn, mức tăng phúc lợi vì thế thấp hơn so với Mỹ.

Nói cách khác, do các doanh nghiệp châu Âu phụ thuộc chủ yếu vào nguồn vốn vay từ ngân hàng, nên khi ngân hàng bị giảm huy động do người dân chuyển sang dùng CBDC, khả năng cho vay của họ cũng giảm mạnh. Điều này khiến tác động tích cực của CBDC đối với nền kinh tế châu Âu yếu hơn so với Mỹ - nơi các doanh nghiệp có nhiều kênh huy động vốn khác như thị trường trái phiếu và chứng khoán.

Điều nghịch lý là dù châu Âu đang đi trước Mỹ trong việc chuẩn bị phát hành CBDC, song Mỹ lại có tiềm năng thu được lợi ích kinh tế lớn hơn từ mô hình này.

Nhìn chung, nhóm nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc phát hành tiền kỹ thuật số của ngân hàng trung ương có thể mang lại lợi ích phúc lợi đáng kể cho nền kinh tế – nếu được thiết kế đúng, đặc biệt là trong việc xác định mức lãi suất phù hợp.

Một CBDC được trả lãi vừa phải (khoảng 0,8%/năm) không chỉ giúp người dân có thêm lựa chọn tiết kiệm an toàn mà còn thúc đẩy cạnh tranh trong hệ thống ngân hàng, giảm quyền lực thị trường và cải thiện hiệu quả phân bổ vốn.

Ngược lại, nếu thiết kế không hợp lý – ví dụ trả lãi quá cao hoặc quá thấp – CBDC có thể gây rủi ro cho hệ thống ngân hàng, làm giảm đầu tư và tổn hại tăng trưởng kinh tế.

CBDC, nếu được triển khai đúng cách, có thể trở thành công cụ tiền tệ mới giúp cân bằng lợi ích giữa người dân, ngân hàng và nhà nước – mở ra kỷ nguyên số cho hệ thống tài chính toàn cầu.

×