Triển lãm ảnh nude đầu tiên tại Hà Nội: Cởi mở nhưng vẫn phấp phỏng?

Triển lãm cũng được coi là chỉ dấu quan trọng về sự cởi mở của nhà quản lý với hoạt động công bố tác phẩm ảnh nude, mang lại nhiều hy vọng cho thể loại nghệ thuật vẫn bị xác định là “vùng cấm” và là “nút thắt” trong nhiếp ảnh Việt lâu nay.

Nhưng, cởi mở đến đâu? Quản lý cấp phép trưng bày tác phẩm có thực sự đảm bảo sẽ không để lọt những sản phẩm phi nghệ thuật, thậm chí phản cảm lại là vấn đề khiến nhiều người e ngại.

Triển lãm “Ảnh nude nghệ thuật” đầu tiên tại Hà Nội thu hút sự quan tâm của đông đảo người xem.

Lại chuyện “cũ người mới ta”

Triển lãm ảnh nude, thế giới đã thực hiện từ rất lâu. Việt Nam còn dè dặt vì văn hóa Á Đông quan niệm phụ nữ cần sự kín đáo. Nhưng, cơ thể con người là vẻ đẹp của tạo hóa, cần được tôn vinh. Đó là khẳng định của nhà phê bình Nguyễn Thành và cũng là ý kiến chung của phần lớn người hoạt động trong lĩnh vực mỹ thuật, nhiếp ảnh nói riêng, khách tham quan triển lãm “Ảnh nude nghệ thuật” tại Hà Nội mà chúng tôi ghi nhận được.

Ông Mã Thế Anh, Cục phó Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm kiêm giám tuyển của triển lãm cũng cho hay: Ảnh nude nghệ thuật từ trước đến nay vẫn được chọn trưng bày ở những triển lãm nghệ thuật cùng với nhiều nội dung khác nhưng chưa có triển lãm chuyên đề. Hoạt động trưng bày lần này tại Hà Nội với mong muốn tạo bước ngoặt mới trong công bố tác phẩm ảnh nude nghệ thuật, đồng hành cùng nghệ sĩ trong hoạt động sáng tạo nghệ thuật, đặc biệt là ảnh nude nghệ thuật.

Việc công bố các tác phẩm ca ngợi vẻ đẹp tạo hóa, vẻ đẹp của tạo hình, của nghệ thuật ánh sáng, có giá trị thẩm mỹ, nhân văn, hướng thiện sẽ tạo ra đối trọng để công chúng phân biệt với ảnh nude phi nghệ thuật, phản thẩm mỹ.

Nhiếp ảnh gia Thái Phiên, 1 trong 10 nghệ sĩ nhiếp ảnh đưa tác phẩm đến trưng bày tại triển lãm khẳng định, có thể người xem thấy lạ, thấy bỡ ngỡ khi xem triển lãm nhưng với người nghệ sĩ sáng tạo như anh, đây là chuyện rất bình thường. Thái Phiên đã có 26 năm cầm máy chụp ảnh nude.

Trong số hơn 400 tác phẩm anh đã thực hiện, có hơn 70 tác phẩm đã được in trong sách ảnh “Xuân thì” và hơn 90 tác phẩm đã công bố chính thức trong sách ảnh “Miền cổ tích”. Hơn 200 tác phẩm còn lại, anh đang “cất kỹ” trong kho ảnh. Nhưng, sau 3 lần kỳ cạch chạy khắp nơi xin tổ chức triển lãm ảnh nude không thành, anh đã rất sợ thủ tục hành chính nên sẽ không bao giờ dám đứng ra tự tổ chức trưng bày tác phẩm nữa.

Mới đây, triển lãm ảnh nude của Thái Phiên đã được tổ chức ở TP Hồ Chí Minh nhưng là do Hội Nhiếp ảnh TP Hồ Chí Minh đứng ra thực hiện. Sớm hơn nữa thì có triển lãm ảnh nude của nhiếp ảnh gia Hạo Nhiên. Tuy nhiên, cả 2 triển lãm này đều mang tính địa phương.

“Ảnh nude nghệ thuật” tại Hà Nội là triển lãm đầu tiên do cơ quan quản lý cấp trung ương tổ chức nên các nghệ sĩ sáng tạo như anh hy vọng, đây sẽ là những khởi đầu mới, thuận lợi hơn cho hoạt động trưng bày, công bố tác phẩm ảnh nude – “lãnh địa” luôn bị các nhà quản lý xếp vào khu vực nhạy cảm lâu nay.

Nghệ sĩ nhiếp ảnh Dương Quốc Định cũng cho hay, người theo đuổi nghệ thuật này luôn xác định, chụp để thỏa mãn đam mê và chạm đến cảnh giới của cảm xúc, không phải để chờ được công chúng công nhận hay một sự ghi nhận nào đó bằng giải thưởng.

Giải thưởng, với Dương Quốc Định chỉ có ý nghĩa như một kỷ niệm đánh dấu mốc về một sự thành công nhất định và giới hạn trong một thời điểm nhất định. Anh đã có hàng nghìn tác phẩm và rất nhiều tác phẩm được thế giới biết đến, không chờ được công bố trong nước. Lâu nay, anh chụp đến đâu đều chia sẻ tới đó. Địa chỉ là các trang chuyên nghiệp, chính quy, được công nhận và tổ chức khá nhiều trên thế giới.

Các tác phẩm của anh được trưng bày tại triển lãm lần này đều là những tác phẩm đã cũ. Tuy nhiên, anh vẫn cảm thấy vui vì việc tổ chức trưng bày công khai chứng tỏ, đã đến lúc chúng ta “cởi trói” và cởi mở hơn với ảnh nude nghệ thuật. Đây là việc vô cùng cần thiết.

Một trong số các tác phẩm được chọn trưng bày tại triển lãm.

Nên khuyến khích mở rộng

Đồng tình với quan điểm của nghệ sĩ Dương Quốc Định về sự cần thiết trong tổ chức triển lãm ảnh nude nghệ thuật, nhiếp ảnh gia Thái Phiên phân tích: Với số đông hiện nay, quan niệm về ảnh nude và công bố ảnh nude vẫn gây tranh cãi, giống như việc đưa chương trình giáo dục giới tính vào cho trẻ con trong trường học. Văn hóa  phương Đông khiến người ta phân vân chuyện đưa hay không đưa giáo dục giới tính vào chương trình giảng dạy, gây tranh cãi trong trưng bày hay không trưng bày ảnh nude nghệ thuật.

Thực tế, đây là việc nên làm. Vì có giáo dục giới tính sớm, trẻ mới hiểu biết, tránh mắc sai lầm. Có trưng bày ảnh nude nghệ thuật, công chúng mới có điểm tựa để phân biệt nude dung tục. Không thể nói trẻ hư hỏng vì nghệ thuật nude bung ra. Chưa kể, chụp ảnh nude là để tôn vinh vẻ đẹp mà tạo hóa đã ban tặng. Con người là kiệt tác của tạo hóa. Tôn vinh con người là nhân văn, nên được khuyến khích.

Về vấn đề này, nghệ sĩ Dương Quốc Định cũng nhận định: Ảnh nude nghệ thuật có ranh giới rất rõ ràng. Với những người được tôi luyện, đào tạo bài bản thì không có khái niệm nhạy cảm trong nghệ thuật ảnh nude. Chỉ có công chúng chưa hiểu về nghệ thuật này nên coi nó là nhạy cảm.

Nghệ sĩ nhiếp ảnh Dương Quốc Định.

Muốn phá vỡ quan niệm này và để công chúng phân biệt được cái tục thì phải cho họ thấy cái không tục, được thấy những tác phẩm nghệ thuật tinh khiết mà người tạo ra nó đã được chứng nhận với những tiêu chuẩn tương đối trong từng thời điểm. Khi trưng bày tác phẩm nghệ thuật công khai, người trẻ có cơ hội thưởng lãm những tác phẩm ảnh nude của các nghệ sĩ đã được chuẩn hóa ở các cuộc chơi lớn trên thế giới, được công nhận qua nhiều giải thưởng.

Đây sẽ là đối trọng cho những ảnh nude dung tục, đồi trụy phát tán trong cộng đồng. Mà những bức ảnh như thế thì vô cùng nhiều, tràn lan trên mạng, chưa được kiểm soát, đang tạo sự hỗn tạp về thị hiếu.

Về phía các nghệ sĩ, sự cởi mở của nhà quản lý đối với ảnh nude nghệ thuật còn mang nhiều ý nghĩa khác. Lý do là, lâu nay, ảnh nude tại Việt Nam chưa được công khai chấp nhận nhưng vẫn len lỏi trong cuộc sống. Thành quả lao động của nghệ sĩ bị sử dụng không xin phép tràn lan. Thậm chí, có những công ty còn ngang nhiên sử dụng để kinh doanh sản phẩm.

Các phòng tranh chép cũng đang chép một cách thiếu ý thức, không hề xin phép. Nhiều cơ sở tự lấy hình để in bán. Điều này chứng tỏ ảnh nude có thị trường, dù rằng thị trường này không được công nhận một cách chính thức.

Cởi mở nhưng vẫn phấp phỏng?

Thực tế, 52 tác phẩm của 10 tác giả là những người có quá trình theo đuổi sáng tạo nghệ thuật ảnh nude uy tín, lâu năm tại triển lãm “Ảnh nude nghệ thuật” đều nhận được khá nhiều đánh giá tích cực từ người xem: có chất lượng nghệ thuật tốt, thể hiện được dấu ấn cá nhân, dấu ấn sáng tạo với tư duy, thủ pháp tạo hình có nét riêng.

Tuy nhiên, vẫn không ít ý kiến nghi ngại, với triển lãm đầu tiên, được thực hiện cẩn trọng, thậm chí là cẩn thận trên mức cần thiết của ban tổ chức thời gian qua sẽ mang lại hiệu ứng tích cực. Nhưng, nếu phổ biến cấp phép triển lãm thì còn nhiều vấn đề, nhất là khi đánh giá một tác phẩm ảnh nude còn gây quá nhiều tranh cãi như hiện nay.

Trao đổi về vấn đề này, ông Vi Kiến Thành, Cục trưởng Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm cho hay, việc thực hiện trưng bày ảnh nude nghệ thuật là cần thiết để tôn vinh tác phẩm và tác giả. Các tác phẩm được chọn lọc, in ấn trên khổ lớn, chất liệu đặc biệt, trình  bày hấp dẫn trong triển lãm mang lại hiệu quả về thẩm mỹ khác xa với việc công bố trên mạng internet nay sách báo. Vì vậy, cần được khuyến khích.

Ông Vi Kiến Thành, Cục trưởng Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm.

Theo quy định hiện nay, triển lãm ảnh nude nghệ thuật đã được coi trọng và đánh giá bình đẳng như các triển lãm ảnh khác. Tác phẩm triển lãm phải được các cơ quan quản lý văn hóa thẩm định, cụ thể, ở cấp địa phương là Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch các tỉnh, cấp trung ương là Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm. Hồ sơ cấp phép đúng, đủ theo quy định trong Nghị định 72 thì sẽ được phép trưng bày. Tất nhiên, trong thực tế có thể phức tạp hơn.

Ngay như triển lãm “Ảnh nude nghệ thuật”, việc tổ chức cũng còn có nhiều ý kiến trái chiều. Dù đơn vị tổ chức là Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm thì đây vẫn là quyết định có nhiều khó khăn. Trong nội bộ của Cục, không phải ai cũng đồng tình. Vì vậy, quá trình thực hiện vẫn rất cẩn trọng, vừa làm vừa thăm dò dư luận. Ban tổ chức đã dự kiến cả việc sẽ phải dán nhãn 18+ cho triển lãm.

Nhưng, sau khi các tác giả chuyển tác phẩm và quá trình làm việc chặt chẽ của các giám tuyển đã loại bỏ tất cả những gì tác động không tốt đến giới trẻ cộng thêm ý kiến tham khảo từ nhiều kênh khác nhau trong xã hội, ban tổ chức đã quyết định bỏ dán nhãn 18+. Thực tế có khoảng 70-80% đồng tình bỏ việc dán nhãn này nhưng vẫn còn 20-30% ý kiến không ủng hộ.

Cũng theo ông Vi Kiến Thành thì sở dĩ ban tổ chức triển lãm lần này mạnh dạn bỏ dán nhãn 18+ vì đã tổ chức rất kỹ lưỡng các khâu và chắc chắn các tác phẩm trưng bày lần này sẽ không còn tác động không tốt đến người xem. Tuy nhiên, với các triển lãm tương tự, thậm chí nội dung phức tạp hơn nữa tương đối khó.

Có một thực tế lâu nay là các địa phương, cán bộ quản lý văn hóa không có chuyên môn về mỹ thuật, nhiếp ảnh. Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm đã đề nghị các địa phương, khi có những triển lãm chuyên sâu về mỹ thuật, nhiếp ảnh, đặc biệt là ảnh nude mà các thành viên trong hội đồng thẩm định, cấp phép anh thấy phân vân thì nên lấy ý kiến chuyên gia ở địa phương.

Địa phương nào cũng có nghệ sĩ nhiếp ảnh, địa phương nào cũng có họa sĩ. Địa phương nên mời người có chuyên môn cao để tư vấn cho đội ngũ làm công tác giám định, tránh tình trạng để tác phẩm kém chất lượng, phản nghệ thuật “lọt lưới”.