Từ vụ bắt nguyên Cục trưởng An toàn thực phẩm: Khi quản lý trở thành điểm nghẽn niềm tin

Liên quan đến vụ án triệt phá đường dây sản xuất và buôn bán hàng trăm tấn thực phẩm chức năng giả do Nguyễn Năng Mạnh cầm đầu, ngày 13/5, Cơ quan cảnh sát điều tra Bộ Công an (C03) cho biết đã ra quyết định khởi tố bị can, lệnh khám xét với 5 cán bộ Cục An toàn thực phẩm, Bộ Y tế về hành vi nhận hối lộ. Đáng chú ý, trong đó có nguyên Cục trưởng An toàn thực phẩm Nguyễn Thanh Phong.

Trao đổi với PV Dân Việt, luật sư Mai Thị Thảo, Phó Giám đốc TAT Law Firm, chuyên gia trong lĩnh vực bảo vệ người tiêu dùng và pháp lý hàng hóa thực phẩm cho rằng, vụ việc nguyên Cục trưởng và 4 cán bộ Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế) bị khởi tố đã gây chấn động không chỉ trong ngành y tế mà còn đặt ra câu hỏi lớn trong lòng công chúng: liệu những ai đang được giao nhiệm vụ bảo vệ sức khỏe cộng đồng có thực sự làm đúng vai trò của mình? Và nếu không, cơ chế kiểm soát nào sẽ đủ mạnh để ngăn chặn hệ lụy?

Theo thông tin từ cơ quan điều tra, các bị can đã vi phạm quy định khi ký xác nhận nội dung quảng cáo thực phẩm bảo vệ sức khỏe không đúng bản chất, không đúng hồ sơ đăng ký. Về bản chất, đây là không khác gì hành vi tiếp tay cho doanh nghiệp cung cấp thông tin sai lệch ra thị trường - điều tối kỵ trong lĩnh vực liên quan đến sức khỏe cộng đồng. Các các sản phẩm mang mác "thực phẩm bảo vệ sức khoẻ" coi rẻ sức khoẻ người dân.

Đáng chú ý, trong giai đoạn ông Nguyễn Thanh Phong làm Cục trưởng, thị trường thực phẩm chức năng đạt quy mô gần 30.000 sản phẩm, chiếm hơn 54% tổng số sản phẩm thực phẩm bảo vệ sức khỏe trong giai đoạn 2021–2024.

Với số lượng khổng lồ ấy, việc kiểm soát chất lượng sản phẩm và nội dung quảng cáo trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Nhưng đáng tiếc, không ít sản phẩm đã và đang được “nâng tầm” bằng lời quảng cáo sáo rỗng, vô căn cứ – và giờ đây, sự thiếu trung thực đó đang kéo theo hệ quả pháp lý cho chính những người có trách nhiệm thẩm định, giám sát.

"Tôi cho rằng, đừng vội nhìn vụ việc này đơn thuần là một hành vi sai phạm cá nhân để rồi dẫn tới khởi tố hình sự. Ẩn sau đó là một cơ chế giám sát - kiểm soát vốn đã tồn tại từ lâu nhưng không đủ hiệu quả. Những văn bản hành chính được ký ra không thông qua cơ chế phản biện nội bộ rõ ràng, không có quy trình kiểm định độc lập, không có đánh giá hậu kiểm một cách thực chất. Rất dễ để đặt vấn đề trách nhiệm cá nhân, nhưng khó hơn là truy ngược lại cơ chế vận hành và xác định rõ: đâu là lỗ hổng thể chế đã khiến cán bộ thực hiện không hết - hoặc vượt quá - thẩm quyền", luật sư Thảo nhấn mạnh.

Từ thực tế những vụ việc vừa bị phanh phui thời gian qua, luật sư Thảo đã nêu ra thực tế, tình trạng “vừa đá bóng, vừa thổi còi” khi cơ quan cấp phép cũng là nơi tự thẩm định, tự xác nhận - vẫn còn tồn tại trong không ít lĩnh vực, và an toàn thực phẩm chỉ là một lát cắt trong bức tranh lớn hơn ấy.

"Không khó để thấy rằng, mỗi lần xảy ra vụ việc liên quan đến thực phẩm bẩn, hàng giả, hoặc sản phẩm quảng cáo sai lệch, thì người tiêu dùng là người hoang mang nhất, mất niềm tin không chỉ với doanh nghiệp sản xuất, mà cả với cơ quan quản lý nhà nước.

Trong khi đó, các doanh nghiệp làm ăn tử tế, đầu tư bài bản, tuân thủ đầy đủ tiêu chuẩn sản xuất và quảng cáo, lại phải gồng mình cạnh tranh với một “thị trường xám” đầy biến động, nơi chỉ cần một chiếc giấy xác nhận là có thể vẽ ra mọi công dụng từ tăng cường miễn dịch đến hỗ trợ điều trị bệnh", luật sư Thảo nêu.

Từ thực tế trên, đã đến lúc luật pháp cần lên tiếng, không chỉ bằng việc xử lý vi phạm, mà bằng một hệ thống kiểm soát toàn diện từ trước đến sau: cấp phép - kiểm tra - hậu kiểm - xử lý vi phạm - cảnh báo rủi ro.

Pháp luật phải bảo vệ người dân trước, không phải sau

Trong vụ việc liên quan đến hàng trăm tấn thực phẩm chức năng "nhập khẩu từ châu Âu" vừa bị phanh phui khiến nhiều cán bộ Cục An toàn thực phẩm "dính chàm" đã không ít người tiêu dùng trong đó có người già, trẻ nhỏ trở thành nạn nhân.

Bên ngoài, lớp vỏ hào nhoáng được tạo dựng công phu, mẫu mã bắt mắt, tem chống giả tinh vi, giấy kiểm định giả mạo. Một số sản phẩm thậm chí giả danh hàng ngoại nhập, gắn mác "hàng Nhật", "hàng Mỹ", "nhập khẩu từ Mỹ, châu Âu" để tạo lòng tin với người tiêu dùng.

Tuy nhiên, thực chất nguồn nguyên liệu chủ yếu được nhập từ Trung Quốc hoặc thu gom trôi nổi trong nước. Về chất lượng, nhiều sản phẩm chỉ đạt dưới 30% so với công bố. Khi phát hiện dấu hiệu bị lộ, các nghi phạm lập tức tẩu tán, tiêu hủy nguyên liệu, sản phẩm và đóng cửa nhà máy nhằm xóa dấu vết.

Theo điều tra ban đầu của cơ quan chức năng, từ năm 2016, nhóm đối tượng thành lập nhiều công ty để hợp thức hành vi sản xuất, buôn bán thực phẩm chức năng giả. Nhóm khách hàng mà đường dây này nhắm tới là người già, trẻ em.

Dựa vào niềm tin của người dân, chúng tung ra những lời quảng cáo “có cánh” như "giúp trẻ nhỏ phát triển chiều cao", "hỗ trợ tăng cường sức khỏe", "tăng cường trí nhớ", "giảm đau nhức xương khớp",... gieo vào lòng người niềm hy vọng mong manh trên nền thực phẩm giả mạo, kém chất lượng. 

Với góc nhìn của một luật sư từng đại diện cho cả doanh nghiệp và người tiêu dùng trong các vụ việc liên quan đến an toàn thực phẩm, luật sư Thảo cho rằng đã đến lúc cần chuẩn hóa lại quy trình cấp phép nội dung quảng cáo, gắn với trách nhiệm giải trình và thẩm quyền rõ ràng; thiết lập các đơn vị kiểm chứng độc lập, phi hành chính - nhằm giám sát tính xác thực của sản phẩm và quảng cáo; số hóa toàn bộ quá trình cấp phép - hậu kiểm - xử lý, để đảm bảo tính minh bạch và khả năng giám sát cộng đồng.

"Chúng ta cần hệ sinh thái pháp lý đủ mạnh để loại bỏ tư duy xin – cho, đủ linh hoạt để xử lý các mô hình quảng bá sản phẩm mới (qua mạng xã hội, livestream…) và đủ thông minh để không bắt tất cả doanh nghiệp tử tế “chịu vạ lây” vì sai phạm của một vài cá nhân hay doanh nghiệp trục lợi", luật sư Thảo phân tích.

Bên cạnh đó, cái giá phải trả cho một sai phạm trong lĩnh vực an toàn thực phẩm không phải chỉ là con số hàng chục tỷ đồng - mà là sức khỏe cộng đồng, là niềm tin vào cơ chế quản lý. Pháp luật không thể đứng sau mỗi sự việc, để rồi “truy cứu”. Pháp luật phải đi trước, cảnh báo, ngăn chặn và định hướng hành vi.

"Việc khởi tố những cán bộ sai phạm lần này có thể là dấu mốc cần thiết. Nhưng quan trọng hơn, nó nên là bước khởi đầu cho một cuộc cải cách toàn diện trong hệ thống quản lý an toàn thực phẩm, bắt đầu từ những điều cơ bản nhất: minh bạch, kiểm soát và trách nhiệm", luật sư Thảo nói thêm.

Ngày 13/5, Cơ quan cảnh sát điều tra Bộ Công an (C03) cho biết đã ra quyết định khởi tố bị can, lệnh khám xét với ông Nguyễn Thanh Phong, nguyên Cục trưởng Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế) và 4 cán bộ của cục này để điều tra về tội "Nhận hối lộ".

Ông Phong cùng 3 người bị bắt tạm giam, một người bị áp dụng biện pháp ngăn chặn cấm đi khỏi nơi cư trú.

Việc khởi tố 5 người nằm trong diễn biến mở rộng điều tra vụ án làm giả hàng trăm tấn thực phẩm chức năng do Nguyễn Năng Mạnh (Giám đốc Công ty MegaPhaco, Chủ tịch HĐQT Công ty MEDIUSA - trụ sở tại quận Hoàng Mai, Hà Nội) và đồng phạm thực hiện.

Cơ quan cảnh sát điều tra Bộ Công an đã làm rõ sai phạm của cán bộ Cục An toàn thực phẩm trong việc thẩm định, hậu kiểm. Trong đó có hành vi cấp 4 giấy chứng nhận cơ sở đủ điều kiện an toàn thực phẩm đạt yêu cầu thực hành sản xuất tốt (giấy chứng nhận GMP) cho Nhà máy MediPhar và Nhà máy MEDIUSA, cấp 20 giấy tiếp nhận đăng ký công bố sản phẩm cho nhóm 9 công ty của Nguyễn Năng Mạnh.

Cơ quan cảnh sát điều tra cũng làm rõ sai phạm trong việc cấp giấy chứng nhận công bố sản phẩm.Theo điều tra, hồ sơ xin cấp phép công bố sản phẩm của nhóm công ty của Nguyễn Năng Mạnh không phải sửa đổi, bổ sung nhiều lần, kéo dài việc cấp phép hoặc không cấp phép.

Nguyễn Năng Mạnh và Đỗ Mạnh Hoàng đã chỉ đạo nhân viên Hoàng Thị Hương đưa hơn 2 tỉ cho chuyên viên tiếp nhận hồ sơ xin cấp phép công bố sản phẩm thuộc Cục An toàn thực phẩm.

Từ đó lãnh đạo, nhân viên Cục An toàn thực phẩm đã tạo điều kiện cấp phép 207 sản phẩm cho 9 nhóm công ty của Nguyễn Năng Mạnh.

Hiện cơ quan chức năng đang củng cố tài liệu, chứng cứ làm rõ hành vi phạm tội của các bị can, mở rộng điều tra vụ án.

×