Vắc xin Covid-19 công nghệ mới: Chống các biến thể, không cần tiêm

Thế hệ vắc xin COVID-19 đầu tiên đã đóng góp đáng kể vào việc kiềm chế đại dịch ở những quốc gia may mắn được tiếp cận rộng rãi với chúng. Nhưng nguồn cung hạn chế và yêu cầu lưu trữ khắt khe đã hạn chế việc tiếp cận toàn cầu cho tới hiện tại.

Trong những tháng tới, dưới sự hỗ trợ của công nghệ y sinh học vượt bậc, một số loại vắc xin khác dự kiến sẽ được chấp thuận để sử dụng trong trường hợp khẩn cấp. Dựa trên các công nghệ vắc xin truyền thống, những công nghệ mới sẽ dễ dàng hơn trong việc sản xuất và phân phối, cải thiện khả năng tiếp cận với vắc xin bất kể người dân sống ở đâu. Xa hơn nữa, chúng ta có thể mong đợi những đổi mới khác khi vắc xin thế hệ mới có thể bảo vệ chống lại nhiều biến thể hoặc chủng SARS-CoV-2 hơn.

Vắc xin COVID-19 thế hệ tiếp theo

Vắc xin thế hệ tiếp theo là những vắc xin thể hiện sự cải tiến ngày càng tăng tương quan với làn sóng COVID-19 trổi dậy khác biệt về mức độ lây lan, triệu chứng, tỷ lệ thương vong, trong khi đó nó cũng phải giải quyết về bài toán chi phí, cách bảo quản dễ dàng hơn để chúng dễ dàng được cung cấp đến tay mọi người trên khắp thế giới.

Cho đến nay, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã cấp danh sách sử dụng khẩn cấp (EUL) cho tám loại vắc xin, sáu trong số đó hiện đang được phân phối thông qua khuôn khổ chương trình COVAX. Đó là vắc xin dựa trên mRNA của Pfizer / BioNTech và Moderna, vắc xin vectơ vi rút Oxford / AstraZeneca và Janssen (J&J), và vắc xin vi rút bất hoạt toàn bộ Sinovac và Sinopharm. Tuy nhiên, những loại vắc xin thế hệ mới dự kiến sẽ lộ diện trong những tháng tới, bao gồm các loại vắc xin mới có thể dễ sản xuất và phân phối, bảo quản hơn.

Vào ngày 4 tháng 11, công ty công nghệ sinh học Novavax của Mỹ đã đệ trình đơn xin sử dụng khẩn cấp đối với ứng cử viên vắc xin NVX-CoV2373 của mình lên Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Nếu được chấp thuận, đây sẽ là loại vắc xin dựa trên protein đầu tiên được khuyên dùng, mặc dù các loại vắc xin khác có thể không kém xa: Clover Biopharmaceuticals của Trung Quốc và Biological E của Ấn Độ dự kiến cũng sẽ nộp đơn đăng ký sử dụng khẩn cấp cho vắc xin dựa trên protein của họ vào đầu năm 2022.

Thực tế cho thấy, các vắc xin dựa trên protein đã được sử dụng rộng rãi cho các bệnh khác, bao gồm cả viêm gan B và cúm, nó rất an toàn và hiệu quả. Trong nhiều trường hợp, loại vắc xin dựa trên protein không tốn kém chi phí sản xuất và chỉ cần bảo quản lạnh thông thường trong quá trình vận chuyển mà không cần phải dùng tới điều kiện đông lạnh, vì thế phần nào chúng có thể giúp cải thiện khả năng tiếp cận với việc tiêm chủng vắc xin phòng COVID-19 ở các nước có thu nhập thấp hơn.

Vắc xin COVID-19 thế hệ mới bảo vệ chống lại các biến thể mới

Các loại vắc xin protein khác cũng đang được nghiên cứu, chẳng hạn như vắc xin COVID-19 dạng hạt giống vi rút (VLP) đang được phát triển bởi VBI Vaccines có trụ sở tại Hoa Kỳ, với sự tài trợ của Liên minh Sáng kiến về Ứng phó Dịch bệnh (CEPI) Mỹ. Vắc xin VLP là một loại vắc xin tiểu đơn vị protein, gần giống với cách thức tự nhiên mà các mảnh protein được dùng để tương tác với hệ thống miễn dịch. Hy vọng là cách tiếp cận này có thể tạo ra một phản ứng miễn dịch mạnh hơn thế nữa.

Các kết hợp mới từ các chất bổ trợ vào vắc xin Covid-19 cũng đang được nhắm tới khi các phân tử chất bổ trợ này cũng chung tay kích thích hệ thống miễn dịch, và quy trình này cũng đang được thử nghiệm, với hy vọng kích hoạt khả năng bảo vệ miễn dịch mạnh hơn và lâu dài hơn chống lại mầm bệnh.

Dữ liệu hiện tại cho thấy rằng nhiều loại vắc xin được gọi là thế hệ đầu tiên vẫn có hiệu quả cao đối với các biến thể hiện có đang được quan tâm - đặc biệt là chống lại bệnh nặng. Tuy nhiên, có thể một biến thể mới sẽ xuất hiện có thể vô hiệu hóa sự bảo vệ do vắc-xin này tạo ra ở một mức độ nào đó, với sự xuất hiện của biến thể Omicron gần đây đang được nghiên cứu kỹ bởi nó có thể đẩy mạnh nguy cơ này. Mặc dù chúng ta chưa biết các loại vắc xin hiện có sẽ chống lại biến thể Omicron như thế nào, nhưng một số loại vắc xin dành riêng cho biến thể này đang dần được phát triển.

Ví dụ, trong vài tháng qua các hãng dược như Pfizer, Moderna và AstraZeneca đều đã tạo ra các phiên bản cập nhật của vắc xin để phù hợp với các biến thể như Delta và đã thử nghiệm chúng trong các nghiên cứu lâm sàng. Họ cũng đã điều chỉnh quy trình công việc nội bộ của mình để đảm bảo rằng họ có thể nhanh chóng chuyển sang sản xuất các phiên bản mới hơn này, hoặc các phiên bản trong tương lai - nếu điều này trở nên cần thiết. Đồng thời, các loại vắc-xin COVID-19 đa giá trị có thể bảo vệ chống lại một số biến thể cùng một lúc cũng đang được nghiên cứu.

Phương pháp tiếp cận không cần kim tiêm

Mặc dù hầu hết các loại vắc xin được cung cấp bằng kim tiêm, nhưng việc cung cấp vắc xin COVID-19 qua xịt mũi hoặc vắc-xin đường uống thậm chí có thể tăng cường khả năng bảo vệ chống lại SARS-CoV-2 ở những vị trí mà chúng ta cần nhất: mô 'niêm mạc' dính ở mũi và cổ họng, nơi vi rút lây nhiễm lần đầu tiên. Ngoài việc giúp ngăn chặn vi-rút có được chỗ đứng ban đầu trong cơ thể, vắc-xin xịt mũi cũng có thể giúp giảm sự lây truyền, bằng cách giảm số lượng vi-rút trong các mô mũi ở những người bị nhiễm bệnh.

Các nghiên cứu tiền lâm sàng đã gợi ý rằng, vắc xin COVID-19 xịt qua mũi là khả thi và AstraZeneca hiện đang thử nghiệm phiên bản xịt mũi của vắc-xin COVID-19 ở người. Các công ty khác cũng đang nghiên cứu vắc-xin xịt qua mũi của riêng họ, cũng như các phiên bản qua đường uống.

Tuy nhiên, không chỉ dừng tại đó, các công ty khác đang phát triển các miếng dán microneedle, được thiết kế để tiêm vắc xin COVID-19 vào da thông qua hàng nghìn gai nhỏ, đủ nhỏ để không gây chảy máu cũng như không gây nên tình trạng đau. Những miếng dán như vậy sẽ dễ phân phối hơn, vì chúng có thể được bảo quản ở nhiệt độ phòng và có thể đặc biệt hữu ích cho các cộng đồng thiếu khả năng tiếp cận, trong khi đó nhân viên y tế được đào tạo thì ít ỏi, với miếng dán vắc xin Covid-19 này mà người dùng có thể tự dán và sử dụng. Các thử nghiệm trên người đối với một miếng dán vắc xin như vậy dự kiến sẽ bắt đầu vào năm 2022.

Mặc dù không có khả năng mọi phương pháp tiếp cận đều dẫn đến các sản phẩm có thể bán được trên thị trường trong bối cảnh đại dịch COVID-19, nhưng tiến bộ trong đổi mới vắc xin đang tiến triển nhanh hơn bất kỳ thời điểm nào trong lịch sử loài người. Hiện tại, đại dịch đã chứng kiến một loại vắc xin mới - vắc-xin mRNA - lần đầu tiên được phép sử dụng rộng rãi ở người và mở rộng đáng kể việc sử dụng vắc xin vectơ vi-rút, một đổi mới tương đối gần đây. Quan trọng nhất, vắc-xin đã tiếp tục chứng minh tính an toàn và hiệu quả của chúng đối với hàng tỷ người trên thế giới hiện đã được tiêm vắc xin COVID-19.

Trong những tháng và năm tới, các công nghệ mới khác sẽ được thử nghiệm trên người hoặc nhận được sự chấp thuận của cơ quan quản lý, có khả năng mở ra hướng đi mới cho các bệnh truyền nhiễm khác. Vì vậy, nghiên cứu đang diễn ra hiện nay có thể không chỉ giúp chấm dứt đại dịch hiện tại, mà còn có thể cho phép chúng ta phản ứng nhanh hơn với các đại dịch trong tương lai và cải thiện sức khỏe con người một cách rộng rãi hơn.