Moscow: Nơi tình báo Liên Xô và phương Tây đấu nhau dữ dội

Khách sạn Bắc Kinh ở Moscow năm 1962. Ảnh: RBTH.

Trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh, thủ đô Moscow của Liên Xô là một trong những nơi diễn ra các hoạt động tình báo sôi động nhất thế giới. Tại đây có nhiều địa điểm mà các nhân viên tình báo Nga nhiều lần chạm mặt với các đồng nghiệp Mỹ, theo RBTH.

Khách sạn Pekin

Tổ hợp khách sạn nổi tiếng này được xây dựng dưới thời Joseph Stalin, trong đó phần lớn nhân viên phục vụ và người quản lý là điệp viên của Ủy ban An ninh Quốc gia (KGB), cơ quan tình báo nổi tiếng của Liên Xô.

Các căn phòng và nhà hàng của khách sạn đều được KGB gài thiết bị nghe lén. Tình báo Liên Xô còn sử dụng khách sạn này để đón tiếp điệp viên được tuyển mộ từ các nước và thành phố khác thuộc Liên bang Xô Viết khi họ tới Moscow công tác.

Năm 1961-1962, điệp viên người Anh Greville Maynard Wynne nhiều lần tiếp xúc với đại tá Oleg Penkovsky thuộc cơ quan Tình báo Quân sự Liên Xô (GRU), đồng thời là một điệp viên của CIA và cơ quan tình báo Anh, tại khách sạn Pekin. Penkovsky đã trao cho Wynne khoảng 5.000 tấm hình chụp tài liệu mật liên quan tới các hệ thống vũ khí của Liên Xô để đổi lấy tiền và những quà tặng đắt giá.

Đại tá Penkovsky sống tại một căn hộ ở số 36 đường Kosmodamianskaya, nay là đường Maxim Gorky. Sau nhiều dấu hiệu nghi vấn, KGB bắt đầu theo dõi sĩ quan tình báo này từ năm 1963.

Từ ban công của căn hộ phía trên nơi ở của Penkovsky, các nhân viên phản gián của KGB đặt một chiếc camera nhỏ vào chậu hoa để quay cảnh Penkovsky chụp tài liệu mật bằng chiếc camera hiệu Minox. Cùng năm, Penkovsky bị bắt và lĩnh án tù chung thân.

Cầu Krasnoluzhsky

Cầu Luzhnetsky hiện nay. Ảnh: RBTH.

Cầu Krasnoluzhsky nằm ở tây nam Moscow, từng là nơi diễn ra hoạt động liên lạc mật giữa điệp viên của CIA với nhân viên Bộ Ngoại giao Liên Xô Alexander Ogorodnik, người bị tình báo Mỹ tuyển mộ khi làm việc tại Colombia năm 1974.

Ogorodnik gửi thông tin mật cho CIA trong các hộp được ngụy trang thành hòn đá hoặc thanh gỗ và giấu trong gầm cầu. Ogorodnik bị bắt ngày 22.6.1977 và sau đó tự sát. KGB nỗ lực giấu thông tin về cái chết của Ogorodnik nhằm dẫn dụ mạng lưới tình báo của Mỹ lộ diện.

Trò chơi trao đổi thông tin tình báo tiếp tục được duy trì đến ngày 15.7.1977, khi nhân viên CIA tại Đại sứ quán Mỹ Martha Peterson bị KGB bắt quả tang đang tìm cách chuyển tài liệu cho Ogorodnik. Peterson bị trục xuất khỏi Liên Xô vào ngày hôm sau.

Đầu thập niên 2000, cầu Krasnoluzhsky bị tháo dỡ để xây cầu mới Luzhnetsky, song các trụ đỡ cũ của nó, nơi từng là hộp thư mật của CIA giữa lòng Moscow, vẫn được giữ lại.

Ga Severyanin

Sân ga Severyanin. Ảnh: Mos.ru.

Năm 1985, KGB theo dõi điệp viên CIA Paul Zalakt giấu một "hòn đá" tại vị trí cách không xa sân ga Severyanin trên tuyến xe lửa Moskva - Yaroslavl.

Vài tuần sau đó, phản gián Liên Xô phát hiện và bắt giữ Leonid Poleshuk, nhân viên của KGB làm gián điệp cho CIA, khi anh này tới ga Severyanin và nhặt "hòn đá" này. 

"Hòn đá" mà Poleshuk nhặt chứa 25.000 rúp, số tiền đủ mua 4 chiếc ô tô thời kỳ đó. Đây là tiền công mà CIA trả cho thông tin được Poleshuk cung cấp về mạng lưới điệp viên của Liên Xô tại Nepal và Nigeria. Poleshuk bị tử hình vào năm 1986.

Nhà thờ Saint Basil

Nhà thờ Saint Basil hiện nay. Ảnh: RBTH.

Nhìn bên ngoài, nhà thờ Saint Basil ở giữa Quảng trường Đỏ khó có khả năng trở thành một địa điểm lý tưởng của hoạt động tình báo, nhưng với CIA, đây lại là ngoại lệ.

Đoạn cầu thang xoắn ốc giữa tầng một và tầng hai của nhà thờ được CIA biến thành nơi liên lạc mật với điệp viên, do đây là nơi giới ngoại giao nước ngoài tại Liên Xô có thể thoải mái tới tham quan.

Năm 1985, đại tá tình báo KGB Oleg Gordievsky, gián điệp của cơ quan tình báo Anh SIS (hay MI6), tìm cách gặp những điệp viên nước ngoài tại nhà thờ này để nhận chỉ dẫn trốn khỏi Liên Xô, nhưng nhà thờ này lúc đó bị đóng cửa.

Gordievsky sau đó tìm cách cắt đuôi nhân viên KGB theo dõi và chạy trốn sang Anh. Liên Xô sau đó tuyên án tử hình vắng mặt Gordievsky vì tội phản quốc.