Taliban và lịch sử nhuốm máu ở Afghanistan

Ngày  15/8, Taliban đã lên nắm quyền ở Afghanistan sau một vài tuần tấn công quân sự với lực lượng chính phủ.

Nhóm vũ trang này đã bị lật đổ trong một cuộc tấn công do Mỹ dẫn đầu vào năm 2001 sau cuộc tấn công ngày 11/9 trên đất Mỹ, nhưng nhóm này đã dần lấy lại sức mạnh, thực hiện nhiều cuộc tấn công nhằm vào các lực lượng nước ngoài cũng như Afghanistan trong 20 năm qua.

Trong tiếng Pashto, từ Taliban, có nghĩa là "sinh viên", nhóm này đang cố gắng đưa ra một hình ảnh ôn hòa hơn trong khoảng thời gian này, nhưng các nhà quan sát ở Afghanistan và quốc tế vẫn hoài nghi. Hôm thứ Ba, phát ngôn viên Zabihullah Mujahid hứa sẽ bảo vệ quyền của phụ nữ và quyền tự do báo chí trong cuộc họp báo đầu tiên kể từ khi tiếp quản.

Sự bắt đầu

Nhiều thủ lĩnh của Taliban trước khi thành lập nhóm vũ trang vào đầu những năm 1990, đã chiến đấu cùng với Mujahideen Afghanistan chống lại sự chiếm đóng của Liên Xô trong những năm 1980.

Mujahideen đã nhận vũ khí và tiền từ Mỹ như một phần trong chính sách chống lại kẻ thù trong Chiến tranh Lạnh.

Vào thời điểm đó, Liên Xô đang ủng hộ các nhà lãnh đạo cộng sản, những người đã tổ chức một cuộc đảo chính đẫm máu chống lại tổng thống đầu tiên của quốc gia, Mohammad Daoud Khan, vào năm 1978.

Sau khi Liên Xô rút quân vào năm 1989, hỗn loạn ngự trị và đến năm 1992, đã xảy ra một cuộc nội chiến toàn diện với các chỉ huy Mujahideen tranh giành quyền lực và chia cắt thủ đô Kabul, nơi xảy ra những cuộc tấn công bằng cơn mưa tên lửa mỗi ngày.

Nhóm vũ trang Taliban nổi lên như một tay chơi đáng kể vào đầu những năm 1990. Nhiều thành viên của tổ chức này đã học tại các trường tôn giáo bảo thủ ở Afghanistan và bên kia biên giới ở Pakistan.

Họ đã đạt được lợi ích quân sự nhanh chóng, giành quyền kiểm soát Kandahar, thành phố lớn nhất sau Kabul, và hứa hẹn sẽ làm cho các thành phố an toàn. Sau nhiều năm chiến tranh, mọi người thường hoan nghênh họ, chán ngán với các chỉ huy Mujahideen và lực lượng của họ, những người bị buộc tội lạm dụng quyền và tội ác chiến tranh để đấu tranh giành quyền lực.

Đến năm 1996, Taliban chiếm thủ đô và treo cổ Tổng thống Najibullah Ahmadzai, tại một quảng trường, từ đó tuyên bố Afghanistan là một tiểu vương quốc Hồi giáo và bắt đầu áp đặt cách giải thích luật Hồi giáo cực kỳ nghiêm ngặt.

Taliban chỉ được công nhận bởi ba quốc gia - Ả Rập Saudi, Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE) và Pakistan. Taliban quản lý để mang lại một vẻ ngoài bình thường với mục tiêu được tuyên bố là giải quyết nạn tham nhũng.

Nhưng Taliban không bao giờ nới lỏng các hạn chế mà phong trào này áp đặt ban đầu để đảm bảo rằng tội ác của cuộc nội chiến không thể lặp lại.

Các hạn chế bao gồm cấm phụ nữ đi học và việc làm, ngoại trừ các bác sĩ nữ. Bất cứ ai không tuân theo có thể bị bỏ tù hoặc đánh đập công khai.

Trong thời gian phe Taliban cầm quyền lần đầu trong 6 năm, các trò chơi, âm nhạc, nhiếp ảnh, truyền hình đều bị cấm. Những kẻ trộm cắp đều bị chặt tay, những kẻ sát nhân bị hành quyết trước công chúng. Ngay cả những người đồng tính cũng bị giết. Phụ nữ không được ra đường nếu không có một nam giới trong gia đình đi theo, và không được đi làm. Các em gái thì không được đi học. Những phụ nữ bị cáo buộc tội ngoại tình bị phạt đánh roi và bị ném đá cho đến chết

Ngay cả các môn thể thao cũng được quy định rất chặt chẽ, vì các vận động viên nam được yêu cầu phải mặc gì và các trận đấu bị tạm dừng trong năm giờ cầu nguyện hàng ngày.

Năm 1999, Liên Hợp Quốc đã áp đặt các lệnh trừng phạt đối với Taliban do có liên hệ với al-Qaeda, tổ chức bị cho là nguyên nhân gây ra vụ tấn công 11/9 ở Mỹ.

Vào tháng 3/2001, Taliban quyết định phá hủy các bức tượng Phật lịch sử ở tỉnh Bamiyan, một hành động khiến toàn cầu lên án.

Cuộc tấn công năm 2001

Mỹ tấn công vào Afghanistan vào ngày 7/10/2001, sau khi Taliban từ chối bàn giao thủ lĩnh của al-Qaeda, Osama bin Laden, đang lẩn trốn ở Afghanistan sau khi ban đầu được cựu chỉ huy Mujahideen Abdul Rab Rassool Sayyaf mời về nước. Bin Laden được coi là kẻ chủ mưu đằng sau những vụ tấn công đẫm máu nhất trên đất Mỹ.

Trước cuộc tấn công của Mỹ, Taliban đã yêu cầu chính quyền Tổng thống Mỹ George W Bush cung cấp bằng chứng về vai trò của bin Laden trong vụ tấn công 11/9 và sau đó là các cuộc đàm phán với Washington. Bush bác bỏ cả hai.

Taliban bị lật đổ trong vòng vài tháng sau khi Mỹ và các đồng minh bắt đầu chiến dịch ném bom, một chính phủ lâm thời mới do Hamid Karzai đứng đầu được thành lập vào tháng 12/2001.

Ba năm sau, một hiến pháp mới được tuyên bố; nó lấy tín hiệu từ hiến pháp cải cách của những năm 1960, trong đó phụ nữ và các dân tộc thiểu số được chính thức trao quyền của họ.

Nhưng đến năm 2006, Taliban lại hồi sinh và đã tập hợp lại và có thể huy động các tay súng trong trận chiến chống lại quân chiếm đóng nước ngoài và các đồng minh của nó.

Một quốc gia bị tàn phá

20 năm xung đột đã tàn phá Afghanistan, với hơn 40.000 dân thường thiệt mạng trong các cuộc tấn công của cả Taliban và lực lượng do Mỹ dẫn đầu. Ít nhất 64.000 quân đội và cảnh sát Afghanistan cùng hơn 3.500 binh sĩ quốc tế cũng thiệt mạng.

Mỹ đã chi gần 1 nghìn tỷ USD cho chiến tranh và các dự án tái thiết nhưng đất nước vẫn nghèo nàn và cơ sở hạ tầng rách nát.

Năm 2011, chính quyền Obama cho phép một nhóm các quan chức Taliban chuyển đến Qatar, nơi họ  được giao nhiệm vụ đặt nền móng cho các cuộc đàm phán trực tiếp với chính phủ của Tổng thống Karzai khi đó.

Năm 2013, văn phòng Doha của Taliban chính thức được khai trương. Vào năm 2018, chính quyền Trump đã bắt đầu các cuộc đàm phán chính thức, trực tiếp với nhóm này. Chính phủ Afghanistan đã không được mời.

Người đứng đầu văn phòng chính trị của Taliban tại Doha, Abdul Ghani Baradar, đã ký một thỏa thuận với Mỹ vào ngày 29/2/2020, mở đường cho việc rút quân của Mỹ và các lực lượng nước ngoài khác. Taliban hứa sẽ không tấn công các lực lượng nước ngoài do Mỹ dẫn đầu.

Thỏa thuận cũng khởi động các cuộc đàm phán hòa bình giữa Taliban và giới lãnh đạo Afghanistan tại thủ đô Qatar. Nhưng Taliban vẫn tiếp tục cuộc tấn công quân sự trên bộ trong khi tham gia các cuộc đàm phán. Chủ nhật tuần trước, Taliban đã tiến vào dinh tổng thống, chiếm lại Afghanistan sau 20 năm.