Kể chuyện làng: Rượu cần Phú Túc cá úc Lỗ Đông

Đây là những món ngon bình dị nơi rừng núi, sông suối quê nhà, nhưng khi cùng nằm chung trên bàn tiệc thì trở thành món "đặc sản" vô cùng hấp dẫn. Cho nên "rượu cần Phú Túc" cũng như "cá úc Lỗ Đông" là những món ăn, thức uống thơm ngon có tiếng ở quê tôi.

Làng tôi nằm trong thung lũng hẹp có QL14G chạy qua, phía sau làng là con sông Lỗ Đông (còn gọi là Luông Đông) hiền hòa, êm ả, uốn lượn ôm ấp lấy đồi keo, nà bắp thơ mộng, hữu tình, ngan ngát qua mấy vần thơ: "Ai về Phú Túc quê tôi/ Đường đi bên những cánh rừng bao la/ Lỗ Đông xuôi chảy mượt mà/ Quanh co, uốn lượn ven nà bắp xanh…". Vâng, bốn mùa quanh năm, con sông, con suối quê hào phóng ban cho người dân quê tôi thật nhiều loài cá tươi ngon như cá lấu, cá niên, cá mương, cá úc… Song, ngon nhất vẫn là cá úc sông quê.

Rượu cần Phú Túc

Già làng Đinh Văn Trí (75 tuổi, trú thôn Phú Túc, xã Hòa Phú) cho hay, ngày trước ở làng này, nhà nào cũng có vài ché rượu cần để trong nhà để sử dụng trong những dịp cúng bái, hiếu hỉ. Ngày lễ hội cơm mới, người Cơ Tu chúng tôi lại quây quần tại nhà Gươl cùng uống rượu cần và hát lý, nói lý. Nếu ai đã một lần nếm thử loại rượu "đặc sản" này, ắt hẳn mọi người sẽ cảm nhận được hương vị thơm nồng của men rượu hòa quyện với cái tâm, cái tình của người nấu cùng với bàn tay khéo léo đã tạo nên loại rượu thơm lừng quyến rũ mà bất cứ ai cũng không cưỡng lại được.

"Có thể nói rằng rượu cần là nét văn hóa không thể thiếu được của người Cơ Tu. Để có rượu cần hảo hạng, người Cơ Tu phải dùng loại nếp rẫy đồ lên ủ với men rượu "đặc chủng" được làm bằng bột gạo trộn với các loại rễ và lá rừng hong trên giàn bếp nên phẩm chất, hương vị của rượu cần Phú Túc rất tuyệt vời. Nói về rượu cần thì nơi nào cũng có thể sản xuất. 

Song, rượu cần Phú Túc với nét đặc trưng bởi được mang hương vị rất riêng biệt là nhờ sử dụng một số lá cây bản địa và sử dụng nguồn nước suối trong lành, tinh khiết; thoang thoảng hương thơm từ suối đầu nguồn có tên sông Hương chảy về sông Lỗ Đông qua địa bàn, do đầu nguồn suối này chảy qua khu rừng gỗ hương bao la nên dòng nước tinh khiết mang theo thoang thoảng hương thơm của gỗ hương nên nấu rượu rất thơm ngon…"- Già làng Lê Văn Rời (92 tuổi, trú thôn Phú Túc) tâm sự.  

"Trước năm 2020, rượu cần Phú Túc là mặt hàng được du khách trong và ngoài nước chọn mua khi đến Đà Nẵng, cơ sở chúng tôi sản xuất rất mạnh. Khi đại dịch Covid-19 ập đến khiến du lịch trì trệ, rượu cần Phú Túc chỉ có thể bán cho du khách trong nước và địa phương. Mặc dù đây là giai đoạn gặp không ít khó khăn. Song, bây giờ dịch bệnh ở TP. Đà Nẵng đã được kiểm soát tốt, tương lai ngành du lịch sẽ phục hồi trở lại; chính vì vậy, tôi đang có kế hoạch mở rộng thị trường tiêu thụ thông qua việc mở thêm các điểm bán rượu cần Phú Túc tại trung tâm thành phố và các khu du lịch trên địa bàn TP. Đà Nẵng"- Ông Nghĩa cho hay.

Cá úc Lỗ Đông

Sông Lỗ Đông bắt nguồn từ đỉnh Dốc Kiền (đầu thôn Phú Túc, xã Hòa Phú, huyện Hòa Vang) chảy về  cuối xã Hòa Phú nhập cùng một nhánh sông khác từ xã Hòa Ninh chảy qua trở thành sông Túy Loan khá rộng và sâu. Hằng năm, cứ vào "cuối Hè, đầu Thu", khi nghe tiếng ve cuối mùa kêu râm ran trên những những rặng tre um tùm ở ven bờ sông thì dưới sông, loài cá úc với cái bụng phình ra mang khệ nệ hai buồng trứng đang ngao du dưới làn nước trong xanh của sông Lỗ Đông. Lúc này người dân quê hay các "lão ngư" tha hồ thả lưới bắt cá úc về bán hay chế biến các món ăn.

Cá úc có thân hình tương đối dài với 2 ngạnh hai bên lườn và 1 ngạnh trên lưng rất bén. Lưng màu xám bạc hoặc xám tro, hai bên thân màu sáng hơn và càng về phần bụng càng chuyển dần sang màu trắng bạc, đuôi và vây có màu đỏ lợt. Cư dân sống hai bên bờ sông Lỗ Đông thường chế biến các món ăn đặc sắc từ cá úc như nướng, chiên, kho nghệ, kho tương, kho sả ớt, kho tiêu, nấu cháo, nấu canh chua…

Cá úc làm món nướng rất thơm ngon, được chế biến như sau: Cá úc làm sạch, để ráo, rồi dùng dao khứa xéo trên hai bên thân cá, sau đó ướp với nước mắm, mì chính, mẻ, nước cốt gừng, nghệ khoảng mười phút cho cá thấm gia vị. Sau đó xâu vào que hay đặt trên vỉ nướng cá trên than hồng. Thi thoảng phết một lớp dầu phộng lên hai bên thân cá. Khi cá chín, chuyển qua màu vàng, dậy lên mùi thơm quyến rũ là được. Cá úc nướng có thể ăn kèm với bún, cuốn bánh tráng với các loại rau: khế, chuối chát, dưa leo, các loại rau thơm kèm với nước mắm chanh, gừng, ớt, tỏi.

Đặc biệt, cá úc nấu canh chua là một món ăn thơm ngon giải nhiệt, bổ dưỡng được nhiều người ưa chuộng, nhất là trong mùa hè. Canh chua cá úc được chế biến như sau: Làm sạch cá bằng tro bếp, sau đó ngâm cá trong giấm để sạch nhớt và mất mùi tanh, rửa sạch, mổ bụng, cắt từng khúc vừa ăn (nếu cá lớn) để ráo, ướp gia vị cho thấm, sau đó phi thơm dầu phộng với hành tím băm rồi cho nghệ tươi và cà chua  vào xào lấy nước màu, tiếp tục cho cá úc và măng chua, khế, dứa (thơm) xắt vào. Một lát sau cho nước dùng vừa đủ vào nấu tiếp. Khi canh chín nhắc xuống, nêm gia vị vừa ăn và bỏ thêm ớt chín, rau hỗ điếc, ngò tàu, hành lá cho thơm. 

Trên bát canh cá úc có màu đỏ của ớt và cà chua, màu xanh của rau thơm, màu vàng của dứa và trứng cá, màu trắng ngà của măng chua trông rất bắt mắt. Khi ăn, vị ngọt chua của nước, vị béo thơm của cá, vị cay của ớt, vị đặc trưng của măng chua hoà quyện với nhau  làm món ăn rất thơm ngon và cực kỳ hấp dẫn trong những ngày hè. Canh chua cá úc ăn nóng với bún hoặc cơm đều ngon cho nên, mùa hè ăn canh cá úc, người múc canh tranh thủ vừa múc vào bát vừa chan trên chén cơm của mình vì món canh quá thơm ngon.

Vào thời điểm đầu hè, cá úc mang bộ trứng như những hạt cườm vàng óng, sau khi nấu, bụng trứng cá úc bị vỡ, với "lúc nhúc trứng vàng" ăn rất thơm, béo và bùi, bạn không thể bỏ qua. Bởi vậy quê tôi vẫn còn câu ca: "Canh chua cá úc, lúc nhúc trứng vàng/ Ăn nghe bùi béo, râm ran trưa hè" hay là "Canh chua cá úc mùa đầu/ Chồng chan, vợ húp, có sầu cũng vui".

Đặc biệt, các món ngon chế biến từ cá úc sông Lỗ Đông mà "đưa cay" với rượu cần Phú Túc càng làm cho buổi nhậu, buổi tiệc thêm thăng hoa do hương vị của các món ăn từ cá úc hòa quyện với hương vị rượu cần Phú Túc là ngất ngây, say lòng và níu chân bao du khách khi đến du lịch vùng đất này với các khu du lịch sinh thái nổi tiếng như: Suối Hoa, Lái Thiêu, Ngầm Đôi, Hòa Phú Thành, Thần Tài… Và câu ca của du khách gần xa nói về "rượu cần Phú Túc" vẫn còn vang vọng: "Đưa cay "cá úc- rượu cần"/ Níu chân bao khách, cõi trần lên đây".