Cây cầu cổ hình “thuyền nan úp ngược” có một không hai ở Thạch Thất (Hà Nội)

Cầu Khum nằm ở phía Đông của làng Yên (xã Thạch Xá, Thạch Thất, TP. Hà Nội) tiếp giáp với trục đường giao thông liên xã Thạch Xá - Hữu Bằng, đối diện với đền Đỗng Hoa. Cầu có thiết kế dạng "thượng gia, hạ kiều", tức trên là nhà, dưới là cầu, hình dáng tựa chiếc "thuyền nan úp ngược".

Ngày trước, cầu Khum bắc qua một ngòi nước chảy từ Hương Ngải, Canh Nậu, Đồng Bùi ra sông Tích. Ngày nay, người dân địa phương đã nắn dòng chảy để làm thành hồ thả cá. Chức năng giao thông đi lại hạn chế, cây cầu thành địa điểm tâm linh của người dân trong làng.

Trường tồn cùng lịch sử, cho đến bây giờ ngay cả những người cao tuổi trong làng cũng không biết được cây cầu được xây dựng từ bao giờ. Ông Nguyễn Văn Bảng - thành viên Ban quản lý di tích đình, đền làng Yên - cho biết:

"Ngày xưa, cầu Khum là lối đi lại chính, dân làng gánh gồng đi qua, toàn bộ hoạt động sản xuất, sinh hoạt, thông thương của dân làng đều đi qua cây cầu này. Về sau, đời sống người dân phát triển hơn, bắt đầu có xe cộ đi lại, việc đi lại trên cây cầu này không còn phù hợp, người dân tính chuyện làm đường bên ngoài để giao thông đi lại thuận lợi hơn".

Theo tìm hiểu, cầu Khum được dân làng Yên tu sửa vào năm Ất Hợi 1935, trong đó phần hạ kiều được làm lại hoàn toàn. Đến năm 1948, giặc Pháp càn quét qua, đốt cầu, dân làng đến dập lửa cứu chữa, dấu vết của vụ hoả hoạn vẫn còn ít nhiều trên thân cầu cho đến ngày nay.

Toàn bộ phần tường xây bằng đá ong cổ kính, theo thời gian, hình hài của những viên đá ong xếp tầng ngày một đanh, cứng và chắc chắn hơn. Phía bên trên, hệ thống kèo, xà nhà được làm bằng gỗ.

Phía dưới Thượng Gia là hạ kiều có 3 cống vòm được cuốn bằng đá ong, rất chắc khỏe. Ngày xưa, mùa nước thấp, những chiếc thuyền nhỏ có thể lướt qua một cách dễ dàng.

Nhà Thượng Gia phía bên trên được làm bằng gỗ tứ thiết, có 2 hàng cột cái, 2 hàng cột quân. Các vì liên kết bằng kèo suốt, có câu nối 2 ngọn kèo, xà nách nối cột với cột con. Hai bên sườn gian giữa bịt kín làm bàn thờ Quan Thần Linh, hai gian bên để trống làm sạp gỗ.

Hai đầu hồi thượng gia xây bít đốc, có 4 cột trụ, giữa cuốn cửa tò vò. Phía trên có ô lõm, gỡ chỉ, đắp vẽ hoa là, triện rút, đầu trụ lồng đèn, tạo tác rất tinh xảo. Ô lõm và mặt trụ có các chữ đại tự và khắc chìm câu đối cổ.

Theo người dân làng Yên, lệ làng vào ngày 20/2 và 20/8 âm lịch hàng năm, dân làng Yên lại tổ chức lễ rước, dâng hương long trọng từ cầu vào làng để bày tỏ lòng thành kính với các vị thần linh vừa để cầu chúc cho quốc thái dân an, dân làng làm ăn thuận chèo mát mái.

Lỉnh kỉnh đồ lễ sắp lên đĩa rồi đặt lên bàn thờ Quan Thần Linh trên nhà Thượng Gia, một người dân trong làng cho biết: "Nhiều năm nay cứ ngày lễ, Tết, ngày rằm tôi lại sắm sửa lễ vật rồi ra cầu thắp nhang, cầu mong được bình an".

 Người dân làng Yên vẫn truyền tai nhau 4 câu thơ tả về cây cầu Khum cổ kính của làng họ như sau:

"Khom khom lưng tôm

Lồm nhồm những vảy

Nước chảy tuôn qua

Nuốt người vào lại nhả người ra"