Công nghệ cách mạng hóa cách thu thập thông tin tình báo ra sao trong chiến sự Nga - Ukraine?

Mỹ đã cảnh báo trong nhiều tuần trước đây về khả năng Nga tấn công Ukraine và đe dọa sẽ trả đũa nếu hành động này xảy ra. Chỉ 8 năm sau khi Nga tấn công miền đông nước này và xâm lược Crimea, các lực lượng Nga lại một lần nữa tấn công vào Ukraine kể từ ngày 24/2 vừa qua.

Hiện tại, Hoa Kỳ và các chính phủ thành viên NATO khác theo dõi các hoạt động của Nga và xác định các phản ứng chính sách phù hợp, thông tin tình báo kịp thời mà họ dựa vào không còn chỉ đến từ các vệ tinh gián điệp trị giá hàng triệu đô la.

Truyền thông xã hội, dữ liệu lớn (Big Data), điện thoại thông minh và vệ tinh giá rẻ đã chiếm vị trí trung tâm trong phương thúc mới này. Những công nghệ này cũng cho phép các tổ chức tin tức và những người quản lý theo dõi sát xao hành động và đóng góp phân tích xung quanh cuộc chiến sự.

Chính phủ Mỹ vẫn tiến hành các hoạt động thu thập thông tin tình báo nhạy cảm với sự trợ giúp của các nguồn lực dồi dào từ Cơ quan ngân sách tình báo Hoa Kỳ. Dù có một lượng lớn thông tin có giá trị được công bố rộng rãi và không phải tất cả thông tin đều được các phương tiện chính do chính phủ Mỹ thu thập. Vệ tinh và máy bay không người lái rẻ hơn nhiều so với thậm chí một thập kỷ trước, điều này cho phép các công ty tư nhân vận hành chúng và gần như tất cả mọi người đều có điện thoại thông minh với khả năng chụp ảnh và quay video tiên tiến. Từ đó, những thiết bị này cũng đã được tận dụng đáng kể để có được video, hình ảnh, tài liệu thực tế của cuộc chiến sự.

Craig Nazareth (người đã được nhận tài trợ Học thuật Xuất sắc từ Giám đốc Trung tâm Cộng đồng Tình báo Quốc gia Mỹ) chia sẻ: "Là một học giả về hoạt động thông tin và tình báo, tôi nghiên cứu cách công nghệ tạo ra một lượng lớn dữ liệu tình báo và giúp chọn lọc ra những thông tin có giá trị".

Trí thông minh nguồn mở

Thông qua thông tin do các công ty thương mại và cá nhân nắm bắt, bất kỳ ai cũng có thể tiếp cận được thực tế về quân đội Nga hay Ukraine thông qua tìm kiếm trên internet hoặc nguồn cấp tin tức. Các công ty thu thập hình ảnh thương mại đang đăng tải những hình ảnh địa lý chính xác đến từng phút về lực lượng quân sự của Nga. Một số hãng thông tấn quốc tế cũng thường xuyên theo dõi và đưa tin về tình hình cuộc chiến sự. Bên cạnh đó, người dùng TikTok cũng đăng video về thiết bị quân sự của Nga trên các toa tàu được cho là đang trên đường tăng cường lực lượng đã có mặt ở Ukraine. Và các giám đốc điều hành internet sau đó ngay lập tức theo dõi luồng thông tin này.

Bước vào thực tiễn của công nghệ trí thông minh nguồn mở, Giám đốc tình báo quốc gia Hoa Kỳ định nghĩa hình thức Trí thông minh nguồn mở (Open-Source Intelligence, viết tắt là OSINT) là hoạt động thu thập, đánh giá và phân tích thông tin có sẵn công khai. Các nguồn thông tin bao gồm các bản tin, bài đăng công khai trên mạng xã hội, video YouTube và hình ảnh vệ tinh từ các nhà khai thác vệ tinh thương mại. Mặc dù các dữ liệu và thông tin được công bố rộng rãi, nhưng chỉ một bộ phận được chọn lọc và sử dụng để đưa ra các kết luận tình báo có ý nghĩa.

Trong chiến sự mới này, OSINT thu thập dữ liệu truyền thông xã hội từ các nền tảng như TikTok và YouTube, về cơ bản bao gồm các thông tin cập nhật theo thời gian thực được chia sẻ bởi các công dân Nga và Ukraine về các hoạt động chuyển quân và pháo kích của quân đội.

Có thể thấy, dữ liệu lớn (Big Data), điện thoại thông minh, mạng xã hội và vệ tinh giá rẻ đã trở nên quan trọng như bất kỳ thứ gì khác trong bộ công cụ của các nhà phân tích tình báo hiện nay. Cũng trong bối cảnh đó, một số chuyên gia OSINT độc lập hàng đầu thế giới khẩn trương để hiểu cuộc xung đột đã thay đổi như thế nào mỗi ngày, mỗi giờ. Họ đã tích cực đưa tin cập nhật về cuộc chiến Nga-Ukraine, loại bỏ thông tin sai lệch và xác định vị trí địa lý chính xác các hình ảnh hoặc video về các vụ nổ, các cuộc tấn công và pháo kích.

ELINT NEWS

Với gần 260.000 người theo dõi trên Twitter, ELINT NEWS cung cấp phạm vi đưa tin và phân tích chuyên sâu độc lập về các phát triển địa chính trị & địa chiến lược hiện tại. Tài khoản này đăng hình ảnh vệ tinh về các trại của Nga, tin tức nóng hổi về các đợt điều động quân sự và đưa tin tích cực về cuộc xung đột. Người đứng sau ELINT News muốn giấu kín danh tính của mình, nhưng có thông tin cho rằng, anh ấy là đến Anh ở độ tuổi 20, đang theo học ngành quan hệ quốc tế.

KYLE GLEN

Kyle đến từ xứ Wales và là đồng sáng lập của Conflict News - một hãng tin tức truyền thông toàn cầu, và là đồng chủ nhà của podcast The OSINT Bunker. Ông là một trong những cá nhân nổi tiếng nhất trong cộng đồng OSINT và rất quan tâm theo dõi cuộc xung đột Ukraine.

COUPSURE

Coupsure, với tư cách là một điều tra viên OSINT tại Trung tâm OSINT phi lợi nhuận và là một người mê hình ảnh vệ tinh, có gần 160 nghìn người theo dõi trên Twitter. Tài khoản này là một trong những tài khoản đầu tiên phát hiện hoạt động của Nga trên căn cứ Klintsy ở Bryansk Oblast, cách Ukraine chưa đầy 50 km. Nhân vật đứng sau tài khoản này là một kỹ sư người Thụy Sĩ.

AMELIA SMITH

Amelia là một chuyên gia OSINT đến từ Massachusetts, Hoa Kỳ, người thường xuyên viết các câu chuyện và bài đăng về lĩnh vực quân sự và hàng không trên trang web của mình và theo dõi sâu sắc chuyển động của các máy bay chiến đấu liên quan đến cuộc xung đột Ukraine. Amelia làm việc trong một cửa hàng cung cấp đồ dùng văn phòng khi không tham gia vào các hoạt động của OSINT.

Cộng đồng OSINT và cơ quan tình báo chính phủ Mỹ đã và đang phát triển các phương pháp hay nhất cho hình thức OSINT, và có rất nhiều công cụ miễn phí ra đời để hỗ trợ khai thác, xử lý thông tin xung quanh cuộc chiến sự Nga-Ukraine. Các nhà phân tích có thể sử dụng các công cụ này để phát triển các biểu đồ mạng để đánh giá quy mô, hoạt động của cuộc chiến sự diễn ra từng ngày.

Việc dân chủ hóa việc thu thập thông tin tình báo trong hầu hết các trường hợp là một lợi ích cho các chuyên gia tình báo. Các nhà phân tích tình báo và cộng đồng OSINT của chính phủ Mỹ đang đáp ứng nhu cầu đánh giá thông tin tình báo, bằng cách sử dụng thông tin có nguồn gốc từ internet, thay vì chủ yếu dựa vào các hệ thống thông tin được thu thập và phân loại từ các vệ tinh hay cảm biến đắt tiền trên bầu trời. Tuy nhiên, việc sàng lọc hàng terabyte dữ liệu công khai để có thông tin liên quan là rất khó. Và cũng phải biết rằng phần lớn dữ liệu có thể bị cố ý thao túng để đánh lừa sẽ làm phức tạp thêm nhiệm vụ tình báo.

Máy học giúp "thông minh hóa" việc thu thập, xử lý thông tin của OSINT

Dù được xem là công cụ và thực tiễn tốt nhất trong công tác tình báo, nhưng OSINT cũng góp phần làm các nhà phân tích tình báo hay cả các chuyên gia độc lập trong Cộng đồng OSINT dễ rơi vào trạng thái đối mặt với lượng thông tin quá tải. Bởi các nhà phân tích tình báo thường ở trong một chế độ phản ứng cố gắng hiểu được luồng dữ liệu và thông tin thô không rõ ràng phải một cách liên tục.

Để giải quyết vấn đề này, công nghệ máy học- một tập hợp các kỹ thuật cho phép máy tính xác định các mẫu trong một lượng lớn dữ liệu đang tỏ ra vô giá trong việc xử lý thông tin qua OSINT, đặc biệt là ảnh và video. Máy tính nhanh hơn nhiều trong việc sàng lọc thông qua các tập dữ liệu lớn, vì vậy việc áp dụng các công cụ và kỹ thuật máy học để tối ưu hóa quy trình OSINT là một điều cần thiết.

Việc xác định các mẫu giúp máy tính có thể đánh giá thông tin về sự lừa dối và độ tin cậy cũng như dự đoán các xu hướng trong tương lai. Ví dụ: máy học có thể được sử dụng để giúp xác định xem thông tin được tạo ra bởi con người hay bởi bot hoặc chương trình máy tính khác và liệu một phần dữ liệu là xác thực hay gian lận.

Và mặc dù máy học hoàn toàn không phải là một quả cầu pha lê, nhưng nó có thể được sử dụng - nếu nó được đào tạo với dữ liệu phù hợp và có đủ thông tin hiện tại để đánh giá xác suất của một số kết quả nhất định. Không ai có thể sử dụng kết hợp OSINT và máy học để đọc được suy nghĩ của Tổng thống Nga Vladimir Putin, nhưng các công cụ này có thể giúp các nhà phân tích tính báo, chuyên gia OSINT độc lập đánh giá, ví dụ một cuộc xâm lược của Nga vào Ukraine có thể diễn ra tiếp theo như thế nào.

Có thể thấy, chính công nghệ đã tạo ra một lượng lớn dữ liệu tình báo, nhưng công nghệ cũng đang giúp việc trích xuất thông tin có ý nghĩa từ dữ liệu trở nên thông minh, dễ dàng hơn. Nhiều chuyên gia OSINT phổ biến ngày nay cũng hợp tác chặt chẽ với các cơ quan tình báo các chính phủ quốc tế để chia sẻ thông tin, từ đó để giúp các nhà phân tích tình báo quốc gia có thể đưa ra bức tranh toàn cảnh hoàn hảo nhất có thể.