Áp lực mùa thi có thể khiến nhiều trẻ trầm cảm, sang chấn tâm lý

TS. Dương Minh Tâm, Trưởng phòng Rối loạn stress (Viện Sức khỏe Tâm thần, Bệnh viện Bạch Mai) cho biết, vào thời điểm mùa thi chuyển cấp từ trung học lên phổ thông và đại học, nhiều trẻ từ 14-17 tuổi đã gặp nhiều vấn đề về trầm cảm, stess.

Đặc biệt các trẻ đến khám và điều trị trầm cảm, stress đến từ các lớp chuyên, lớp chọn nhiều hơn các lớp thông thường.

Trẻ ngoan hiền dễ bị trầm cảm hơn

Theo TS Tâm, một nghiên cứu năm 2019 -2020 tại Bệnh viện Nhi Trung ương với đối tượng là học sinh từ 10-19 tuổi, cho thấy: 55,6% số trẻ có sang chấn tâm lý (áp lực học tập 20%, áp lực gia đình 20,5%, quan hệ bạn trong trường 8,9%).

Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng: Stress và trầm cảm gặp nhiều nhất ở lứa tuổi 14 và 17, là thời điểm các cháu học sinh thi chuyển cấp lên trung học phổ thông và đại học.

"Điều đáng chú ý là trầm cảm gặp nhiều hơn ở trẻ ngoan và học khá.

Qua các trường hợp tôi khám và điều trị cho thấy, phần lớn, các trẻ đến khám và điều trị trầm cảm, stress là đến từ các trường chuyên, lớp chọn.

Với những trẻ ngoan, có thành tích cao trong học tập thường có những áp lực tự thân hơn là những trẻ mải chơi, áp lực vị trí trong trường lớp, hình ảnh bản thân trong mắt gia đình, thầy cô và thường sống, suy nghĩ có trách nhiệm hơn khiến trẻ phải nỗ lực không ngừng.

Những trẻ này thường căng thẳng và bị trầm cảm, stress, nhất là khi không đạt được kỳ vọng sẽ bị nặng hơn trẻ khác. Điều này cho thấy các áp lực từ việc học tập, áp lực từ gia đình, áp lực thành tích là một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng stress ở lứa tuổi học đường", TS Tâm chia sẻ.

"Qua khai thác bệnh sử, phần lớn các em học sinh bị stress mãn tính, quá trình stress đã âm thầm diễn biến từ khoảng 3 - 5 năm trước và áp lực thi cử chỉ là “giọt nước tràn ly”.

Diễn biến tâm lý, sự thay đổi tính cách của học sinh trùng với lứa tuổi dậy thì nên nhiều bậc cha mẹ mặc nhiên chấp nhận sự thay đổi đó.

Chỉ đến khi trẻ có những hành vi làm tổn thương bản thân hoặc quá bất thường thì bố mẹ mới nhận diện và đưa trẻ đến viện thì thường trẻ đã ở giai đoạn trầm cảm, stress nặng", TS Tâm cho biết.

Dấu hiệu nhận biết trẻ trầm cảm

Theo TS Tâm, trầm cảm thường diễn biến âm thầm. Tuy nhiên, khi trẻ có các hành vi dưới đây, cha mẹ cần quan tâm và giúp đỡ để trẻ vượt qua trầm cảm:

- Đầu tiên là hành vi tự hủy hoại bản thân (các vết cứa ở cẳng tay hoặc đùi, cắn móng tay, bấm vào đầu ngón tay..). Việc tự làm đau bản thân này là cách để giải tỏa sự bấn loạn trong cảm xúc bản thân của trẻ.

- Ngoài ra, trẻ có những hành vi bất thường, trái ngược với tính cách trước kia như trẻ trở nên hung hăng, chống đối hoặc tuân thủ quá mức, có sự rối loạn trong hành vi ăn uống như ăn quá ít hoặc quá nhiều, bị rối loạn giấc ngủ như ngủ quá nhiều hoặc quá ít, buồn chán, giảm kết nối với xã hội...

- Hoặc có dạng trầm cảm cơ năng như trẻ bị đau bụng, đau đầu, đau dạ dày, xuất huyết tiêu hóa... Những cơn đau này thường xuất hiện khi trẻ chuẩn bị bước vào kì thi hoặc trước sự kiện quan trọng. Khi sự kiện qua đi thì các cơn đau này giảm triệu chứng.

Nguyên tắc 5 chữ R giúp giảm stress, trầm cảm

Theo TS Tâm, trầm cảm, stress mãn tính có thể dẫn đến các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng nếu nó không được xử lý thích hợp. Stress mãn tính làm suy yếu hệ thống miễn dịch của cơ thể, dẫn đến một số bệnh về tinh thần và thể chất như trầm cảm và các bệnh tim mạch.

Để ứng phó với tình trạng này, các gia đình có thể tham khảo nguyên tắc 5 chữ R:

Recognition: xác định nguyên nhân, nguồn gốc của stress, giáo dục và nâng cao nhận thức để vượt qua, thích ứng với stress.

Relationships: Tìm kiếm sự giúp đỡ, hỗ trợ, trấn an.

Removal: Loại bỏ các yếu tố gây stress và các yếu tố kích thích.

Relaxation: Thư giãn thông qua các kỹ thuật như thiền, xoa bóp, tập thở…

Re-engagement: Tái tương tác thông qua tái tiếp xúc có quản lý và giải mẫn cảm.

"Bên cạnh 5 chữ R, một yếu tố đơn giản, dễ để thực thi là hỗ trợ kiểm soát giấc ngủ cho trẻ. Giấc ngủ là điều cần thiết cho sức khỏe thể chất và tinh thần.

Với trẻ từ 6 đến 12 tuổi nên ngủ từ 9 đến 12 tiếng mỗi đêm. Thanh thiếu niên cần 8 đến 10 giờ mỗi đêm. Giấc ngủ là yếu tố cần được ưu tiên để kiểm soát căng thẳng", TS Tâm nhấn mạnh.