Nền kinh tế Nga đang chứng kiến một sự co rút lớn

Sự "cưỡng bức kinh tế" chưa từng có này đã không thể xóa bỏ quyết tâm chiến sự hoặc khả năng kinh tế của Điện Kremlin. Nhưng hãy nhìn kỹ!

Carla Norrlöf là giáo sư khoa học chính trị tại Đại học Toronto và là thành viên cấp cao tại Hội đồng Đại Tây Dương. Trong bài chia sẻ mới nhất, ông khẳng định sau khi cuộc chiến Nga - Ukraine nổ ra vào cuối tháng 2, gần 40 quốc gia đã đáp trả bằng các biện pháp trừng phạt phối hợp chống lại nước Nga. Họ có ba mục tiêu: làm tê liệt nền kinh tế Nga bằng cách hạn chế khả năng tiếp cận USD của Nga với các ngân hàng và hệ thống tài chính Mỹ; cắt giảm xuất khẩu hàng hóa và dịch vụ công nghệ cao để giảm khả năng chiến đấu của Nga; và nhằm vào các đồng minh của Điện Kremlin và các doanh nghiệp, hay cả giới tài phiệt.

Sự "cưỡng bức kinh tế" chưa từng có này đã không thể xóa bỏ quyết tâm chiến sự hoặc khả năng kinh tế của Điện Kremlin. Nhưng hãy nhìn kỹ, và bạn sẽ thấy rằng Phương Tây đang thành công trong việc làm tê liệt đất nước một cách có hệ thống, và vẫn cần thiết để đưa cuộc chiến sự đi vào kết thúc.

Sự cô lập của Nga hiện nay khi các chuỗi cung ứng của nước này bị suy yếu, cùng với sự di cư hàng loạt của khoảng 1.000 công ty nước ngoài, đang đe dọa sự tăng trưởng kinh tế và dự báo năng lượng trong tương lai của nước này.

Lạm phát hàng năm đạt đỉnh vào tháng 4 sau khi nguồn cung bị gián đoạn và sau đó giảm xuống 13,7% vào tháng 9 khi đồng rúp tăng giá. Mức tăng trưởng của Nga dự kiến sẽ giảm 3% vào năm 2022, thấp hơn đáng kể so với dự báo trước đó của IMF về mức giảm 8,5%, vốn đã đánh giá thấp tác động đệm của việc tăng giá năng lượng.

Sự lạc quan của nền kinh tế Nga dựa trên dữ liệu đáng ngờ

Trong những tuần đầu chiến sự Nga - Ukraine, Mỹ và các đồng minh châu Âu đã đứng trước làn sóng trừng phạt kinh tế đổ dồn lên Nga. Theo phản ứng của Moscow, Cơ quan Thống kê Nhà nước Liên bang Nga (được gọi là Rosstat) và các cơ quan chính phủ Nga khác đã ngừng công bố nhiều số liệu thống kê kinh tế. Các báo cáo thường xuyên về xuất nhập khẩu, nợ, sản lượng dầu hàng tháng, ngân hàng, hàng không và lượng hành khách sân bay rơi vào nguy cơ thâm hụt, suy thoái.

Nhưng sau đó, khi chiến tranh kéo dài, một điều kỳ lạ đã xảy ra. Các phương tiện truyền thông đưa tin nền kinh tế Nga đang tăng trưởng tốt hơn nhiều so với dự kiến. Các bằng chứng chính bao gồm tổng sản phẩm quốc nội của Nga chỉ giảm 4% trong quý thứ hai so với một năm trước đó và tỷ lệ thất nghiệp của nước này đạt mức thấp kỷ lục chỉ 3,9%.

Nguồn cho dữ liệu đó đến từ Rosstat, cơ quan chỉ sáu tháng trước đã cố gắng tẩy trắng nền kinh tế của mình để cản trở khả năng của Washington và Châu Âu trong việc thông báo các biện pháp trừng phạt đang hoạt động tốt như thế nào.

Steven Tian, giám đốc nghiên cứu của Viện Lãnh đạo Điều hành (CELI) thuộc Trường Đại học Yale cho biết: " Trong thời gian đã qua và sắp tới của chiến sự Nga-Ukraine, phần lớn phương Tây đã bị Tổng thống Nga Vladimir Putin che đậy. Giờ đây, cộng đồng kinh tế, giới truyền thông, cũng bị lừa tương tự khi tin tưởng vào dữ liệu của Rosstat, bất chấp tất cả các dấu hiệu cảnh báo rằng có lẽ Nga không nên làm như vậy".

Ông Tian nói: "Tất cả các nhà lập mô hình định lượng, mặc dù đã hủy bỏ nhiều dữ liệu cơ bản, nhưng Rosstat vẫn đưa ra các số liệu tiêu đề về GDP và tỷ lệ thất nghiệp. Họ có thể đưa những con số đó vào Excel, và tạo ra một biểu đồ cho thấy sự suy thoái kinh tế hiện tại không tồi tệ như trong cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008".

Elina Ribakova, phó trưởng kinh tế tại IIF và là chuyên gia về kinh tế Nga, nói rằng đó không phải là một sự trùng hợp ngẫu nhiên. Trong nhiều năm, ông Putin đã nói về "Pháo đài nước Nga", khẩu hiệu của ông về một nền kinh tế có thể chịu được các lệnh trừng phạt quốc tế . Cô nói: "Để cho thấy họ đang ký hợp đồng nhiều hơn so với năm 2008, có nghĩa là họ thừa nhận thất bại".

Dữ liệu kinh tế ở Liên Xô từng bị nghi ngờ rất nhiều. Mikhail Gorbachev đã tiết lộ vào năm 1989 rằng, Liên Xô đã giấu nhẹm mức chi tiêu quân sự của mình: Con số này nhiều gấp 4 lần so với báo cáo chính thức. Nhiều nhà hoạch định hàng đầu của Liên Xô không biết tình hình thực tế.

Bà Ribakova của IIF cho biết: "Bức tranh lớn là Nga đang chứng kiến một sự co rút lớn ... và họ không thể thấy sự phục hồi sau điều này, bất kể họ có làm gì với các con số".

Thậm chí, những dự báo tốt hơn mong đợi che giấu mức sống thấp hơn do các rào cản thương mại và thoái vốn đã và đang hiện rõ ngoài thực địa. Ví dụ, chi tiêu của người tiêu dùng cho quần áo, giày dép và phụ kiện ở Nga đã giảm khoảng 40% trong tuần đầu tiên của tháng 10. Sản lượng ô tô bán ra tại Nga giảm 37%, một thiệt hại do lệnh cấm chip. Chi tiêu cho các mặt hàng bắt buộc như hàng tạp hóa cao hơn 15% so với năm 2021, đồng thời mức lương trung bình chỉ tăng 7% trong khoảng thời gian từ cuối tháng 1 năm 2022 đến cuối tháng 8 năm 2022.

Doanh thu liên tục từ dầu và khí đốt đang giữ cho nền kinh tế Nga tăng trưởng cực chậm. Mỹ và EU có kế hoạch giảm doanh thu từ dầu mỏ thông qua giới hạn mức giá mà Nga có thể bán dầu. Giới hạn này sẽ có tác dụng bằng cách từ chối bảo hiểm và các dịch vụ khác đối với các hãng vận chuyển dầu thô của Nga trừ khi nó được bán ở mức giá giới hạn theo quy định. Tuy nhiên, Ả-rập Xê-út đã tạo ra một cờ lê trong các kế hoạch này bằng cách thông đồng với Nga để cắt giảm nguồn cung và tăng giá. Tác động của kế hoạch của Hoa Kỳ / EU vẫn còn chưa rõ rét hoàn chỉnh.

Tuy nhiên, các biện pháp trừng phạt đang có tác động rõ ràng đến sức mạnh của Nga ở Ukraine. Một báo cáo mới công bố gần đây của Bộ Tài chính và Thương mại Hoa Kỳ cho thấy, kể từ mùa thu năm ngoái, nhập khẩu chất bán dẫn đã giảm 70%, làm cắt giảm sản xuất tên lửa đạn đạo siêu thanh, tên lửa đất đối không và các vũ khí chính xác khác của Nga. Các công nghệ chokepoint như ổ trục, thiết bị quan trọng cho máy bay, xe tăng, súng cầm tay tự động, pháo hạng nặng và tàu ngầm, cũng đã được nhắm đến và đang bị thiếu hụt, Nga lại đang có rất ít sản phẩm thay thế.

Theo Thứ trưởng Bộ Tài chính Mỹ Wally Adeyemo, Nga rất khó tìm được các nhà cung cấp thay thế có sự tinh vi cần thiết về công nghệ. Việc liên minh rộng rãi ủng hộ các lệnh trừng phạt đồng nghĩa với việc Nga buộc phải tìm nguồn cung cấp từ các quốc gia yếu kém về công nghệ như Triều Tiên và Iran, còn Nnhà sản xuất chip lớn nhất Trung Quốc, SMIC, cho biết họ chưa bao giờ cung cấp cho Nga.

Đến tháng 6, REPO viết tắt của Russian Elites, Proxy và Oligarchs - Một lực lượng đặc nhiệm đa quốc gia được thiết lập để đóng băng 30 tỷ đô la tài sản của các nhà tài phiệt Nga, và tiền của các cá nhân bị trừng phạt, và các hạn chế sau đó được mở rộng đối với các quan chức quân sự, tài chính, quốc hội Nga và gia đình của họ. Lực lượng này được thiết kế để tiêu hao nguồn lực của Nga khi Tổng thống Vladimir Putin tiếp tục cuộc tấn công Ukraine.

Cùng với đó, có một nỗ lực phối hợp nhằm tước bỏ nguồn vốn con người của Nga. Nhiều tổ chức nước ngoài đã ngừng hợp tác với các nhà khoa học ở Nga, và chính quyền Biden đã mời Quốc hội sửa đổi Đạo luật Nhập cư và Quốc tịch để khuyến khích những người Nga có bằng cấp cao di cư sang Mỹ. Một số giới tinh hoa Nga, bao gồm cả giới tài phiệt, muốn ngăn chặn tình trạng chảy máu chất xám và tiền bạc. Nhưng cấu trúc của giới tài phiệt Nga phân chia giữa kinh doanh và chính trị, đã hạn chế ảnh hưởng đối với Putin. Theo dõi con đường kiếm tiền của nhà lãnh đạo Nga cũng nổi tiếng là khó khăn, bởi vì nó nằm rải rác trên một mạng lưới các công ty hỗ trợ, hoặc được giấu trong các thiên đường thuế nước ngoài hoặc các doanh nghiệp nhà nước.

Việc làm tổn thương Putin có thể nằm ngoài tầm với của các lệnh trừng phạt hiện tại, nhưng việc làm tổn thương giới tinh hoa vẫn gây tổn hại cho Điện Kremlin, nếu nền kinh tế cơ bản hoặc khả năng tiến hành chiến tranh của đất nước Nga bị tổn hại.

Mặc dù mỗi biện pháp trừng phạt riêng lẻ đều có điểm yếu của nó, nhưng chúng hoạt động thông qua việc nhân rộng lực lượng. Hạn chế tiếp cận tài chính khiến việc hoạt động và sinh sống ở Nga kém sinh lợi hơn, khuyến khích các công ty, binh sĩ tương lai và giới tinh hoa Nga rời đi.

Đồng thời, việc cắt đứt khả năng tiếp cận các chuỗi cung ứng toàn cầu đối với công nghệ tiên tiến khiến việc thu hút đầu tư nước ngoài và thúc đẩy nghiên cứu và đổi mới trở nên khó khăn hơn. Việc siết chặt giới tinh hoa thông qua việc đóng băng tài sản và tịch thu tài sản làm giảm nguồn tài trợ cho các giải pháp thay thế cây nhà lá vườn đối với công nghệ nước ngoài. Đánh vào tài năng và khoa học làm ảnh hưởng đến triển vọng kinh tế của Nga, và làm giảm khả năng đổi mới quân đội thông qua cơ sở công nghiệp của nước này.

Trong số những lĩnh vực khác, các công ty công nghệ cao và dầu mỏ phương Tây đã cắt đứt hoặc hạn chế quan hệ với nền kinh tế Nga. Các công ty thẻ thanh toán Hoa Kỳ Visa và Mastercard đã chặn nhiều tổ chức tài chính của Nga khỏi mạng lưới của họ. Gã khổng lồ vận tải biển Maersk đã tạm dừng tất cả các chuyến hàng vận chuyển container đến và đi từ Nga.

Các biện pháp trừng phạt có thể làm gián đoạn khả năng xuất khẩu các mặt hàng khác của Nga, bao gồm khí đốt tự nhiên và lúa mì. Dự trữ khí đốt tự nhiên đang ở mức thấp. Nga là nhà cung cấp lúa mì lớn nhất thế giới và cùng với Ukraine, chiếm gần 1/4 tổng kim ngạch xuất khẩu toàn cầu. Các mặt hàng khác gắn liền với Nga và Ukraine, chẳng hạn như vàng, nhôm, ngô và niken, đã được giao dịch ở mức cao nhất trong nhiều năm kể từ khi nổ ra xung đột chiến sự.

Nga đã cấm các hãng hàng không từ 36 quốc gia, bao gồm cả các quốc gia châu Âu và Canada, ra khỏi không phận lưu thông nhiều, sau khi EU có hành động tương tự đối với các hãng hàng không Nga.

Trong khi đó, Nga cũng đang tài trợ cho nhiều dự án, bao gồm cả nhà máy điện hạt nhân Rooppur. Có khoảng 7,8 tỷ đô la viện trợ của Nga trong đường ống dẫn khí đốt. Vì thế mà các biện pháp trừng phạt tài chính và thanh toán đối với Nga có thể khiến việc giải ngân từ việc viện trợ xây dựng đường ống trở nên rất khó khăn, chưa nói đến việc Nga bị suy giảm khả năng làm việc này vì thiếu hụt ngoại hối.

Các biện pháp trừng phạt là một công cụ mạnh mẽ để trị an trật tự quốc tế khi được triển khai bởi siêu cường tài chính đầu tiên trên thế giới và các đồng minh

Có thể thấy, gần 8 tháng sau khi Nga xâm lược Ukraine, các biện pháp phối hợp này vẫn chưa thể kết thúc chiến tranh - một kết quả có thể dự đoán trước nhưng vẫn tốt hơn so với các biện pháp thay thế. Tuy nhiên, nó đã làm giảm đáng kể ảnh hưởng của Nga đối với phương Tây (thiếu đòn bẩy hàng hóa và các mối đe dọa hạt nhân). Chưa làm gì hoặc đàm phán một giải pháp ngoại giao sẽ chỉ thúc đẩy Nga thực hiện các cuộc chiếm đất xa hơn, trong khi đối đầu quân sự với các nước Nato có nguy cơ chiến tranh tổng thể.

Sự pha trộn của các lệnh trừng phạt, các biện pháp thương mại, cấm đi lại và nghiên cứu sẽ làm hỏng nỗ lực chiến tranh của Nga ở Ukraine và cuối cùng là vị thế cường quốc của nước này

Sử dụng cưỡng chế kinh tế để răn đe và chống lại cường quốc như Nga là khó nhưng không phải là vô ích. Các biện pháp trừng phạt là một công cụ mạnh mẽ để trị an trật tự quốc tế khi được triển khai bởi siêu cường tài chính đầu tiên trên thế giới và các đồng minh của họ. Sự sứt mẻ, bất đồng ở Phương Tây sẽ mất thời gian, nhưng thời gian không đứng về phía Nga. Sự pha trộn của các lệnh trừng phạt, các biện pháp thương mại, cấm đi lại và nghiên cứu sẽ làm hỏng nỗ lực chiến tranh của Nga ở Ukraine và cuối cùng là vị thế cường quốc của nước này.

Putin thừa nhận Nga đang đối mặt với 'các vấn đề' trong cuộc chiến Ukraine và yêu cầu nhóm của ông đưa ra quyết định nhanh hơn

Vào ngày 26/10, Tổng thống Nga Putin thừa nhận đất nước của ông phải đối mặt với "các vấn đề" từ cuộc chiến ở Ukraine. Nhưng những nhận xét của ông - được đưa ra bằng tiếng Nga và được dẫn sóng trên truyền hình nhưng dường như đã được các tổ chức tin tức dịch theo cách khác.

"Giờ đây, chúng tôi phải đối mặt với nhu cầu giải quyết nhanh chóng hơn các vấn đề liên quan đến việc hỗ trợ hoạt động quân sự đặc biệt và nhu cầu chống lại các hạn chế kinh tế đã áp đặt lên chúng tôi, điều thực sự chưa từng có mà không hề phóng đại", ông Putin nói, theo một bản ghi chính thức từ Điện Kremlin.

Nhận xét của Putin đã được Hãng thông tấn AFP và Reuters dịch khác nhau, cả hai đều có hoạt động ở Nga. Trong khi Điện Kremlin viết rằng ông Putin sử dụng cụm từ "hạn chế kinh tế", thì AFP đưa tin ông Putin nói rằng Nga đang đối mặt với "khó khăn kinh tế" do các lệnh trừng phạt liên quan đến chiến tranh.

Sự khác biệt trong cách dịch là đáng chú ý bởi vì nếu Putin thực sự sử dụng các từ "hạn chế kinh tế", thì từ ngữ này đánh dấu sự khác biệt với dòng tuyên bố thông thường của Putin trước đây cho thấy Nga đang chấp nhận và thích ứng tốt các lệnh trừng phạt.

Tuyên bố này cũng được đưa ra vài ngày sau khi ngân hàng trung ương Nga đưa ra một số báo cáo vào tháng 10 thừa nhận một môi trường đầy thách thức đối với nền kinh tế của đất nước, mặc dù nó dường như được hỗ trợ bởi giá năng lượng cao nhưng quá đổi mong manh.

Theo báo cáo của ngân hàng trung ương Nga công bố tuần trước, việc Putin huy động một phần 300.000 quân dự bị của nước này vào tháng 9 đã tạo ra những thách thức mới đối với quy trình sản xuất và duy trì sản lượng kinh tế. Ngân hàng trung ương cho biết cuộc huy động cũng sẽ "ảnh hưởng tiêu cực đến niềm tin của người tiêu dùng và doanh nghiệp".

Huỳnh Dũng – Theo Theguardian/Thedailystar/ Businessinsider