Trồng cây nhà giàu đang hot ở Việt Nam khiến nông dân Thái lo lắng

"Trước đây, Thái Lan là nước duy nhất được phép xuất khẩu sầu riêng tươi sang Trung Quốc, trong khi Việt Nam từng xuất khẩu sầu riêng đã qua chế biến", bà Busaba nói. "Nhưng bây giờ Việt Nam là đối thủ cạnh tranh của chúng tôi và điều đó làm tôi lo lắng".

Bà Busaba đã trồng sầu riêng hơn 30 năm, có thời điểm xuất khẩu sang Trung Quốc trước khi chuyển sang phục vụ thị trường nội địa. Các nhà xuất khẩu trái cây toàn cầu không phải là đối thủ trực tiếp của bà, nhưng đã khiến bà chú ý đến cách thức vận hành của ngành sầu riêng Thái Lan. Với việc Việt Nam nằm gần Trung Quốc hơn và xét về mọi mặt, có khả năng kiểm soát chất lượng tốt hơn, Thái Lan cuối cùng có thể bị tụt lại phía sau.

Busaba đã đến thăm Việt Nam vào tháng 9 và chứng kiến nhiều vườn sầu riêng mà bà cho biết đang mở rộng với tốc độ vượt xa mong đợi của bà.

"Việt Nam không trồng nhiều sầu riêng như Thái Lan nhưng không ngừng hoàn thiện mình. Có rất nhiều cơ hội cho ngành sầu riêng phát triển ở Việt Nam trong khi ở Thái Lan, mọi người đang cạnh tranh với nhau", bà nói.

Thái Lan là nước sản xuất sầu riêng lớn nhất thế giới, đã đạt được thành tích xuất khẩu trái cây gần như không có đối thủ sang Trung Quốc kể từ ít nhất là đầu những năm 2000. Danh tiếng của Thái Lan là nơi trồng sầu riêng chất lượng hàng đầu đã giúp nước này trở thành quốc gia đầu tiên xuất khẩu loại trái cây phổ biến nhưng có hương vị khác biệt này sang Trung Quốc.

Năm 2021, xuất khẩu sầu riêng của Thái Lan sang Trung Quốc tăng kỷ lục 68%, với nước này vận chuyển hơn 875.000 tấn trái cây.

Từ tháng 2 đến tháng 6 năm nay, hơn nửa triệu tấn đã được gửi đến thị trường Trung Quốc, được cho là có giá cạnh tranh. Sự gia tăng các lô hàng này báo hiệu rằng đã có phản ứng tích cực đối với sầu riêng Thái Lan từ người tiêu dùng Trung Quốc, bất chấp các quy định nghiêm ngặt về Covid-19 của Trung Quốc đại lục khiến trái cây bị kẹt ở biên giới – trong hai tuần hoặc tối đa 30 ngày", bà  Busaba cho biết.

Nhưng đồng thời, Việt Nam và các nước xuất khẩu sầu riêng Đông Nam Á khác đã đàm phán với Trung Quốc trong những năm gần đây, Aat Pisanwanich, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Thương mại Quốc tế của Đại học Phòng Thương mại Thái Lan cho biết. Và Việt Nam đang nhanh chóng phát triển thành một đối tác thương mại trái cây lớn của Trung Quốc nhờ vào mạng lưới hậu cần và vị trí gần.

Trong quý 3 năm nay, kim ngạch ngoại thương của Chongzuo - thành phố của Trung Quốc có đường biên giới với Việt Nam và là đô thị lớn nhất về xuất nhập khẩu trái cây biên giới của Trung Quốc - đã tăng lên 78 tỷ nhân dân tệ (11 tỷ USD), tương đương một sự gia tăng hàng năm gần 50%, theo một báo cáo của Tân Hoa Xã.

Sakda Sinives, chuyên gia nông nghiệp và học thuật Thái Lan cho biết, nông dân Việt Nam có lợi thế vì họ có thể thu hái sầu riêng để xuất khẩu muộn hơn so với ở Thái Lan, vì các lô hàng của Việt Nam đến Trung Quốc mất ít thời gian hơn.

"Ngay cả khi không có sự khác biệt rõ ràng về hương vị... thì trái chín từ Việt Nam sẽ dần được người mua định giá cao hơn, trong khi giá sầu riêng từ Thái Lan sẽ giảm. Sakda cho biết vấn đề kiểm soát chất lượng này là lý do tại sao [sản lượng sầu riêng] của Thái Lan sẽ giảm do nông dân không còn gánh nổi chi phí.

Các vấn đề cạnh tranh gay gắt – cả khu vực và trong nước – kiểm soát chất lượng, tham nhũng và chi phí từ lâu đã bị gạt sang một bên khi trái cây thối của Thái Lan thống trị thị trường Trung Quốc. Nhưng việc Việt Nam gia nhập thị trường 1,4 tỷ người tiêu dùng đã khiến người trồng trọt Thái Lan gặp khó khăn.

Ông Wootichai Kunjet, Chủ tịch Hiệp hội Sầu riêng Thái Lan cho biết: "Mùa thu hoạch sầu riêng của Việt Nam từ tháng 6 đến tháng 11, trùng với mùa thu hoạch của sầu riêng ở miền nam Thái Lan.

"Thông thường sầu riêng từ miền nam thống trị thị trường nội địa và xuất khẩu sau khi kết thúc vụ sầu riêng từ miền đông đất nước, nhưng hiện sản xuất từ miền nam phải đối mặt với sự cạnh tranh không chỉ từ các vùng khác của Thái Lan mà cả Việt Nam."

Aat từ Đại học Phòng Thương mại Thái Lan cho biết Việt Nam vẫn chưa có khả năng cạnh tranh trực tiếp với Thái Lan về xuất khẩu sầu riêng vì nước này chỉ sản xuất được một nửa trong tổng sản lượng 1,2 triệu tấn của Thái Lan vào năm 2021. Nhưng vẫn có tiềm năng để người trồng trọt Việt Nam đầu tư ở Lào và Campuchia vì cả hai nước đều có đặc quyền thương mại với Trung Quốc, điều này có thể dẫn đến cạnh tranh nhiều hơn trong tương lai.

Học giả Thái Lan Sakda cho biết nhiều người mua hoạt động ở Thái Lan – nhiều hơn một số đại diện cho người mua từ Trung Quốc đại lục – đã chuyển đến Việt Nam, bị thu hút bởi tỷ suất lợi nhuận cao hơn do thời gian vận chuyển ngắn hơn.

Bất chấp những thách thức, Sakda khuyên Thái Lan nên bắt đầu bán cho Trung Quốc nhiều sầu riêng tươi hơn, loại sầu riêng thường có giá cao hơn. "Thái Lan có thể mở rộng thị trường toàn cầu cho xuất khẩu sầu riêng mặc dù không ai bên ngoài châu Á thực sự ăn sầu riêng. Và nên làm cho nó bớt mùi một cách nghiêm túc và khoa học".