Ngành thủy sản dai dẳng chuyện gỡ thẻ vàng IUU

Mới đây, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã giao Bộ NNPTNT khẩn trương xây dựng chương trình, kế hoạch hành động 180 ngày thực hiện các khuyến nghị của Ủy ban châu Âu (EC) trong việc gỡ thẻ vàng IUU; các bộ, ngành, địa phương phối hợp để ngăn chặn, chấm dứt tình trạng tàu cá khai thác bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài trước ngày 31/3/2023.

Dai dẳng khắc phục thẻ vàng IUU

Ngày 23/10/2017, EC áp thẻ vàng đối với hải sản Việt Nam xuất khẩu sang thị trường này vì chưa đáp ứng quy định chống khai thác bất hợp pháp (IUU). Việt Nam cũng là một trong 21 quốc gia bị EC cảnh cáo thẻ vàng IUU, đồng nghĩa với việc thủy hải sản của nước ta xuất khẩu sang thị trường các nước thuộc Liên minh châu Âu (EU) bị kiểm soát 100%, thay vì kiểm tra xác suất.

Khi áp thẻ vàng IUU năm 2017, EC cũng đưa ra 9 khuyến cáo cho thuỷ sản Việt Nam cần phải khắc phục. Qua 2 đợt kiểm tra thực tế tại Việt Nam vào tháng 5/2018 và tháng 11/2019, EC tiếp tục đưa ra 4 nhóm khuyến nghị yêu cầu Việt Nam cần thực hiện, gồm: Khung pháp lý; theo dõi, kiểm tra, kiểm soát hoạt động tàu cá, quản lý đội tàu; chứng nhận sản lượng và truy xuất nguồn gốc thủy sản từ khai thác; thực thi pháp luật.

"Bộ NNPTNT sẽ tổ chức các đoàn công tác liên ngành kiểm tra, giám sát tình hình triển khai tại địa phương, đồng thời tổ chức trực ban 24/24 giờ để theo dõi, giám sát chặt chẽ hoạt động của tàu cá. Trường hợp địa phương nào có tàu cá vi phạm, người đứng đầu địa phương phải chịu trách nhiệm".

Thứ trưởng Bộ NNPTNT Phùng Đức Tiến

Theo Bộ NNPTNT, sau 5 năm bị cảnh báo thẻ vàng, tình hình chống khai thác vi phạm IUU trên cả nước đã có những chuyển biến tích cực. So với lần thanh tra thực tế thứ 2 vào năm 2019, Việt Nam đã hoàn thiện khung pháp lý; công tác theo dõi, quản lý đội tàu, giám sát sản lượng lên bến; thực hiện xác nhận, chứng nhận, truy xuất nguồn gốc thủy sản khai thác trong nước và nhập khẩu.

Công tác thực thi pháp luật, xử phạt vi phạm hành chính đã được cải thiện, với một số kết quả đáng ghi nhận. Cả nước có 95,27% số tàu cá có chiều dài từ 15m trở lên đã lắp đặt thiết bị giám sát hành trình (VMS), tăng 5,01% so với năm 2021, đánh dấu tàu cá được 88.545/91.716 tàu.

Theo Thứ trưởng Bộ NNPTNT Phùng Đức Tiến, các địa phương đã làm tốt, giảm đáng kể các vụ việc tàu cá vi phạm khai thác ở vùng biển nước ngoài như Phú Yên, Tiền Giang. Đối với việc thực thi pháp luật và xử lý vi phạm, đến nay đã cơ bản ngăn chặn, chấm dứt được tình trạng tàu cá Việt Nam vi phạm ở các nước, quốc đảo Thái Bình Dương.

Tháng 10/2022, đoàn thanh tra của EC lần thứ 3 sang kiểm tra tình hình thực hiện các khuyến nghị tại Việt Nam, kiểm tra thực tế tại cảng cá địa phương. 

Mặc dù đánh giá cao những nỗ lực của Việt Nam khi triển khai các biện pháp quyết liệt, bài bản chống khai thác IUU thời gian qua, nhưng đoàn thanh tra cho rằng thực thi các quy định của tuyến cơ sở còn yếu. Đơn cử, đội tàu vẫn còn lớn so với lượng nguồn lợi; việc đăng ký, đăng kiểm tàu chưa hoàn thành. 

Tình trạng tàu cá mất kết nối VMS, vượt ranh giới trên biển diễn ra phổ biến. Công tác kiểm tra, xử lý vi phạm tại các địa phương còn hạn chế…

Trước tình hình đó, tại buổi họp với lãnh đạo các tỉnh ven biển, bộ, ngành về IUU đầu tháng 12/2022, Thủ tướng đã giao Bộ NNPTNT khẩn trương xây dựng chương trình, kế hoạch hành động 180 ngày thực hiện các khuyến nghị của EC về gỡ thẻ vàng.

Chạy nước rút gỡ thẻ vàng IUU 

Trao đổi với phóng viên Báo NTNN về quyết tâm gỡ thẻ vàng IUU như thế nào, Thứ trưởng Bộ NNPTNT Phùng Đức Tiến khẳng định, đây là khoảng thời gian quan trọng - giai đoạn "chạy nước rút", quyết định ngành thủy sản có gỡ được thẻ vàng sau 5 năm kiên trì, nỗ lực hay không. Do đó, cần sự vào cuộc quyết liệt, thực hiện tốt các nội dung khuyến nghị của EC.

Hiện vẫn còn tình trạng tàu cá, ngư dân vi phạm khai thác bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài và có xu hướng diễn biến phức tạp. 

Cơ quan chức năng chưa xử lý dứt điểm hành vi môi giới, móc nối đưa tàu cá, ngư dân đi khai thác bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài. Chưa hoàn thành 100% việc đăng ký, đăng kiểm, cấp giấy phép khai thác thủy sản, lắp đặt thiết bị giám sát hành trình; chưa cập nhật đầy đủ dữ liệu tàu cá vào cơ sở dữ liệu nghề cá quốc gia.

Việc thực thi pháp luật và xử phạt vi phạm hành chính còn yếu kém, có địa phương thì xử phạt, có địa phương lại chỉ tuyên truyền nhắc nhở. Những tồn tại, hạn chế trên không chỉ có nguyên nhân từ nhận thức của người dân mà còn có sự thiếu tinh thần, trách nhiệm của một bộ phận tổ chức, cá nhân chưa hoàn thành chức trách, nhiệm vụ được giao. 

Các tồn tại, hạn chế kéo dài chậm khắc phục tại địa phương do thiếu sự quyết liệt trong lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành của người đứng đầu các ngành, các cấp, chưa quan tâm đúng mức, thiếu kiểm tra, thanh tra, giám sát.

Theo ông Tiến, Bộ NNPTNT sẽ nêu nhiệm vụ cụ thể cho từng bộ, ngành, đơn vị, đề cập sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng như hải quan, cảnh sát biển, biên phòng... nhằm nỗ lực ngăn chặn tình trạng đánh bắt trái phép ở nước ngoài, quyết tâm chấm dứt tình trạng này trước 31/3/2023.

Ông Tiến cũng nhấn mạnh, để gỡ được thẻ vàng, trách nhiệm của các địa phương được đặt lên hàng đầu. Người đứng đầu cấp xã, phường, thị trấn chịu trách nhiệm chính trong việc lập danh sách tàu cá, chủ tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài, tàu cá chưa lắp đặt thiết bị VMS... gửi về Bộ NNPTNT và Bộ Quốc phòng để theo dõi, quản lý. Đặc biệt, các đơn vị phải tuyên truyền, vận động để người dân hiểu, chung tay vào hoạt động chống khai thác IUU.

Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản, các doanh nghiệp thủy sản phải kiên quyết từ chối thu mua, chế biến, xuất khẩu các sản phẩm thủy sản có nguồn gốc từ khai thác IUU. 

Đồng thời, phối hợp với các cơ quan chức năng để cung cấp thông tin, xử lý nghiêm các doanh nghiệp thủy sản làm ăn phi pháp, hợp thức hóa hồ sơ, tiếp tay, dung túng cho hành vi khai thác IUU.