Xuất khẩu đạt hơn 30 triệu USD/năm, vì sao hành, tỏi Việt Nam vẫn khó tiêu thụ, giá thành không ổn định?

Thiếu và yếu trong khâu chế biến, bảo quản

Ngày 17/3, tại Diễn đàn kết nối nông sản 970 (Bộ NNPTNT) với chủ đề: “Kết nối giao thương, xúc tiến tiêu thụ hành, hành tím”, ông Trần Trọng Khiêm, Phó Giám đốc Sở NNPTNT Sóc Trăng cho biết, tổng diện tích xuống giống hành tím trên địa bàn tỉnh hằng năm 6.500 ha, năng suất bình quân 18 tấn/ha, sản lượng trên 90.000 tấn.

Trong đó, diện tích trồng hành tím theo hướng hữu cơ (áp dụng quy trình sản xuất an toàn, tăng cường sử dụng phân hữu cơ giảm phân hóa học) hơn 1.150 ha. Ngoài ra, diện tích sản xuất đạt tiêu chuẩn VietGAP là 10,8 ha/23 hộ tại tổ hợp tác lúa – màu Cà Lăng B, phường 2, thị xã Vĩnh Châu cho lợi nhuận cao hơn so với sản xuất thông thường 10-20 triệu/ha.

Hành tím Vĩnh Châu được tiêu thụ trong nước và xuất khẩu sang một số nước như Indonesia, Malaysia,… đem về nguồn thu nhập đáng kể cho người dân và doanh nghiệp trên địa bàn thị xã Vĩnh Châu.

Tuy nhiên, hành tím Vĩnh Châu trong thời gian qua đã và đang gặp phải những khó khăn ở khâu sản xuất và tiêu thụ do một số nguyên nhân như: Thời vụ bố trí chưa hợp lý tại một thời điểm xuống giống tập trung với một diện tích lớn nên sản lượng tại một thời điểm tương đối cao. 

Bên cạnh đó, nông dân còn sản xuất riêng lẻ chưa hình thành hợp tác trong sản xuất dẫn đến mối liên kết giữa hợp tác xã và doanh nghiệp, nông dân và doanh nghiệp chưa thật sự bền vững. Đặc biệt, nông dân còn mang nặng tâm lý chờ giá, khi giá thỏa thuận hợp lý với doanh nghiệp vẫn không bán dẫn đến khi giá giảm mạnh thì dẫn đến tình trạng tồn đọng.

Nông dân thị xã Vĩnh Châu (tỉnh Sóc Trăng) thu hoạch hành tím hồi tháng 2/2022. Ảnh: Chúc Ly

Theo ông Khiêm, hàng rào kỹ thuật được dựng lên từ các đối tác; quảng bá và sử dụng nhãn hiệu hàng hóa chưa phát huy được hiệu quả; lượng hành nhiều vào mùa vụ chính nên bị thương lái ép giá. Ngoài ra, thời gian lưu trữ hành không được kéo dài vì thiếu kho trữ và công nghệ sau thu hoạch; chưa khai thác hiệu quả thị trường trong nước...

Về tình hình tiêu thụ hành tím mùa vụ 2022 – 2023, ông Khiêm cho hay, trước Tết Nguyên đán, giá hành tím thương phẩm dao động từ 38.000 – 45.000 đồng/kg chủ yếu là hành sớm (tương đương với giá hành năm trước). Sau Tết giá hành bắt đầu giảm, tính đến hiện nay giá hành dao động từ 15.000 – 26.000 đồng/kg.

Theo ông Khiêm, đây là thời điểm hành bước vào giai đoạn thu hoạch rộ, do đó, với sản lượng lớn, Sóc Trăng mong được phát triển liên kết tiêu thụ sản phẩm với tất cả các địa phương, doanh nghiệp, siêu thị... trên cả nước. 

"Tỉnh Sóc Trăng sẵn sàng tạo mọi điều kiện để các doanh nghiệp thu mua, chế biến, tiêu thụ hành phát triển các chuỗi liên kết để khai thác hết tiềm năng của sản phẩm hành tím. Từ đó, nâng cao giá trị sản phẩm hành, gia tăng thu nhập cho người nông dân", ông Khiêm nói.

Tỉnh Hải Dương cũng gặp khó khăn trong thiếu kho bảo quản và công nghệ sau thu hoạch hành, tỏi. Bà Phạm Thị Đào, Phó Giám đốc Sở NNPTNT Hải Dương cho biết, tổng diện tích hành, tỏi của tỉnh hằng năm đạt trên 6.600 ha, trong đó, hành củ khoảng 5.800ha, hành lá 350ha, tỏi củ 470ha.

Trong vụ đông 2022-2023, tổng diện tích hành củ, tỏi là 6.252ha (hành 5.785 ha; tỏi 467 ha) được trồng tập trung chủ yếu ở Kinh Môn, Nam Sách, Thành phố Hải Dương, Kim Thành. Hành bắt đầu cho thu hoạch từ cuối tháng 12 và kéo dài đến khoảng 20/2 năm sau. Khu vực Nam Sách, Thành phố Hải Dương thường thu hoạch sớm hơn (từ cuối tháng 12 năm trước và thu xong trong tháng 1 năm sau). Khu vực Kinh Môn thu hoạch muộn hơn (từ cuối tháng 1 đến hết 20/2 năm sau).

Năng suất hành vụ Đông dao động từ 154 -182 tạ/ha (trung bình 168 tạ/ha). Khu vực Kinh Môn năng suất cao hơn ước đạt trung bình 175 tạ/ha. Tổng sản lượng hành tỏi toàn tỉnh ước đạt 116.400 tấn (hành 110.000 tấn; tỏi 6.400 tấn).

Nông dân thị xã Kinh Môn (tỉnh Hải Dương) thu hoạch hành hồi tháng 3/2023. Ảnh: Nguyễn Việt

Về tiêu thụ, giá hành đầu vụ (từ cuối tháng 12 đến hết tháng 1) luôn cao, ổn định ở mức từ 25.000 - 27.000 đồng/kg (cao hơn cùng kỳ năm trước từ 5.000-7.000 đồng/kg). Từ đầu tháng 2 đến nay, giá bán dao động từ 15.000 - 18.000 đồng/kg. Tổng thu nhập bình quân từ trồng hành dao động từ 10 - 15 triệu đồng/sào (275-415 triệu đồng/ha). Có thời điểm (từ 15-20/1), 1 sào hành cho thu nhập từ 18-23 triệu đồng. Lãi thuần từ trồng hành ước đạt 6 - 10 triệu đồng/sào (tương ứng 170- 270 triệu đồng/ha).

Đối với hành lá (còn gọi là hành hoa), được trồng tập trung ở một số địa phương: Phạm Kha (Thanh Miện), Hiến Thành (Kinh Môn), Thượng Vũ (Kim Thành), với tổng diện tích hành lá toàn tỉnh cả năm đạt trên 350 ha. Hành lá được trồng và cho thu hoạch 4- 5 lứa/năm. Năng suất trung bình 0,7-1,0 tấn/ sào (tương ứng 20 - 28 tấn/ha). Sản lượng hành lá ước đạt gần 7.000 tấn/năm.

Về giá bán, trung bình dao động từ 8.000 - 15.000 đồng/kg, có thời điểm 20.000 đồng/kg. Bình quân thu nhập từ hành lá ước đạt 6-8 triệu đồng/sào (tương ứng 170-220 triệu đồng/ha. Lãi thuần ước đạt 4-6 đồng/sào (tương ứng 110-165 triệu đồng/ha).

Tuy nhiên, theo bà Đào, sản xuất tiêu thụ hành của Hải Dương vẫn gặp nhiều khó khăn ở khâu chế biến và bảo quản. Hình thức bảo quản chủ yếu là thủ công, chưa có hệ thống kho bảo quản hiện đại nên tỷ lệ hoa hụt cao. Việc xây dựng chuỗi vẫn còn hạn chế, chủ yếu tiêu thụ trong nước, thiếu tính ổn định…

Trên cơ sở đó, bà Đào đề nghị, Bộ NNPTNT và các cơ quan liên quan, quan tâm, hỗ trợ Hải Dương đầu tư xây dựng hệ thống sấy và bảo quan hành sau thu hoạch, giảm áp lực cho tiêu thụ tươi. Tăng cường kết nối với các doanh nghiệp, siêu thị để sản phẩm hành của Hải Dương thuận lợi đi vào thị trường nhiều hơn. Bên cạnh đó, hỗ trợ tỉnh tìm kiếm các thị trường xuất khẩu để mở rộng tiêu thụ.

Hành tím Việt Nam bị cạnh tranh gay gắt bởi Trung Quốc, Thái Lan, Ấn Độ

Ông Lê Vương Quốc, Phó Giám đốc Công ty CP Gimex Việt Nam cho biết, hành tím Việt Nam có đặc trưng riêng và đa số được xuất đi các nước là để phục vụ cộng đồng người Việt Nam ở nước sở tại. Còn để xâm nhập vào các thị trường tiêu thụ gia vị nhiều thì khó cạnh tranh do giá cao. "Mặt hàng củ hành của Trung Quốc, Ấn Độ thường rẻ hơn Việt Nam khoảng 50%", ông Quốc dẫn chứng.

Về mẫu mã, loại hành 1 củ được thế giới ưa chuộng nhiều do dễ bóc vỏ chế biến, trong khi ta lại trồng loại hành 1 củ có nhiều tép, khó làm sạch vỏ và khi tách ra thì lại quá nhỏ.

Hành tím Sóc Trăng, Quảng Ngãi, Ninh Thuận sản lượng nhiều, đủ sức đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trong nước nhưng chúng ta nhập từ các nước về rất nhiều, gây áp lực cho tiêu thụ nội địa. Và giá hành của họ luôn rẻ hơn của chúng ta, cụ thể hành Ấn Độ củ tròn từ 3 cm trở lên giá chỉ 250 USD/tấn, trong khi của Việt Nam là 25.000 – 30.000 đồng/kg, mà còn nguyên bó, chưa cắt rời.

Ông Quốc đề nghị ngành nông nghiệp cần hỗ trợ nông dân thay đổi quy trình sản xuất, áp dụng khoa học kỹ thuật nhằm tăng năng suất và giảm giá thành để tăng tính cạnh tranh về giá trên thị trường cả trong nước và xuất khẩu.

Đồng tình với quan điểm hành tím của Việt Nam khi xuất khẩu đang bị cạnh tranh rất gay gắt, ông Trần Triều Huy, Giám đốc Công ty TNHH Hành Tím Huy Khánh (tỉnh Sóc Trăng) cho hay, trong vụ sản xuất 2022-2023, công ty đã thu mua hơn 200 tấn hành từ các hộ dân tại địa phương. Hiện nay, ước lượng hành thương phẩm công ty dự trữ tại kho khoảng 100 tấn.

Theo ông Huy, hành được mua từ các hộ dân đa phần là hành đất cát pha thịt, vỏ ngoài sáng bóng, màu sắc đỏ đẹp bắt mắt. Hiện tại, công ty đang thu mua hành đất cát dao động từ 20.000-25.000 đồng/kg, hành đất thịt dao động từ 27.000-32.000 đồng/kg (tùy thuộc vào chất lượng, màu sắc, kích cỡ củ).

Với giá hành hiện tại, đa phần các hộ dân đều có lợi nhuận. Tuy nhiên, việc xuất khẩu hành đi thị trường các nước vẫn có những khó khăn như: Thời vụ hành tím Vĩnh Châu lệch so với Indonesia nhưng lại gần như trùng với lịch thời vụ của Thái Lan, dẫn tới hành tím Vĩnh Châu gặp nhiều khó khăn khi xuất khẩu do phải chịu cạnh tranh lớn từ Thái Lan và các tiêu chuẩn để xuất khẩu hành ra các nước rất cao.

Đồng thời, khi xuất khẩu hành sang các thị trường khó tính như Mỹ hay Nhật Bản họ đều đòi hỏi các giấy chứng nhận về các tiêu chuẩn trong sản xuất như: GlobalGAP hay GMP… mà những chứng nhận trên đối với các vùng trồng hành tại địa phương đa phần vẫn chưa có.

Trên cơ sở đó, ông Huy cho rằng, cần phải có sự liên kết trong sản xuất giữa các hộ nông dân trực tiếp sản xuất hành tím với doanh nghiệp; xây dựng thí điểm các vùng trồng theo hướng hữu cơ để được cấp các chứng nhận về tiêu chuẩn sản xuất tiên tiến nhằm thuận tiện cho việc liên kết vùng tiêu thụ sản phẩm được ổn định. Từ đó, hạn chế bị ép giá, nâng cao giá trị của sản phẩm hành tím địa phương.

Theo Cục Chất lượng, Chế biến và Phát triển thị trường (Bộ NNPTNT), thống kê năm 2022, kim ngạch xuất khẩu hành, hẹ, tỏi của Việt Nam đạt khoảng 31,2 triệu USD, tăng gần 360% so với năm 2021. Trong đó đa phần là đi các thị trường châu Á, chiếm hơn 90%, sau đó là châu Mỹ, châu Âu và châu Úc.

Tính riêng các quốc gia, Trung Quốc vẫn là thị trường nhập khẩu hành, hẹ, tỏi lớn nhất của Việt Nam với kim ngạch năm 2022 là hơn 17 triệu USD, chưa kể kim ngạch của Đài Loan thêm 6,6 triệu USD nữa. Các thị trường xếp sau đó là Ấn Độ, Hoa Kỳ, Lào, Nhật Bản, Myanmar…