Tỉ mẩn từng công đoạn “xây nhà” cho chim ở làng ngoại thành Hà Nội
Video thôn Canh Hoạch, nơi nổi tiếng làng nghề truyền thống "xây nhà" cho chim cảnh. Thực hiện: Duy Huy.
Cha truyền, con nối "xây nhà" cho chim
Tại thôn Canh Hoạch, xã Dân Hòa, huyện Thanh Oai, Hà Nội (thời xưa xã Dân Hòa có tên gọi cổ là làng Vác), hầu hết những chiếc lồng chim tinh xảo được chế tác hoàn toàn thủ công. Tính đến nay, nghề làm lồng chim tại đây đã có cả trăm năm lịch sử.
Trong làng Vác, nghệ nhân Nguyễn Thanh Sứ (sinh năm 1959) được biết đến là con trai của một gia đình có truyền thống làm lồng chim và là cha đẻ của khá nhiều chiếc lồng "độc".
Nghệ nhân Nguyễn Thanh Sứ miệt mài chế tác lồng chim.
Ông Sứ nhớ lại: "Trong những năm kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, dù dưới bom đạn ác liệt, nhiều người Hà Nội vẫn nuôi chim để làm cảnh, nghe chim hót. Hơn mười tuổi, tôi đã theo cha len lỏi khắp các phố phường Hà Nội để bán và nhận đặt làm lồng chim.
Ông Sứ cho biết, thời kỳ sau giải phóng, một chiếc lồng chim đẹp của nhà ông mang vào tới TP.Hồ Chí Minh có thể đổi được một chiếc xe máy Honda.
"Nghề này đòi hỏi sự cẩn thận, cần mẫn và muốn làm ra chiếc lồng chim đẹp cần có đôi bàn tay của một người thợ giỏi. Đời sống càng phát triển, càng có nhiều người nuôi chim, chơi chim, vì thế nghề của chúng tôi ngày càng khấm khá. Chúng tôi sẽ cố gắng duy trì nghề truyền thống này", ông Trần Văn Muôn (68 tuổi) – một nghệ nhân làm lồng chim lâu năm tại làng Vác nói.
Lồng chim làng Canh Hoạch có đặc trưng riêng ít nơi nào sánh được - đó là sự bền, đẹp, sang trọng, có sức hút rất lớn đối với những người có sở thích nuôi chim cảnh.
Từ làng Vác, lồng chim được bán trong cả nước và xuất khẩu ra nhiều nước trên thế giới. Một số hộ gia đình chuyên làm lồng chim bán sang Trung Quốc, sau đó những chiếc lồng này được hoàn thiện, "độ" thêm các chi tiết rồi quay lại thị trường trong nước với giá bán đắt hơn nhiều lần.
Làng Vác đã trải qua cả trăm năm thăng trầm. Giờ đây, theo ông Nguyễn Huy Sỹ - Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch HĐND xã Dân Hòa, hiện cả làng có hơn 1.000 hộ làm lồng chim. Từ trẻ nhỏ, thanh niên, người lớn, người già tại đây đều gắn bó với nghề này.
Chim quý phải ở lồng son
Làng Canh Hoạch được đánh giá là làng nghề có quy mô sản xuất lồng chim lớn nhất khu vực phía Bắc. Chính sự tinh xảo cùng kỹ thuật làm nghề khéo léo tới từng họa tiết, hoa văn trên những chiếc lồng đã tạo nên sức hút đối với những người chơi chim sành sỏi.
Tại cơ sở sản xuất của gia đình anh Nguyễn Huy Tuấn, một cơ sở sản xuất lồng chim kỹ - mỹ nghệ có uy tín lâu năm ở Canh Hoạch, hiện đang có từ 5 đến 7 nhân công làm việc. Anh Tuấn tiết lộ, để hoàn thành một chiếc lồng, người thợ phải trải qua hàng chục công đoạn chính và cần đến sự hỗ trợ của nhiều loại máy móc: Máy cưa, máy mài, máy khoan, máy hút bụi...
Từng chi tiết đặt trong lồng đều được làm bằng một lưỡi dao rất nhỏ. Dưới bàn tay tài hoa của nghệ nhân làng Vác, hàng trăm, hàng nghìn chiếc lồng đã được hoàn thiện, chở đi khắp các tỉnh thành và xuất khẩu sang nước ngoài.
Anh Tuấn cũng cho biết thêm, để tạo ra được những sản phẩm cao cấp, đáp ứng yêu cầu của người chơi chim sành sỏi, lồng chim phải đạt đủ yêu cầu: Thân thẳng, đều màu, lắp ráp khít, nan tròn, tre trúc phải khô tuyệt đối, khi vót phải giữ được lớp cật bên ngoài.
Trước khi đi vào sản xuất, gia đình anh Tuấn phải cẩn thận sàng lọc từ khâu chọn nguyên liệu: Gỗ làm lồng phải chọn gỗ mít già, lâu năm, không bị sâu mọt, khi ra sản phẩm mới rắn chắc, không bị cong vênh. Tre trúc cũng phải kén loại già. Nếu dùng tre trúc non sẽ bị héo, móp, chất lượng không đảm bảo. Trúc của gia đình anh phải đặt mua của một công ty uy tín trên Cao Bằng, và đã được xử lý, chống mối mọt. Ưu điểm của những chiếc lồng chim ở đây là càng để lâu năm càng rắn chắc và bóng đẹp hơn.
Nhiều chủ cơ sở chế tác lồng chim chia sẻ, người chơi chim sành sỏi đặt mua lồng chim cũng phải phụ thuộc vào loại chim họ nuôi để chọn kích cỡ lồng phù hợp với hình dáng và tập tính sinh hoạt của từng loại chim.
Nhiều người làng cho rằng, thợ làm lồng chim không chỉ có sự khéo léo mà còn phải hiểu biết về hình dáng, tập tính sinh hoạt của từng loài thì mới làm nên những chiếc lồng vừa vặn, phù hợp.
Có những chú chim quý như chào mào trắng, hoàng khuyên… có giá cao ngất ngưởng, khoảng 70 triệu đồng - 80 triệu đồng thì chủ nhân của chúng cũng không ngại ngần chi ra vài chục triệu đồng mua một chiếc lồng có chạm khắc họa tiết, hoa văn tương xứng.
Thông thường, với chim chào mào dáng lồng cao vừa phải, đường kính lồng từ 32 đến 33 cm, chim họa mi đường kính 36 cm, hoặc với chích chòe lửa đường kính phải từ 50 cm trở lên…
Việc chọn, đặt mua lồng chim cũng như giá cả của mỗi chiếc lồng chim tùy thuộc vào chất liệu, sở thích của người chơi. Loại hàng sản xuất đại trà có giá thành thấp hơn, từ khoảng vài chục ngàn đồng đến vài trăm ngàn đồng một chiếc, ngược lại hàng kỹ - mỹ nghệ lại có giá cao hơn gấp nhiều lần, từ khoảng vài triệu đồng đến hàng chục triệu đồng.
Người già, trẻ nhỏ ở làng Canh Hoạch đều có thể làm lồng chim, đem lại cuộc sống đầy đủ cho gia đình.
Hiện nay, chơi chim không chỉ để ở nhà mà còn mang đi thi đấu, giao lưu, vì thế một chiếc lồng đẹp rất quan trọng. Nhiều khách hàng ở TP.Hồ Chí Minh lặn lội ra tận làng để đặt hàng cao cấp. Do đó, dù mỗi ngày, mỗi gia đình chỉ làm được từ 3 đến 5 chiếc lồng, nhưng bán được giá khá cao từ 7 đến 20 triệu đồng/chiếc. Thậm chí, tuy là nghề thủ công nhưng giá trị mang lại rất lớn, giải quyết việc làm cho hàng nghìn lao động mọi lứa tuổi ở địa phương.
