Đêm 26, rạng sáng 27/12/1966, Trung đoàn 22 thuộc Sư đoàn 3 Sao Vàng cùng với quân, dân huyện Hoài Ân tổ chức tập kích cứ điểm đồi Xuân Sơn.
Ta đã tiêu diệt hoàn toàn hai tiểu đoàn và một trung đội công binh, phá hủy 4 trực thăng, 11 khẩu pháo 105mm và 155mm, hai khẩu cối 81mm, thu được hơn 50 khẩu súng, nhiều điện đài vô tuyến và các thiết bị quân sự khác. Trong trận đánh này, nhiều cán bộ, chiến sĩ của Trung đoàn 22 đã anh dũng hy sinh.
Nhiều năm qua, các cấp, các ngành trong tỉnh đã có nhiều cố gắng trong việc tìm kiến, quy tập mộ liệt sĩ nói chung và các anh hùng liệt sĩ Sư đoàn 3 Sao vàng nói riêng.
Với tâm huyết và nghĩa tình đồng đội, cựu chiến binh Đặng Hà Thụy đã kết nối được nhiều cựu chiến binh Mỹ, từ đó có thông tin về các ngôi mộ tập thể tại đồi Xuân Sơn.
Từ tháng 3/2022, Bộ chỉ huy quân dự tỉnh Bình Định đã tiến hành khai quật nhiều hài cốt và xác định danh tính 60 liệt sĩ.
Đến nay công trình Bia di tích và mộ tập thể liệt sĩ hy sinh tại đồi Xuân Sơn (huyện Hoài Ân) đã hoàn thành gồm 2 hạng mục, Mộ tập thể liệt sĩ, tu bổ nghĩa trang liệt sĩ thị trấn Tăng Bạt Hổ và Khu tưởng niệm chiến sĩ hy sinh tại đồi Xuân Sơn.
Riêng Khu tưởng niệm được xây dựng có diện tích hơn 1,8ha gồm nhiều công trình hạng mục như: Nhà bia, hố khai quật, sân, bãi đỗ xe, cây xanh, hệ thống điện chiếu sáng, khu vệ sinh, tường rào cổng ngõ, hệ thống rãnh thu nước. Tổng mức đầu tư của công trình là gần 14,8 tỷ đồng.
Chủ tịch UBND huyện Hoài Ân Nguyễn Hữu Khúc cho biết, ngay từ khi có chủ trương đầu tư, huyện Hoài Ân xác định, đây là công trình trọng điểm, có ý nghĩa lịch sử sâu sắc và việc thi công, đã hoàn thành vượt tiến độ đề ra.
"Trong thời gian đến, huyện Hoài Ân sẽ tiếp tục xây dựng các hạng mục còn lại, trong đó có khu nhà khánh tiết, góp phần thực hiện tốt công tác giáo dục truyền thống cho các thế hệ", ông Khúc nói.
Để ghi nhớ công lao to lớn của các anh hùng liệt sĩ, nhiều năm qua, UBND tỉnh Bình Định đã đầu tư nguồn lực cùng với huyện Hoài Ân đã tiến hành xây dựng nhiều công trình có ý nghĩa lịch sử sâu sắc như: Bia di tích Dốc Bà Bơi – nơi thành lập Sư đoàn 3 Sao vàng; Khu di tích lịch sử núi chéo.
Đặc biệt, tháng 4/2022 nhân Kỷ niệm 50 năm Ngày giải phóng huyện Hoài Ân, Tỉnh ủy, UBND tỉnh Bình Định đã tổ chức Lễ truy điệu và ang táng hài cốt các anh hùng liệt sĩ đã hy sinh tại trận đánh đồi Xuân Sơn.
Hôm nay, công trình Bia di tích lịch sử Đồi Xuân Sơn được hoàn thành, đưa vào hoạt động.
Ông Phạm Anh Tuấn, Chủ tịch UBND tỉnh Bình Định, ghi nhận và đánh giá cao nỗ sự của UBND huyện Hoài Ân, sự quan tâm giúp đỡ của các Sở ngành của tỉnh, đã tạo điều kiện tốt nhất để huyện Hoài Ân, hoàn thành công trình theo tiến độ đề ra. Đồng thời, ghi nhận, biểu dương tinh thần vì nghĩa tình động đội của cựu chiến binh Đặng Hà Thụy.
Ông Phạm Anh Tuấn cho biết, việc đầu tư xây dựng hoàn thành công trình xây dựng bia di tích và mộ tập thể các liệt sĩ hy sinh tại đồi Xuân Sơn, thể hiện lòng biết ơn và ghi nhớ công lao to lớn của các anh hùng liệt sĩ đã hy sinh, vì nền độc lập nước nhà, đáp ứng mong mỏi và nguyện vọng của người thân, đồng đội các anh hùng liệt sĩ. Đồng thời, để tỏ lòng thành kính, tri ân và giáo dục truyền thống cách mạng, tinh thần yêu nước cho các thế hệ mai sau.
"Để công trình phát huy giá trị lịch sử cách mạng, UBND huyện Hoài Ân chủ trì tiếp tục tìm kiếm, quy tập hài cốt các anh hùng liệt sĩ của sư đoàn. Đề xuất và triển khai các hạng mục còn lại của khu tưởng niệm tại đồi Xuân Sơn. Xây dựng hoàn thiện quy chế quản lý và hoạt động. Đặc biệt là có sự gắn kết với các di tích lịch sử khác của địa phương, nhằm tạo thành những "địa chỉ đỏ" để cán bộ, nhân dân và các thế hệ mai sau đến thăm viếng, tìm hiểu lịch sử cách mạng và tưởng nhớ các Anh hùng liệt sĩ", ông Tuấn đề nghị.
Tại buổi lễ, các đại biểu đã thành kính dâng hoa, dâng hương tại nhà bia trong Khu tưởng niệm để tưởng nhớ, tri ân các anh hùng liệt sĩ hy sinh trong trận đánh tại đồi Xuân Sơn năm 1966. Dịp này, lãnh đạo tỉnh Bình Định đã trao 100 suất quà cho các gia đình chính sách, người có công ở địa phương.