Ký ức Hà Nội: Hoài niệm nhớ về những chùm hoa dâu da đầy hương sắc Hà thành

Một buổi chiều oi nồng ở Sài Gòn, đang mệt mỏi vì công việc, bản thân chợt bần thần khi kiểm tra tin nhắn, nhìn thấy một bức ảnh chụp những chùm hoa dâu da li ti đang ung dung bừng nở của người bạn thân từ thời niên thiếu đang sống tại Hà Nội. 

Kí ức cứ ngỡ xa xăm bất chợt quay về trong tâm trí tôi. Lại nhớ những buổi sớm mai của mùa hạ, theo chân mẹ đi dạo trên bờ đê ven sông Hồng, nghe làn gió hây hẩy đưa đến một mùi hương nồng, xa ngái từ đâu thoảng tới. Đứa trẻ khi ấy là tôi đã vô cùng ngẩn ngơ khi nhìn thấy một dải hoa màu trắng sữa bung nở lấp ló trên triền đê, để rồi hào hứng nhận ra mùa dâu da xoan đã đến...

Thông thường, khi cái nắng oi nồng của mùa hạ được giảm nhẹ, mùa thu chạm ngõ đất trời cũng là thời điểm mùa dâu da xoan nở rộ ở khắp các nẻo đường của Thủ đô. Với những người đã từng sinh ra và lớn lên tại Hà Nội thì thời điểm những bông hoa trắng ngà, nhỏ xinh bừng nở như một tín hiệu chuyển mùa đầy thú vị, gợi biết bao xuyến xao.

Hà Nội có rất nhiều góc phố chuyên trồng cây dâu da xoan. Có dịp dạo quanh phố phường Hà Nội, ta có thể bắt gặp ở đâu đó bên vệ đường, một quán nước nhỏ bé náu mình dưới tán cây dâu da xoan xanh mát. Hoa trắng như màu sữa, bé li ti, nở từng chùm, vươn lên trời xanh đón nắng, đón gió, tỏa hương thơm dịu dàng, thoang thoảng. 

Khi hoa dâu da xoan nở, nhìn từ xa sẽ thấy được sắc trắng bồng bềnh của nó, từng chùm cỡ bằng hai bàn tay rung rinh trên cành, đu đưa theo gió. Những cánh hoa nho nhỏ rụng trắng nơi các bác lớn tuổi ngồi nhâm nhi nâu đá, tỏa hương quẩn quanh một góc chợ nhộn nhịp, làm dịu đi tiếng xe cộ với biết bao âm thanh ồn ã, kỳ lạ thay, đã trở thành một kí ức khó phai trong lòng người Hà Nội.

Ai đã từng trải qua một khoảng đời niên thiếu ở Hà Nội hẳn đã từng nếm thử vị dâu da xoan đầu mùa. Cũng bởi, dâu da xoan là loài cây dễ sinh trưởng, đôi khi chỉ cần cắm một cành xuống đất là sẽ mọc thành cây. Người chăm sóc không cần bỏ công nhiều, chỉ cần sau một năm cây sẽ bừng nở những chùm hoa li ti màu trắng ngà đung đưa trong nắng. Rồi cũng qua vài trận mưa rào thì những trái dâu da xoan đã bằng đầu que diêm, rồi bằng đầu đũa màu xanh sẫm sẽ xuất hiện lấp ló trong lá. 

Hoa dâu da xoan mang đến mùi hương thật đặc biệt, không nồng nàn mà dịu dàng, man mát. Người tình cờ bước ngang gốc dâu da xoan đang độ bừng nở sẽ không dừng được thích thú mà hít hà cảm giác thuần khiết đầy trong trẻo, thấy tim mình dịu dàng trong vài khoảnh khắc. 

Nhưng có lẽ vì sắc hoa chỉ đơn thuần nên cũng ít người cảm nhận được vẻ đẹp đặc trưng của nó. Chỉ khi cây dâu da xoan kết quả thành từng chùm hồng rực, người đi đường mới bắt đầu chú tâm. Điều đặc biệt là mỗi chùm dâu da xoan thường có tới hàng trăm quả chín với sức bền bỉ lạ thường, thậm chí tồn tại đến tận những ngày đông khi lá cây rụng hết.

Ngày còn bé, gia đình tôi sống ở khu nhà tập thể cũ. Dưới sân khu tập thể, có một khoảng đất nhỏ, trồng được một gốc xoài và vài cây dâu da xoan. Do cây xoài quá cao so với tầm với của lũ trẻ con lúc bấy giờ, nên hai cây dâu da với dáng cong thấp, đan vào nhau nghiễm nhiên trở thành "căn cứ địa", để chúng tôi tha hồ leo trèo, lại còn được nghịch ngợm. 

Một trong những thú vui bọn con gái chúng tôi rất mê mẩn là trò xâu dây hoa xoan. Dưới tán cây hoa xoan trắng sữa, tỏa hương dịu dịu, chúng tôi tha thẩn nhặt hoa xoan, ngồi an tĩnh dùng dây chỉ xâu thành chuỗi hoa đeo vào cổ, đội lên đầu. Bao giờ cũng thế, những vòng hoa trắng muốt tỏa hương thuần khiết gợi cho chúng tôi cảm giác được trở thành những nàng công chúa xinh đẹp, thế nên đứa nào cũng hào hứng đến kỳ lạ. Còn bọn con trai thì lại thích hái những quả xoan nhét đầy túi áo để dành chơi trò bắn súng tre.

Lúc ấy, chẳng đứa nào trong chúng tôi biết thứ quả chua nhăn mặt đấy tên là gì, chỉ thích thú vì cây dâu da tương đối thấp, phù hợp với tầm với của trẻ em nên thỏa thuê mà tận hưởng cảm giác hái quả. Chắc cũng vì thế mà cây dâu da với những chùm quả lửng lơ ngay tầm tay của bọn trẻ con phố thị nghịch ngợm, chẳng có cơ hội được chín hoàn toàn. 

Dù thế, nhưng nào có hề gì với bọn trẻ. Chúng tôi thường quây quần ngồi cạnh nhau, ngẩn ngơ nhìn lên mấy đóa hoa li ti, nở rộ trắng muốt giữa nền trời xanh biếc rồi nhanh nhẹn hái những quả dâu da chưa chín tới, chấm nhẹ vào đĩa muối hạt giã cùng ớt. Mãi cho đến khi trưởng thành, kí ức về những ngày còn thơ, cùng túm tụm ngồi dưới gốc cây xanh mát, chia nhau những trái dâu da xoan đầu mùa có vị chua hơi gắt pha chút chan chát, nhưng chấm muối ớt vừa ăn vừa hít hà, xuýt xoa, vẫn còn mãi trong tâm trí tôi như một nhắc nhớ ngọt ngào về thời niên thiếu ở Hà Nội.

Cũng theo lời bà tôi kể thì người dân quê có cách giải thích tên dâu da xoan khá giản dị. Do quả có vị chua tương tự như dâu tằm nhưng phần thịt bên trong lại có màu hồng tươi, căng mọng như da em bé nên họ gọi là quả dâu da. Thêm vào đó, nhiều người lại cho rằng, dâu da chính là cây xoan đào trong chuyện cổ tích nên gọi nó là dâu da xoan. 

Vốn say mê chuyện cổ tích, đứa trẻ ngây ngô khi ấy là tôi thường tưởng tượng những gốc dâu da xoan dưới sân khu tập thể nhà mình là cây xoan đào do nàng Tấm thảo hiền chịu thương, chịu khó hóa thân mà thành. Chắc cũng vì thế mà một khoảng đời êm đềm của tôi luôn có hình bóng của hai cây dâu da xoan, gắn với những huyền thoại thật đẹp, góp phần nuôi dưỡng tâm hồn tuổi thơ.

Không chỉ quả xanh, mà lá, cành của loại cây dâu da xoan đều ăn được, được xem là vị thuốc đông y chữa nhiều bệnh khác nhau. Quả chín ngoài ngon miệng, theo bà tôi, còn có tác dụng kích thích tiêu hóa, chữa bệnh biếng ăn cho trẻ con. Ngoài ra, chúng ta có thể tận dụng lá dâu da xoan giã nát, trộn với dấm để bôi vào những chỗ sưng tấy, mụn nhọt, lở loét, dị ứng. 

Người bệnh chỉ cần đều đặn đắp 2 lần, mỗi lần 30 phút sẽ giảm nhẹ được vết thương. Ngoài ra, theo dân gian, để chữa đầy bụng, khó tiêu, người ta thường lấy 8g hạt của quả chín, sao vàng hạ thổ, sắc với 2 bát nước còn khoảng nửa bát. Chúng ta cứ tranh thủ uống khi thuốc còn ấm, sau bữa ăn sáng như thế liên tục trong vòng ba ngày sẽ khỏi được bệnh.

Chớm thu, cũng là thời điểm từng chùm quả dâu da xoan chín đỏ mọng, sai lúc lỉu, rũ xuống vừa đúng tầm tay với. Có thời gian thư thái, đi dọc quanh những tuyến phố ở Hà Nội, nhìn ngắm những cây dâu da xoan bừng nở sắc hoa trắng, lấp ló mấy chùm quả sai trĩu cây, thật không gì hạnh phúc bằng.

Bản thân tôi đã từng đi nhiều nơi, cũng chẳng ít lần nếm thử trái dâu da xoan ở các vùng khác nhau. Nhưng không hiểu sao, hương vị của những quả dâu da xoan ở Hà Nội vẫn gợi lên nhiều cảm xúc đặc biệt. Phải chăng, bởi mùa dâu da xoan gắn với những hoài niệm ấu thơ của tôi và các bạn giữa mảnh đất Hà thành đầy nhớ thương.

Mỗi mùa dâu da xoan về, dòng ký ức trẻ thơ xưa cũ cứ đan xen cùng những xúc cảm mới lạ của hiện tại khiến người xa quê hương như tôi bồi hồi mãi không thôi...