Chuyên gia WHO: "Lập luận tăng thuế cao làm gia tăng thuốc lá nhập lậu là sai lệch"

Sáng 18/10, Truyền hình Quốc hội tổ chức tọa đàm “Phương án thuế tiêu thụ đặc biệt hướng tới mục tiêu Chiến lược quốc gia về phòng chống tác hại của thuốc lá đến năm 2030”.

Xây dựng lộ trình tăng thuế thuốc lá là cần thiết

Phát biểu tại tọa đàm, ông Lê Quang Minh, Tổng Giám đốc Truyền hình Quốc hội Việt Nam cho biết, chiến lược quốc gia về phòng, chống tác hại của thuốc lá đến năm 2030 đã được Thủ tướng phê duyệt đặt mục tiêu đến năm 2025, giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá trong nhóm nam từ 15 tuổi trở lên xuống dưới 39%; nhóm nữ từ 15 tuổi trở lên xuống dưới 1,4%. Đến năm 2030, giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá trong nhóm nam từ 15 tuổi trở lên xuống dưới 36 %; nhóm nữ từ 15 tuổi trở lên xuống dưới 1%.

Đồng thời, Chiến lược của Thủ tướng yêu cầu "Xây dựng lộ trình tăng thuế đối với các sản phẩm thuốc lá đảm bảo đến năm 2030 mức thuế đạt tỷ trọng trên giá bán lẻ theo khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO)" và giao Bộ Tài chính chủ trì, phối hợp với Bộ Y tế và các Bộ, ngành liên quan xây dựng lộ trình tăng thuế thuế tiêu thụ đặc biệt đối với các sản phẩm thuốc lá để đạt được mục tiêu giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá.

Trước đó, nhằm giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá, tỷ lệ tiếp xúc thụ động với khói thuốc lá nhằm giảm bệnh tật và tử vong do sử dụng các sản phẩm thuốc lá gây ra, tháng 5/2023, Thủ tướng Chính phủ phê duyệt chiến lược quốc gia về phòng, chống tác hại của thuốc lá đến năm 2030.

Dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) dự kiến được trình Quốc hội cho ý kiến lần đầu tại Kỳ họp thứ 8, khai mạc vào ngày 21/10/2024. Trong đó, ban soạn thảo đề nghị tăng thuế suất với mặt hàng thuốc lá để góp phần điều tiết tiêu dùng và thực hiện cam kết quốc tế. Cụ thể, mặt hàng thuốc lá sẽ giữ nguyên thuế suất 75% và bổ sung mức thuế tuyệt đối theo lộ trình từng năm trong giai đoạn từ 2026 - 2030 với 2 phương án.

Phương án 1 sẽ bổ sung 2.000 đồng/bao thuốc ở năm đầu tiên và tăng tịnh tiến 2.000 đồng/bao trong các năm kế tiếp để đạt mức 10.000 đồng vào năm 2030. Phương án 2 áp dụng mức tăng 5.000 đồng/bao ngay từ năm 2026 và tăng tịnh tiến 1.000 đồng/bao trong 3 năm kế tiếp và 2.000 đồng/bao năm 2030 để đạt mức 10.000 đồng/bao năm 2030.

Hai phương án áp thuế thuốc lá này dù được đánh giá là bước đi đúng hướng, tuy nhiên, để đạt được mục tiêu giảm tỷ lệ hút thuốc của Chiến lược quốc gia về phòng chống tác hại của thuốc lá đến năm 2030 cần phải có thêm những giải pháp mạnh mẽ hơn nữa.

Tăng giá và thuế thuốc lá là giải pháp nhanh để giảm người hút

Tại tọa đàm, các đại biểu và chuyên gia đều phân tích tác hại và thực trạng sử dụng thuốc lá hiện nay. Cùng với đó, các chuyên gia cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc áp dụng thuế thuốc lá trong việc giảm tỷ lệ người hút, từ đó, những tác hại của thuốc lá sẽ giảm cho trực tiếp người sử dụng và người xung quanh.

Về xu hướng áp thuế tiêu thụ đặc biệt của các quốc gia trên thế giới trong đó có thuế thuốc lá, bà Angela Pratt, Trưởng đại diện, Tổ chức Y tế Thế giới tại Việt Nam (WHO) cho rằng, một trong những lý do khiến tỷ lệ hút thuốc lá cao ở nam giới Việt Nam, với trên 40%, là do giá thuốc lá rẻ.

"Giá cả và thuế thuốc lá ở Việt Nam thuộc hàng thấp nhất trong khu vực ASEAN. Hiện nay trên thế giới, khoảng 60 quốc gia, với tổng dân số hơn 1,6 tỷ người, đang áp thuế từ 70% trở lên trong giá bán lẻ, phù hợp hoặc rất gần với thông lệ tốt nhất được WHO khuyến nghị là thuế chiếm ít nhất 75% giá bán lẻ", bà Angela Pratt nhấn mạnh.

Đại diện của WHO cũng cho rằng, những quốc gia khác trong khu vực ASEAN đã làm cho giá thuốc lá ngày càng đắt đỏ, khó mua hơn. Qua đó, dẫn đến những cải thiện lớn về giảm tỷ lệ hút thuốc trong một thời gian tương đối ngắn. Tăng thuế và giá thuốc lá chính là biện pháp nhanh và hiệu quả nhất để giảm tỷ lệ hút thuốc.

Về lập luận tăng thuế thuốc lá khiến giá cao hơn sẽ dẫn đến nhiều thuốc lá nhập lậu vào Việt Nam, bà Angela Pratt đã phản bác và cho rằng, theo kinh nghiệm quốc tế cho thấy mức buôn lậu thuốc lá chủ yếu bởi năng lực thực thi chống buôn lậu chứ không phải là mức giá và thuế.

"Ngoài ra, việc tăng thuế thuốc lá khiến những lao động trong ngành công nghiệp thuốc lá mất việc làm là không đúng. Khi giá thuốc lá tăng, chi tiêu của mọi người sẽ được chuyển sang các sản phẩm khác. Thêm vào đó, việc tăng nguồn thu cho ngân sách Chính phủ nhờ tăng thuế thuốc lá có thể được đầu tư trở lại vào các lĩnh vực khác để tăng sản lượng của nền kinh tế", bà Angela Pratt nói.

Theo các chuyên gia, giảm tỷ lệ hút thuốc xuống sẽ làm giảm chi phí kinh tế đáng kể do tỷ lệ sử dụng thuốc lá gây ra. Hiện tại ước tính mỗi năm thuốc lá gây ra tổn thất lên tới khoảng 108.000 tỷ đồng, tương đương 1,14% GDP hàng năm. Đây là những chi phí có thể tránh được, góp phần giảm những thiệt hại về kinh tế và xã hội.

Dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) được Quốc hội cho ý kiến lần đầu trong Kỳ họp tháng 10/2024 và xem xét thông qua vào tháng 5/2025.