Nghệ sĩ Nhân dân là nàng Xúy Vân đẹp nhất của sân khấu chèo, tuổi xế chiều vẫn miệt mài truyền nghề

Trượt danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân vì bị soi chuyện riêng tư

Nghệ sĩ Nhân dân Diễm Lộc năm nay bước vào tuổi 86. Dù nữ nghệ sĩ đã ở vào tuổi bên kia sườn dốc cuộc đời nhưng nhiều người vẫn nhận ra bà mỗi khi gặp gỡ. Bởi bà không chỉ là "Xúy Vân" điên đảo sân khấu chèo một thời mà còn là gương mặt quen thuộc của nhiều bộ phim điện ảnh và truyền hình như: Nắng chiều, Người dưng, Đường đời, Mùa lá rụng, Lều chõng, Cảnh sát hình sự, Vệt nắng cuối trời, Dòng sông phẳng lặng… Những vai diễn của bà đã nằm lòng trong ký ức một thời của nhiều khán giả mê phim Việt. Tuy nhiên, ít ai biết, ngoài vai trò nghệ sĩ biểu diễn, Nghệ sĩ Nhân dân Diễm Lộc còn là cô giáo của rất nhiều học trò nổi tiếng trong làng chèo.

Có một câu chuyện gắn với nghệ sĩ Diễm Lộc trong nhiều năm trước đây đó là bà từng bị trượt danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân. Theo đó, dù có rất nhiều cống hiến và thành tích đối với lĩnh vực sân khấu chèo nhưng ở tuổi 76, nữ nghệ sĩ vẫn chưa được xét tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân dù được phong Nghệ sĩ Ưu tú từ đợt đầu tiên năm 1984.

Lý do nghệ sĩ Diễm Lộc bị đánh trượt danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân là do bị "soi" về đời sống cá nhân khi còn trẻ. Sau lần bị trượt, nữ nghệ sĩ không làm đơn nữa, chỉ miệt mài với việc giảng dạy, truyền lửa và truyền nghề cho thế hệ trẻ. Mãi đến năm 2014, do các con thấy tiếc cho mẹ mà làm đơn xin xét tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân. Và thật đáng mừng khi đến năm 2015, trong danh sách nghệ sĩ được phong tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân có tên nghệ sĩ Diễm Lộc.

"Tôi nghĩ rằng danh hiệu, tiền tài đều là vật ngoài thân, mà vật ngoài thân thì đừng đặt nặng nó quá, lại càng không nên tranh cãi, đôi co làm gì. Khi biết một số em, cháu lên tiếng thắc mắc về việc chưa được phong tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân mặc dù đã có nhiều năm cống hiến cho nghề thú thực là tôi ngăn cản. Tôi bảo rằng, người nghệ sĩ gìn giữ nghệ thuật truyền thống của dân tộc thì không nên làm như thế, cứ cống hiến, cứ đóng góp ắt sẽ được ghi nhận xứng đáng", Nghệ sĩ Nhân dân Diễm Lộc tâm sự.

Ở tuổi ngoài 80, Nghệ sĩ Nhân dân Diễm Lộc vẫn gây ấn tượng với người đối diện bởi nụ cười đôn hậu, gương mặt hiền từ. Đôi lúm đồng tiền vẫn còn giữ nguyên nét duyên trên má nàng Xúy Vân một thời. Nhiều năm qua, nữ nghệ sĩ sống theo lối sống của một cư sĩ tại gia, ăn chay, tụng kinh và hành thiện. Nghệ sĩ tâm niệm buông bỏ mọi phiền não để lấy sự thanh tịnh, muốn cuộc đời bình an thì nên biết sống vừa đủ, không sân si.

Một ngày mới của bà thường bắt đầu từ 4h sáng. Thời còn khỏe mạnh, bà thường tản bộ một vòng quanh Hồ Gươm rồi ghé vào chợ mua đồ ăn cho cả gia đình. Khi không ra ngoài hàn huyên với bạn bè, Nghệ sĩ Nhân dân Diễm Lộc ở nhà làm bạn với thiên nhiên. Ngôi nhà của bà xanh ngát màu cây. Nữ nghệ sĩ lấy việc tỉa tót và chăm sóc cây cối hàng ngày làm thú vui tuổi già. Ngoài ra, bà còn có thú vui tìm hiểu về vốn văn hóa cổ của dân tộc. 

Nghệ sĩ Nhân dân Diễm Lộc từng tiết lộ: "Mỗi ngày tôi tự học một chữ rồi luyện viết vì đầu óc bây giờ lúc nhớ lúc quên. Đến nay, chữ tôi viết ra đẹp lắm!". Cuộc sống ở tuổi xế chiều cứ nhẹ nhàng trôi như vậy giữa một Hà Nội bình yên.

Nàng Xúy Vân có má lúm đồng tiền đẹp nhất sân khấu chèo

Nghệ sĩ Nhân dân Diễm Lộc sinh năm 1938 tại Ba Vì, Hà Nội. Bà mồ côi cha khi mới 5 tuổi, được mẹ đưa theo đến sống tại Láng Hạ, Hà Nội. Bà từng công tác tại Nhà hát Chèo Việt Nam nhưng nghỉ hưu non năm 48 tuổi.

Nghệ sĩ Nhân dân Diễm Lộc để lại nhiều dấu ấn khi còn công tác tại Nhà hát Chèo Việt Nam. Hóa thân vào vai Thị Mầu, bà là người đầu tiên sáng tạo ra cách cài hoa lên tai. Sau này, nhiều nghệ sĩ trẻ học tập và vận dụng chi tiết cài hoa vào nhiều vai diễn khác. Bà cũng gây ấn tượng với điệu hát, tiếng cười man dại khi đóng Xúy Vân giả dại trong vở Kim Nham.

Nghệ sĩ Nhân dân Diễm Lộc tâm sự, thuở đầu sự nghiệp, bà vẫn chưa được Nhà hát giao vai này. Tuy nhiên, những lúc ngồi trong cánh gà, bà luôn hướng mắt lên sân khấu và lúc nào cũng hóa trang như diễn viên chính để sẵn sàng lên diễn nếu được yêu cầu.

Bà từng kể rằng, thời điểm Nghệ sĩ Nhân dân Diễm Lộc chuyển từ Đoàn Chèo Cổ Phong sang Nhà hát Chèo Việt Nam là Nghệ sĩ Nhân dân Trần Bảng (bố của Nghệ sĩ Nhân dân Trần Lực – PV) đang cải biên lại vở Kim Nham để phù hợp với thời đại, phù hợp vai trò của phụ nữ trong thời đại mới. Tên vở Kim Nham cũng được ông đổi thành Xúy Vân. Trong những ngày đầu tại Nhà hát, bà luôn trang điểm kỹ chờ đợi cơ hội được đóng một vai chính.

Nghệ sĩ Nhân dân Trần Bảng sau này đã giao vai diễn Xúy Vân cho bà, sự thay đổi trong kịch bản khiến những kinh nghiệm diễn mà Diễm Lộc có được bấy nhiêu năm qua không còn phù hợp. Sự mới mẻ của kịch bản đã tạo ra cú sốc với khiến khán giả, một Xúy Vân khác hẳn với những Xúy Vân trước đây đã tạo cơ hội giúp Diễm Lộc nổi bật lên như một ngôi sao sáng trong làng Chèo thời bấy giờ. Vai diễn Xúy Vân đã đem về cho bà huy chương vàng tại Hội diễn sân khấu năm 1962. Năm 1969, cuộc sống của Diễm Lộc có sự thay đổi khi bà ly hôn và một mình nuôi con.

Khoảng cuối thập niên 1990, Nghệ sĩ Nhân dân Diễm Lộc bắt đầu tham gia đóng phim truyền hình. Năm 2001, ở tuổi ngoài 60, bà tham gia bộ phim điện ảnh truyền hình Nắng chiều của Đài Truyền hình Việt Nam với bộ phim này bà đã giành được giải Bông Sen cho nữ diễn viên chính xuất sắc hạng mục Phim video tại LHP Việt Nam lần thứ 13. Sau thành công này, bà tiếp tục tham gia một số vai diễn trong loạt phim truyền hình ăn khách thập niên 90, đầu 2000.

Nghệ sĩ Nhân dân Diễm Lộc luôn xuất hiện trên phim với hình ảnh của một người phụ nữ đức hạnh có tính cách nhẹ nhàng, có chiều sâu nội tâm như: Đường đời, Dòng sông phẳng lặng, Nắng chiều, Mùa lá rụng, Vệt nắng cuối trời, Lều chõng… Nhiều đạo diễn đánh giá Nghệ sĩ Nhân dân Diễm Lộc có lối diễn xuất tự nhiên và phong cách làm việc chuyên nghiệp.

Khi câu lạc bộ những nghệ sĩ về hưu của Nhà hát Chèo Việt Nam được thành lập, Nghệ sĩ Nhân dân Diễm Lộc cùng đồng nghiệp được mời đi diễn ở địa phương, dạy diễn xuất cho các đoàn và luyện thi tài năng trẻ. Bà bảo thứ cốt yếu để nghệ sĩ thành công với nghề chính là "lửa". Bất kể trên sân khấu hay sàn tập, người làm nghề phải rèn luyện đức tính cần mẫn và có tinh thần cầu thị.

"Để có Diễm Lộc của ngày hôm nay, tôi đã lao động quên mình, học tập các nghệ nhân, các đồng nghiệp, đôi khi học cả học trò. Tài năng chỉ có một phần trăm, còn chín mươi phần trăm là lao động sáng tạo", bà tâm sự.