Cá tra Việt "mắc cạn" (bài 3): Bỏ quên thị trường nội địa

Thu hoạch cá tra ở Cần Thơ. Ảnh: I.T

Tháng thứ năm liên tiếp ghi nhận kim ngạch xuất khẩu (XK) cá tra giảm mạnh so với cùng kỳ năm 2018, thậm chí có những thị trường giảm đến 50% khiến giá cá tra nguyên liệu trong nước giảm mạnh. Theo ông, đâu là nguyên nhân sâu xa dẫn đến tình trạng này?

- Hiện, giá cá tra đang ở mức 20.000 – 21.000 đồng/kg, với mức giá này, nông dân lỗ ít nhất là 3.000 đồng/kg. Các doanh nghiệp đang kỳ vọng, từ nay đến cuối năm sức mua cá tra trên thị trường sẽ được cải thiện để cắt được tình trạng tăng trưởng âm kéo dài.

Có thể thấy, cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung đã khiến cho hàng hóa XK của Trung Quốc đang luân chuyển chậm chạp. Động thái Trung Quốc phá giá đồng nhân dân tệ để thúc đẩy XK và giảm nhập khẩu cũng làm giảm lượng hàng hóa vào thị trường này. Đó là chưa kể, kế hoạch “nội địa hóa” cá tra Trung Quốc cũng đang được Chính phủ nước này khuyến khích và đầu tư nên trong nửa cuối năm nay, XK cá tra Việt Nam sang Trung Quốc - Hongkong vẫn tăng trưởng dương nhưng sẽ không đạt được con số như kỳ vọng.

Tại thị trường Mỹ, dù Mỹ vẫn đứng thứ 2 trong top thị trường XK lớn nhất của cá tra Việt Nam nhưng từ nay tới hết năm 2019, XK cá tra sang thị trường này cũng khó thoát khỏi mức tăng trưởng âm và sẽ còn tiếp tục giảm trong các tháng tới do nhiều rào cản kỹ thuật, thương mại tại thị trường này đang được dựng lên đối với nhiều nguồn cung cá thịt trắng, trong đó có cả Trung Quốc và Việt Nam.

Theo tôi, thuế chống bán phá giá và đạo luật Farm Bill về thừa nhận sự tương đồng trong sản xuất cá tra Việt Nam chỉ là một trong nhiều lý do khiến XK cá tra sang thị trường Mỹ giảm sâu, bởi có tới 2 doanh nghiệp lớn là Vĩnh Hoàn và Biển Đông được hưởng mức thuế chống bán phá giá 0% nên có thể gánh cho các doanh nghiệp khác.

Nguyên nhân chủ yếu là do nhu cầu nhập khẩu của Mỹ giảm do lượng hàng còn nhiều và Mỹ cũng đang tìm kiếm nguồn nhập khẩu khác từ Canada, Ấn Độ, Chi lê, Indonesia… 

Như vậy, nguyên nhân chính khiến giá cá tra giảm sâu trong thời gian gần đây chính là do sự phát triển quá “nóng” về diện tích, thưa ông?

- Đúng vậy, đây là nguyên nhân chính đẩy ngành nuôi, chế biến cá tra rơi vào tình trạng bất ổn, khó kiểm soát như hiện nay. Năm 2017, 2018, XK cá tra thuận lợi, giá cá nguyên liệu tăng cao, người nuôi thu lợi nhuận tốt nên ồ ạt mở rộng diện tích, các doanh nghiệp, hộ nuôi lớn cũng tăng tốc sản xuất, khi thị trường biến động, sức tiêu thụ giảm trong khi sản lượng đầu vào tăng đột biến thì giá cá giảm là điều khó tránh khỏi.

   Giá giảm khiến cho nhiều hộ nuôi cá tra ở ĐBSCL gặp nhiều khó khăn. Ảnh: Huỳnh Xây.

Rõ ràng, đây là câu chuyện không mới của con cá tra Việt trong nhiều năm qua, giá tăng thì mở rộng diện tích nuôi ồ at, dẫn đến “khủng hoảng thừa”, theo ông, tại sao chúng ta lại không giải quyết được dứt điểm tình trạng này?

- Thực tế, trong nhiều năm phát triển ở Đồng bằng sông Cửu Long, số phận con cá tra cũng long đong, lên xuống theo sự biến động của thị trường.

Đúng là chính quyền địa phương, ngành chức năng không thể dùng biện pháp hành chính để cấm hay cho phép người dân nuôi cá tra nhưng hoàn toàn có thể dùng các điều kiện quy định về môi trường ao nuôi, về sự liên kết để kiểm soát việc tăng diện tích một cách ồ ạt.

Cho đến nay, việc kiểm soát điều kiện nuôi cá tra sao cho đảm bảo môi trường, an toàn thực phẩm vẫn bị bỏ ngỏ, trong khi đây là giải pháp duy nhất để có thể hạn chế được việc đào ao nuôi cá một cách vô tội vạ khi thị trường đang có mức giá tốt. 

Vậy, theo ông, để tháo gỡ những điểm nghẽn này, chúng ta cần làm gì?

- Điểm nghẽn lớn nhất của ngành nuôi, chế biến, XK cá tra hiện nay là thiếu sự liên kết giữa người nuôi và doanh nghiệp, giữa các doanh nghiệp với nhau và cả liên kết vùng.

Đồng bằng sông Cửu Long có 3 sản phẩm chủ lực là thủy sản, lúa gạo và trái cây, sự tương đồng giữa các địa phương là khá lớn vì vậy phải tính đến cả liên kết vùng. Rất tiếc, đến nay, vấn đề này vẫn theo kiểu “mạnh ai nấy làm” nên không thể kiểm soát được sản lượng, dẫn đến dư thừa khi có biến động.

Còn một điểm nghẽn nữa của con cá tra Việt là thị trường tiêu thụ nội địa còn bị bỏ ngỏ bao năm qua, trong khi đây là thị trường lớn với 100 triệu dân, sức mua ngày càng cao.

Bao nhiêu năm các doanh nghiệp chinh chiến ở các thị trường XK, vượt qua rất nhiều rào cản nhưng rất tiếc lại không thể làm chủ được ở thị trường của chính mình.

Có vẻ như hành trình chinh phục thị trường nội địa của con cá tra khá gian nan vì thực tế, các doanh nghiệp đã từng tổ chức các hội chợ để xúc tiến tiêu thụ ở nhiều địa phương nhưng kết quả không như mong đợi?

- Đúng vậy, sở dĩ con cá tra chưa chinh phục được thị trường nội địa, đặc biệt ở phía Bắc là do tập quán tiêu dùng của người dân vẫn quen dùng cá tươi sống. Trong khi đó, bao năm nay, các doanh nghiệp hướng đến XK là chủ yếu nên dây chuyền chế biến chỉ là cá phi lê, trong khi các phân khúc cá khúc, đông lạnh chưa được quan tâm. Đó là chưa kể, hệ thống bến bãi, kho lạnh chưa phát triển nên không thể thúc đẩy doanh nghiệp mở rộng thị trường.

Vì vậy, muốn doanh nghiệp cá tra tìm về thị trường nội địa, Nhà nước cần có chính sách ưu đãi về thuế, hỗ trợ tín dụng để xây dựng bến bãi, kho lạnh.

Con cá tra Việt cũng đang phải chịu sự cạnh tranh vô cùng gay gắt, vậy theo ông, doanh nghiệp cần làm gì để có thể đứng vững?

- Đúng là sự cạnh tranh trên thị trường của cá tra ngày càng khốc liệt khi Trung Quốc, Ấn Độ đều đầu tư công nghệ cao để chủ động nuôi cá tra, trong khi tiêu chuẩn nhập khẩu phía Trung Quốc đưa ra không khác châu Âu, Mỹ là mấy.

Vì vậy, không còn cách nào khác, các doanh nghiệp phải đổi mới công nghệ, quản trị doanh nghiệp tốt, không chạy theo sản lượng mà nâng cao chất lượng để giữ vững thị trường.

Xin cảm ơn ông!