Vì sao bưởi da xanh khó sống "thọ" ở đất Bắc?

Mấy năm gần đây, diện tích cây có múi, trong đó có bưởi da xanh ở các tỉnh Hòa Bình, Bắc Giang, Phú Thọ, Yên Bái và đặc biệt ở tỉnh Sơn La tăng lên chóng mặt. Cây bưởi, cây cam trước đây bà con chỉ trồng ở vùng đất bằng phẳng và tươi tốt, nay nó đã được trồng trên đồi cao. Nhiều vùng san đồi, bạt núi để trồng cây có múi. 

Chạy theo phong trào 

Nếu như những năm trước, bà con ở mỗi vùng miền sẽ chỉ trồng những cây bản địa đã quen với thổ nhưỡng và khí hậu của vùng. Mấy năm gần đây, cứ nơi nào có giống gì hay, tốt cho hiệu quả kinh tế là bà con lao vào trồng. Từ giống bưởi Phúc Trạch (Hà Tĩnh), bưởi Tam Hồng (Trung Quốc) và có cả bưởi đỏ xuất xứ từ Thái Lan... Chưa biết hiệu quả đến đâu, cứ mang giống về trồng là bà con ngồi đợi hy vọng sẽ có mùa màng bội thu. 

Cây bưởi da xanh được trồng rầm rộ ở miền Bắc trong những năm gần đây.

Trong ma trận giống bưởi "bủa vây" nông dân bởi những lời quảng cáo đầy hấp dẫn của cánh bán giống, bà con chưa cần khảo nghiệm mà lao vào trồng như thiêu thân. Sau 4-5 năm chăm sóc và vun trồng, bà con hy vọng sẽ thu được những vụ mùa bội thu lại nhận cái kết đắng. Cây có cho quả, nhưng chất lượng không đạt. Nhiều giống bưởi trở thành nỗi thất vọng của người trồng.

Anh Triệu Văn Quyền ở xóm Đồng Khụ, xã Thống Nhất, thành phố Hòa Bình, tỉnh Hòa Bình thu hoạch bưởi da xanh. Tuy nhiên, theo anh Quyền, trong vườn bưởi của nhà, giờ nhiều cây bưởi da xanh đang chết dần. 

Giống bưởi da xanh xuất xứ từ miền Nam được đưa vào trồng ồ ạt tại miền Bắc là một điển hình. Bưởi da xanh dễ trồng, dễ chăm sóc, nhưng cây lại có tuổi thọ rất thấp. Anh Bùi Văn Biên ở xã Kim Truy, huyện Kim Bôi, tỉnh Hòa Bình có vườn bưởi rộng 3ha. Trong đó anh trồng mấy trăm cây bưởi da xanh. Năm nay vườn bưởi đã bắt đầu cho thu hoạch. Nhìn vườn bưởi đang tươi tốt, nhưng anh lại cảm thấy lo lắng, vì hiện tại nhiều cây bưởi da xanh đang tươi tốt, giờ lá đã ngả sang màu vàng.

"Tôi thấy bà con trồng được, tôi cũng trồng. Nhưng khi nghe bà con bảo, bưởi da xanh nhanh chết, giờ tôi đâm lo. Dấu hiệu cây lụi dần trong vườn đang trở thành hiện thực", anh Biên chia sẻ. 

Tại các huyện Yên Thủy, Lạc Thủy, đặc biệt là ở huyện Tân Lạc, tỉnh Hòa Bình bà con trồng rất nhiều bưởi da xanh. Cùng với cây bưởi đỏ, diện tích trồng bưởi da xanh đã tăng lên nhanh chóng. Hầu hết các hộ trồng bưởi da xanh đều lo lo lắng vì cây bưởi này có tuổi thọ quá ngắn.

Ông Lê Dung ở xã Mãn Đức, huyện Tân Lạc là người trồng bưởi da xanh nhiều nhất xã. Ông trồng cả nghìn cây. Đến giờ sau gần chục năm, vườn bưởi cứ lụi dần. Ông Dung đã làm đủ mọi cách mà không sao cứu được vườn bưởi. "Mấy năm đầu thu hoạch, bưởi rất sai quả, có quả nặng tới 3kg. Nhưng càng về sau, bưởi cứ chết dần", ông Dung tiếc rẻ. 

Cây bưởi da xanh đã không lại niềm vui trọn vẹn cho người trồng. 

Vì sao bưởi da xanh nhanh tàn? 

Do trồng bưởi da xanh không hiệu quả, hiện một số nhà vườn đã bắt đầu chặt cây hoặc trồng xen cây khác giữa hàng bưởi. Một điều dễ nhận thấy là bà con thường trồng theo phong trào. Do nóng vội hoặc thấy hiệu quả quá lớn từ giống bưởi này mà bỏ qua nhiều công đoạn. Một điều đáng tiếc là chỉ khi xảy ra hậu quả, người nông dân mới "sực tỉnh" khi chạy theo người khác mà quên mất một điều là trước khi trồng phải tìm hiểu kỹ về giống mới hy vọng thành công. 

Bưởi da xanh trồng ở miền Bắc có chất lượng ngon, nhưng chỉ tiếc rằng tuổi thọ của cây rất ngắn. 

Cây bưởi da xanh đang được ghép và chiết, bán giống tràn lan ở khắp các tỉnh thành của miền Bắc. Người bán giống thì quảng cáo thật tốt, bán được hàng là họ thu được lợi nhuận. Bà con nông dân mang cây về trồng phải mất 5-6 năm mới bắt đầu thu hoạch. Khi mua phải giống cây kém chất lượng, bao công lao của bà con thành công cốc.  

Tuy nhiên, hiện nay không có một đơn vị nào quản lý về xuất xứ cũng như chất lượng giống. Bà con mua ở đại lý bán giống hoặc lấy mắt bưởi da xanh ở các vườn khác do họ tự thuê người ghép. Giống đó có chuẩn, có sạch bệnh không thì bà con không biết, chỉ biết cây bưởi giống đó xanh tốt là mua về. 

Mua phải giống kém chất lượng chỉ là một nguyên nhân dẫn đến cây bưởi da xanh bị bệnh. Theo ông Bùi Đức Biên, Chủ tịch Hội Nông dân huyện Cao Phong, trên cùng một diện tích, cùng một địa bàn, trong cùng một vườn, bà con trồng các giống bưởi đỏ Tân Lạc, bưởi Diễn, cây phát triển rất tốt. Riêng cây bưởi da xanh lại phát triển kém, đặc biệt là khi cây ở độ tuổi thứ 6, thứ 7. 

Theo ông Biên, nguyên nhân cây bưởi da xanh trồng ở đất Hòa Bình nhanh lụi thì có nhiều. Nhưng qua những nhà vườn mà ông Biên tìm hiểu, ông chỉ ra một số bệnh mà cây bưởi da xanh hay mắc phải. 

Trước hết là bệnh thối gốc, chảy mủ. Biểu hiện là trên cây bưởi có những vết nhũn nước, nhựa chảy ra ở phần gốc, lúc đầu có màu vàng, và khô cứng lại có màu nâu sau đó. Vết bệnh sau cùng khô và nứt, ngay vết bệnh vỏ trong bong ra. Vòng quanh thân hoặc rễ chính bệnh phát triển rất nhanh, làm lá bị vàng, nhất là gân lá, kế đó lá rụng, còn khi lá trên cành đã rụng gần hết, cành khô chết là lúc cây đã bị bệnh nặng.

 Bệnh vàng lá thối rễ. Trong mùa mưa lũ hoặc sau khi tưới nước ra hoa (khi trái đã lớn), bệnh thường gây hại nặng nhất. Cây bị bệnh, gân lá có màu vàng trắng, phiến lá ngả màu vàng xanh và rụng đi. Cây ra nhiều chồi ngắn, lá nhỏ, nhiều hoa, trái chua và cuối cùng cây chết hẳn. Đào rễ lên thấy phía cành rụng lá rễ bị thối, phần gỗ vỏ rễ bị tuột, gỗ bị sọc nâu lan dần vào rễ lớn. Tất cả rễ bị thối và cây chết khi bệnh nặng.

Ông Bùi Đức Biên kiểm tra vườn cam, vườn bưởi của gia đình. 

Một loại bệnh nữa mà cây bưởi da xanh mắc phải là vàng lá gân xanh. Biểu hiện cụ thể là lá bưởi bị vàng lốm đốm nhưng gân vẫn còn xanh, gân bị sưng rồi trở nên cứng và uốn cong ra ngoài, Cây thường cho hoa và trái nghịch mùa nhưng dễ rụng, quả nhỏ, méo mó và có nhiều hạt lép đen. Hệ thống rễ cũng bị thối nhiều. Do vi khuẩn Liberobacter asiaticus, rầy chổng cánh (Diaphorina citri) làm môi giới truyền bệnh, mầm bệnh không lưu truyền qua trứng rầy và hạt giống.

Hầu hết các vườn bưởi bị chết và bị tàn lụi là do mắc phải những bệnh trên. Giống bưởi da xanh khi bị bệnh sẽ rất khó chữa. Các nhà vườn trồng bưởi da xanh khi phát hiện cây bị bệnh cũng tìm đủ mọi cách để chữa trị, nhưng đành "bất lực" nhìn vườn bưởi tàn dần. 

Nói việc bưởi da xanh không hợp với thổ nhưỡng và khí hậu miền Bắc cũng chưa có cơ sở. Bởi thực tế có nhiều nhà vườn ở miền Bắc trồng bưởi da xanh vẫn thu hoạch đều. Cây bưởi phát triển tốt sau 20 năm trồng. Họ hoàn toàn sống khỏe nhờ trồng bưởi da xanh. Giống bưởi này vẫn là cơ hội để bà con làm giàu nếu như nó được quan tâm đúng mức.