Nghệ nhân 70 tuổi nặng lòng với thổ cẩm Ba Na

Mong manh cái đẹp

Trên 50 năm đắm đuối với nghề dệt vải thổ cẩm, Mí Minh vẫn canh cánh một nỗi lo: “Lũ trẻ bây giờ ít chịu khó, chúng nó coi dệt thổ cẩm là công việc “lẩm cẩm” của người già. Chúng chỉ biết ra chợ mua vải hoặc đồ may sẵn thôi. Hơn nữa, dệt thổ cẩm là một công việc rối rắm, phức tạp, ai thiếu kiên trì thì không làm được...”.

Bà La Lan Thị Minh với chiếc áo thổ cẩm vừa hoàn thành.

Theo già làng La Chí Thái, năm 1998, khi làng Xí Thoại được ngành văn hóa chọn phục dựng lễ hội đâm trâu, xoay cột, để có đủ trang phục truyền thống cho nam thanh, nữ tú của làng vào hội, bà Lan và nhiều chị em khác đã ngồi dệt ròng rã cả tháng mới xong hàng chục bộ váy áo thổ cẩm cho đội múa cồng chiêng.

Sau này, mỗi lần đội văn nghệ cồng chiêng, trống đôi của làng Xí Thoại được tỉnh, huyện chọn tham dự các cuộc liên hoan lớn đều lấy trang phục đó mặc! Lúc này, lũ trẻ của làng mới tự hào, mới thấy giá trị cái đẹp bản sắc của dân tộc mình. Cũng nhờ vào đợt ấy, làng Xí Thoại hiện còn hàng chục khung dệt đang hoạt động. “Đẹp lắm, không lẫn vào đâu được khi người Ba Na mặc trang phục truyền thống của mình!” – già Thái nói.

Công phu hoa văn

Theo Mí Minh, ông bà mình ngày xưa làm nên tấm vải thổ cẩm là cả một kỳ công. Thời ấy, sợi dệt thổ cẩm nguyên liệu chính là những cây bông vải trồng trên nương. Từ những múi bông trắng tinh, phụ nữ Ba Na phải nhọc công cho việc bắn bông kéo sợi; dùng vỏ cây lộc vừng nhuộm thành màu nâu, vỏ cây bút tạo màu đen... thời gian làm được cuộn sợi phải mất một mùa rẫy. Nhưng cái khổ công, tỉ mẩn của việc ngồi dệt thổ cẩm mới là điều đáng kể.

Nghệ nhân dệt thổ cẩm làm nên chiếc khố, tấm váy thì mọi việc phải được tính toán cùng lúc và ngay từ đầu khi căng khung dệt. Đó là việc phải tính toán kích cỡ người mặc, hoa văn trên từng mặt vải (dây thắt lưng, đệm mông, hoa văn mặt trước, mặt sau...) trải qua nhiều khâu, nhiều công đoạn phức tạp. Có nghĩa là một nghệ nhân vừa là người thiết kế tạo mẫu hoa văn, đồng thời họ vừa là thợ dệt, thợ may, thêu ren...

Biết Mí Minh là người có thâm niên trong nghề, cách đây 5 năm, Trường Dạy nghề huyện Đồng Xuân đã tổ chức mời bà tham gia các lớp truyền nghề dệt thổ cẩm cho học sinh trường dân tộc nội trú và trong các buôn làng. Nhưng giờ coi lại cũng chỉ “nước đổ lá môn”, không có mấy người thành nghề và say mê với nghiệp. Lòng bà vẫn đau đáu một nỗi niềm, vì hiện thời trong làng ngày càng ít đi các thiếu nữ theo học nghề dệt thổ cẩm...

Mạnh Tâm - Đức Tuấn