Lên Tà Lâu ăn tờ lu

Già làng Đinh Văn Bớt làm món rắn mối nướng.

Người Cơ Tu trên dãy Trường Sơn gọi rắn mối là tờ lu hay agụng (người dân miền Bắc gọi là thằn lằn). Rắn mối là loài bò sát, , lớn hơn ngón tay cái người lớn, có lớp vảy óng ánh. Gọi là rắn mối bởi vì chúng thích ăn con mối.

Đồng bào Cơ Tu bắt rắn mối từ các gốc, thân cây mục trong rừng. Rắn bắt về ngâm nước cho chết, thui qua lửa liu riu rồi cạo sạch vảy bằng que tre và mổ bụng nhẹ nhàng bỏ hết ruột, chỉ giữ lại hai lá mỡ úp bao thành bụng và mấy cái trứng non. Họ cẩn thận để cho rắn không rụng đuôi, vì đuôi rắn mối là vị thuốc và có nhiều dinh dưỡng.

Rắn mối sau khi làm sạch, có thể làm được nhiều món: nấu cháo, chiên giòn, nướng, xào lăn với rau sưng, lá lốt, sả, ớt, lá chanh non, đọt thiên niên kiện... Thịt rắn mối màu trắng, vị ngọt béo, xương giòn. Để nấu cháo, người ta cho thịt rắn mối đã luộc xào qua với hành tỏi, tiêu, mắm... Kế tiếp dùng nước luộc rắn mối bỏ gạo hoặc sắn vào nấu đến khi cháo nhừ thì bỏ thịt rắn mối xào vào cháo, nêm gia vị, tiêu cho vừa ăn.

Người Cơ Tu thường ướp rắn mối đã làm sạch với bột nêm, gói bằng lá non thiên niên kiện (pờ vân) hoặc lá lốt, nướng trên than hồng. Khi chín, mở lá ra, mùi thịt rắn mối quyện với hương lá thiên niên kiện thơm nức.

Món ză zắ nấu bằng thịt rắn mối cũng rất thơm ngon. Dụng cụ nấu món ză zắ là một ống nứa tươi và ngọn mây rừng (adương). Ngọn mây được gọt bớt gai phía đầu, giữ nguyên phần gai ở đoạn cuối. Cho thịt rắn mối và lá lốt, lá tiêu rừng (amất), đọt thiên niên kiện, ít muối, ớt vào ống nứa tươi rồi nướng ống trên lửa.

Khi đã chín, ống ză zắ toả mùi thơm đặc biệt. Khi ăn, người ta dùng dao sắc vạt đầu ống nứa, dùng tay khéo léo vỗ nhẹ cho "hỗn hợp" nhuyễn nhừ ra khỏi ống nứa đựng lên lá chuối tươi. Món ză zắ có vị ngọt tự nhiên của thịt rắn mối quyện với mùi thơm của lá lốt, tiêu rừng, vị cay của ớt, mùi thuốc bắc của thiên niên kiện. Đồng bào thường "nhắm" món ză zắ với rượu tà vạt hay tr'đin.

Theo các bô lão Cơ Tu, thịt rắn mối là một vị thuốc bổ, có giá trị dinh dưỡng rất cao. Trẻ em suy dinh dưỡng, người già, người mới ốm dậy, phụ nữ sau khi sinh… ăn rắn mối rất tốt. Trẻ con, ban đêm ngủ thở khò khè, cho ăn vài chục con rắn mối sẽ khỏi ngay. Sơn nữ dùng mỡ rắn mối làm kem dưỡng da, da mặt mịn màng, tươi sáng, luôn hồng bên ánh lửa trong những đêm lễ hội múa "tung tung za zá"...

Quốc Kỳ