Cuộc đua vệ tinh công nghệ cao: Trung Quốc “mượn” sức châu Âu
Anh Khoa (Thế giới & Hội nhập/ AP)
30/12/2013 06:54 GMT+7
Lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình đã kêu gọi Quân đội giải phóng nhân dân phải "sẵn sàng chiến đấu và chiến thắng" và "để giành chiến thắng cuộc chiến tranh khu vực trong điều kiện định hướng công nghệ thông tin".
Hiện tại, ngành công nghiệp quốc phòng sầm uất và các phòng thí nghiệm của Trung Quốc (TQ) đang dựa vào công nghệ cao. Trong một nỗ lực rộng lớn, TQ đang tìm cách làm thế nào có thể kết hợp sự đổi mới trong nước với tiến bộ của thế giới để sản xuất vũ khí chiến lược và thiết bị.
Cách đây một năm, kỹ thuật viên tại một hãng sản xuất thiết bị vệ tinh hàng hải ở thị trấn Bỉ Leuven phải làm việc trong những ngày nghỉ cuối năm để kiểm tra một bước đột phá như vậy. Người Bỉ nạp thiết bị thu của họ với một mã số kỹ thuật cho hệ thống vệ tinh định vị mới được gọi là Beidou (Bắc Đẩu).
Tín hiệu từ hệ thống mới của TQ cung cấp vị trí chính xác đáng ngạc nhiên. ”Chắc chắn là tốt hơn so với bạn mong chờ từ một ai đó làm điều này lần đầu tiên”, Jan Van Hees - Giám đốc kinh doanh của Septentrio, công ty có kế hoạch bán các thiết bị dân sự có thể sử dụng tín hiệu Beidou - nói. Dù vậy, đó không phải là may mắn. TQ đã được giúp đỡ - và điều đó đến từ trụ sở chính của Liên minh châu Âu tại Brussels.
Bí quyết của hệ thống Beidou Navigation, theo cuộc phỏng vấn với các nhà nghiên cứu châu Âu, đến từ một quan hệ đối tác công nghệ giữa Bắc Kinh và Liên minh châu Âu. TQ dựa trên một sáng kiến vệ tinh định vị của châu Âu, được gọi là Galileo, là hệ thống cạnh tranh với hai mạng lưới hiện có: hệ thống định vị toàn cầu (GPS) chiếm ưu thế của Mỹ, và GLONASS của Nga.
Hiện có 16 vệ tinh Beidou đang ở trong quỹ đạo, và mạng lưới dự kiến sẽ mở rộng tới 30 vệ tinh khi triển khai đầy đủ vào năm 2020. Galileo của châu Âu dự kiến sẽ đi vào hoạt động chỉ trong năm tới với 18 vệ tinh. Khi được triển khai đầy đủ vào năm 2020, sẽ có 30 vệ tinh.
Các sĩ quan quân đội cấp cao TQ nói Beidou quan trọng đối với TQ hơn các chuyến bay không gian có người lái hoặc các tàu thăm dò mặt trăng của TQ, theo các phương tiện truyền thông nhà nước. Triển khai thành công Beidou có nghĩa là lực lượng vũ trang ngày càng mạnh của TQ sẽ có một hệ thống định vị chính xác và độc lập - công nghệ quan trọng để hướng dẫn các tên lửa, tàu chiến và máy bay tấn công - cho phép Bắc Kinh thể hiện sức mạnh to lớn.
Beidou là một trong những ví dụ nổi bật nhất của cuộc tìm kiếm toàn cầu của TQ để mua, sao chép hoặc ăn cắp các công nghệ cần thiết để thu hẹp khoảng cách với Hoa Kỳ và cường quốc quân sự hàng đầu khác. Định vị vệ tinh chính xác cao là nền tảng cho chiến tranh hiện đại. Các chuyên gia hàng không vũ trụ nói bí quyết và thiết bị của châu Âu và Mỹ đã trở thành thứ không thể thiếu đối với TQ để thiết kế, xây dựng, khởi động, định vị, thử nghiệm và vận hành mạng chuyển hướng của nó và các vệ tinh khác .
Beidou không chỉ là bảo vệ tổ quốc. Bắc Kinh xem nó như là một cuộc đảo chính thương mại cho thị trường dịch vụ định vị vệ tinh cho ô tô, điện thoại di động và các ứng dụng khác. Septentrio của Bỉ và các công ty phương Tây và TQ khác hy vọng sẽ tận dụng bằng cách làm cho thiết bị tương thích để bán ở TQ và ở nước ngoài. Chính phủ TQ hôm thứ năm tuần trước đã phê duyệt kế hoạch chi tiết, trong đó chi cho Beidou 60% ngân sách của một dự 400 tỷ tệ (65 tỷ USD) để phát triển thị trường dịch vụ định vị vệ tinh ở TQ. Nhưng bài báo cũng nói rằng 40% các ứng dụng vệ tinh Beidou của sẽ sử dụng quân sự.
Hệ thống này là một thắng lợi cho vũ khí của TQ. Mặc dù lệnh cấm vận vũ khí được đưa ra từ cuộc đàn áp đẫm máu Thiên An Môn năm 1989, Quân đội giải phóng nhân dân (PLA) tiếp tục tiếp cận được nhiều công nghệ quân sự hoặc vừa quân sự vừa dân dụng từ Mỹ và Liên minh châu Âu .
Kế hoạch 863
Một số nhà nghiên cứu TQ giảm nhẹ vai trò của công nghệ châu Âu trong mạng lưới của TQ. Sự hợp tác EU-TQ truyền hình vệ tinh bị phá vỡ trước khi quan hệ đối tác phát huy tác dụng, họ lưu ý rằng một trong những lý do là châu Âu sẽ giữ lại các công nghệ chủ chốt. Bộ Quốc phòng TQ cho biết trong một tuyên bố rằng TQ chủ yếu dựa vào nghiên cứu trong nước để phát triển và sản xuất công nghệ quân sự của mình.
Beidou điền vào một lỗ quan trọng đối với PLA. TQ đã đầu tư rất nhiều vào một kho vũ khí khổng lồ và mở rộng tên lửa có thể tấn công mục tiêu trên khắp khu vực Đông Á, bao gồm các căn cứ Mỹ tại Nhật Bản và Hàn Quốc. Báo cáo thường xuyên trên các tạp chí quân sự của TQ cho thấy Beidou bây giờ đang được sử dụng cho bộ binh, xe đổ bộ xe tăng và pháo binh, khi công nghệ được áp dụng trong toàn bộ PLA. Tuy nhiên, trước khi có Beidou, quân đội TQ đã có hướng dẫn phần cứng của nó sử dụng tín hiệu dân sự cung cấp miễn phí bởi các công ty nước ngoài chạy GPS hoặc GLONASS. Các dịch vụ này không chính xác như tín hiệu quân sự chuyên ngành - và có thể bị tắt một cách có chọn lọc. Mỹ công khai cảnh báo nó sẽ tắt tín hiệu GPS để ngăn chặn "sử dụng thù địch". Với Beidou, TQ có thể tự tung tự tác.
Một thế hệ trước, sự mở đầu của Chiến tranh vùng Vịnh lần thứ nhất khiến quân đội TQ choáng váng khi biết được hệ thống định vị vệ tinh giúp cho Mỹ và các đồng minh kiến thức và kiểm soát chiến trường tốt như thế nào. Trang bị định vị GPS và các dữ liệu từ vệ tinh giám sát và thông tin liên lạc, liên minh Mỹ với vũ khí thông minh và thông thường đã nghiền Iraq thành bột. PLA đã nhanh chóng hiện đại hóa vào thời điểm đó, nhưng nó vẫn không có khả năng để phù hợp với lợi thế áp đảo này .
Quân đội TQ nghiên cứu và đẩy mạnh những nỗ lực phát triển xây dựng một mạng lưới định vị đối thủ. Công nghệ vũ trụ đã là một yếu tố quan trọng của Bắc Kinh trong kế hoạch 863. Chỉ thị 863 - đặt theo tên của tháng/năm ngày ra mắt - đến từ Đặng Tiểu Bình, kiến trúc sư của công cuộc hiện đại hóa của TQ. Đặng xem chiến dịch 863 là một trong những chương trình R&D quốc gia hàng đầu của TQ, với mục tiêu hợp nhất những nỗ lực quân sự và dân sự để làm chủ công nghệ chiến lược.
Trong tất cả các biện pháp để xây dựng lại TQ thông qua khoa học và công nghệ hiện đại, PLA là một cầu thủ chiếm ưu thế. Từ khi bắt đầu, kết hợp với công nghệ nước ngoài đã được ưu tiên hàng đầu cho các nhà sản xuất vệ tinh trong nước. Sau một loạt thất bại đắt đỏ trong việc phóng vệ tinh trong năm 1980 và 1990, TQ đã chuyển sang một số công ty hàng không vũ trụ hàng đầu của Mỹ để tìm trợ giúp kỹ thuật.
Điều này mang lại tiến triển gần như ngay lập tức cho ngành công nghiệp không gian và tên lửa của TQ, nhưng đã dẫn đến một phản ứng dữ dội ở Washington. Một ủy ban của quốc hội do Chris Cox của Đảng Cộng hòa đứng đầu đã tiến hành theo dõi các chuyển giao công nghệ nhạy cảm của Mỹ sang TQ. Năm 1999, "Báo cáo Cox" thấy rằng Mỹ, Đức và Pháp đã hỗ trợ đáng kể cho các chương trình truyền hình vệ tinh của TQ.
Theo sau bản báo cáo, các công ty hàng không vũ trụ Mỹ Loral Space và Communications Ltd, Hughes Electronics Corp và Lockheed Martin Corp đã bị phạt do cung cấp hỗ trợ kỹ thuật cho các chương trình truyền hình vệ tinh của TQ. Lockheed Martin cho biết các giao dịch với các đối tượng liên quan đến TQ phải có giấy phép đặc biệt của chính phủ Mỹ. Loral và Hughes phủ nhận việc họ làm tổn hại an ninh của Mỹ trong việc kinh doanh tại TQ. Washington đã hạn chế truy cập của nước ngoài đến công nghệ vệ tinh. Từ năm 1999, chính phủ cấm xuất khẩu, tái xuất khẩu, chuyển giao thiết bị hoặc công nghệ thuộc lĩnh vực này cho TQ. Việc ra mắt của các vệ tinh Mỹ từ lãnh thổ TQ cũng bị cấm.
Bị chặn ở Mỹ, TQ quay sang châu Âu. Công ty không gian châu Âu đã được hợp tác với TQ từ những năm 1990. Nhưng chuyển giao công nghệ cao tăng mạnh từ năm 2003, khi TQ cam kết đóng góp 200 triệu euro để tham gia chương trình định vị vệ tinh Galileo của Liên minh châu Âu.
Vệ tinh định vị Beidou
Cách đây một năm, kỹ thuật viên tại một hãng sản xuất thiết bị vệ tinh hàng hải ở thị trấn Bỉ Leuven phải làm việc trong những ngày nghỉ cuối năm để kiểm tra một bước đột phá như vậy. Người Bỉ nạp thiết bị thu của họ với một mã số kỹ thuật cho hệ thống vệ tinh định vị mới được gọi là Beidou (Bắc Đẩu).
Tín hiệu từ hệ thống mới của TQ cung cấp vị trí chính xác đáng ngạc nhiên. ”Chắc chắn là tốt hơn so với bạn mong chờ từ một ai đó làm điều này lần đầu tiên”, Jan Van Hees - Giám đốc kinh doanh của Septentrio, công ty có kế hoạch bán các thiết bị dân sự có thể sử dụng tín hiệu Beidou - nói. Dù vậy, đó không phải là may mắn. TQ đã được giúp đỡ - và điều đó đến từ trụ sở chính của Liên minh châu Âu tại Brussels.
Bí quyết của hệ thống Beidou Navigation, theo cuộc phỏng vấn với các nhà nghiên cứu châu Âu, đến từ một quan hệ đối tác công nghệ giữa Bắc Kinh và Liên minh châu Âu. TQ dựa trên một sáng kiến vệ tinh định vị của châu Âu, được gọi là Galileo, là hệ thống cạnh tranh với hai mạng lưới hiện có: hệ thống định vị toàn cầu (GPS) chiếm ưu thế của Mỹ, và GLONASS của Nga.
Hiện có 16 vệ tinh Beidou đang ở trong quỹ đạo, và mạng lưới dự kiến sẽ mở rộng tới 30 vệ tinh khi triển khai đầy đủ vào năm 2020. Galileo của châu Âu dự kiến sẽ đi vào hoạt động chỉ trong năm tới với 18 vệ tinh. Khi được triển khai đầy đủ vào năm 2020, sẽ có 30 vệ tinh.
Các sĩ quan quân đội cấp cao TQ nói Beidou quan trọng đối với TQ hơn các chuyến bay không gian có người lái hoặc các tàu thăm dò mặt trăng của TQ, theo các phương tiện truyền thông nhà nước. Triển khai thành công Beidou có nghĩa là lực lượng vũ trang ngày càng mạnh của TQ sẽ có một hệ thống định vị chính xác và độc lập - công nghệ quan trọng để hướng dẫn các tên lửa, tàu chiến và máy bay tấn công - cho phép Bắc Kinh thể hiện sức mạnh to lớn.
Beidou là một trong những ví dụ nổi bật nhất của cuộc tìm kiếm toàn cầu của TQ để mua, sao chép hoặc ăn cắp các công nghệ cần thiết để thu hẹp khoảng cách với Hoa Kỳ và cường quốc quân sự hàng đầu khác. Định vị vệ tinh chính xác cao là nền tảng cho chiến tranh hiện đại. Các chuyên gia hàng không vũ trụ nói bí quyết và thiết bị của châu Âu và Mỹ đã trở thành thứ không thể thiếu đối với TQ để thiết kế, xây dựng, khởi động, định vị, thử nghiệm và vận hành mạng chuyển hướng của nó và các vệ tinh khác .
Beidou không chỉ là bảo vệ tổ quốc. Bắc Kinh xem nó như là một cuộc đảo chính thương mại cho thị trường dịch vụ định vị vệ tinh cho ô tô, điện thoại di động và các ứng dụng khác. Septentrio của Bỉ và các công ty phương Tây và TQ khác hy vọng sẽ tận dụng bằng cách làm cho thiết bị tương thích để bán ở TQ và ở nước ngoài. Chính phủ TQ hôm thứ năm tuần trước đã phê duyệt kế hoạch chi tiết, trong đó chi cho Beidou 60% ngân sách của một dự 400 tỷ tệ (65 tỷ USD) để phát triển thị trường dịch vụ định vị vệ tinh ở TQ. Nhưng bài báo cũng nói rằng 40% các ứng dụng vệ tinh Beidou của sẽ sử dụng quân sự.
Hệ thống này là một thắng lợi cho vũ khí của TQ. Mặc dù lệnh cấm vận vũ khí được đưa ra từ cuộc đàn áp đẫm máu Thiên An Môn năm 1989, Quân đội giải phóng nhân dân (PLA) tiếp tục tiếp cận được nhiều công nghệ quân sự hoặc vừa quân sự vừa dân dụng từ Mỹ và Liên minh châu Âu .
Kế hoạch 863
Một số nhà nghiên cứu TQ giảm nhẹ vai trò của công nghệ châu Âu trong mạng lưới của TQ. Sự hợp tác EU-TQ truyền hình vệ tinh bị phá vỡ trước khi quan hệ đối tác phát huy tác dụng, họ lưu ý rằng một trong những lý do là châu Âu sẽ giữ lại các công nghệ chủ chốt. Bộ Quốc phòng TQ cho biết trong một tuyên bố rằng TQ chủ yếu dựa vào nghiên cứu trong nước để phát triển và sản xuất công nghệ quân sự của mình.
Beidou điền vào một lỗ quan trọng đối với PLA. TQ đã đầu tư rất nhiều vào một kho vũ khí khổng lồ và mở rộng tên lửa có thể tấn công mục tiêu trên khắp khu vực Đông Á, bao gồm các căn cứ Mỹ tại Nhật Bản và Hàn Quốc. Báo cáo thường xuyên trên các tạp chí quân sự của TQ cho thấy Beidou bây giờ đang được sử dụng cho bộ binh, xe đổ bộ xe tăng và pháo binh, khi công nghệ được áp dụng trong toàn bộ PLA. Tuy nhiên, trước khi có Beidou, quân đội TQ đã có hướng dẫn phần cứng của nó sử dụng tín hiệu dân sự cung cấp miễn phí bởi các công ty nước ngoài chạy GPS hoặc GLONASS. Các dịch vụ này không chính xác như tín hiệu quân sự chuyên ngành - và có thể bị tắt một cách có chọn lọc. Mỹ công khai cảnh báo nó sẽ tắt tín hiệu GPS để ngăn chặn "sử dụng thù địch". Với Beidou, TQ có thể tự tung tự tác.
Một thế hệ trước, sự mở đầu của Chiến tranh vùng Vịnh lần thứ nhất khiến quân đội TQ choáng váng khi biết được hệ thống định vị vệ tinh giúp cho Mỹ và các đồng minh kiến thức và kiểm soát chiến trường tốt như thế nào. Trang bị định vị GPS và các dữ liệu từ vệ tinh giám sát và thông tin liên lạc, liên minh Mỹ với vũ khí thông minh và thông thường đã nghiền Iraq thành bột. PLA đã nhanh chóng hiện đại hóa vào thời điểm đó, nhưng nó vẫn không có khả năng để phù hợp với lợi thế áp đảo này .
Quân đội TQ nghiên cứu và đẩy mạnh những nỗ lực phát triển xây dựng một mạng lưới định vị đối thủ. Công nghệ vũ trụ đã là một yếu tố quan trọng của Bắc Kinh trong kế hoạch 863. Chỉ thị 863 - đặt theo tên của tháng/năm ngày ra mắt - đến từ Đặng Tiểu Bình, kiến trúc sư của công cuộc hiện đại hóa của TQ. Đặng xem chiến dịch 863 là một trong những chương trình R&D quốc gia hàng đầu của TQ, với mục tiêu hợp nhất những nỗ lực quân sự và dân sự để làm chủ công nghệ chiến lược.
Trong tất cả các biện pháp để xây dựng lại TQ thông qua khoa học và công nghệ hiện đại, PLA là một cầu thủ chiếm ưu thế. Từ khi bắt đầu, kết hợp với công nghệ nước ngoài đã được ưu tiên hàng đầu cho các nhà sản xuất vệ tinh trong nước. Sau một loạt thất bại đắt đỏ trong việc phóng vệ tinh trong năm 1980 và 1990, TQ đã chuyển sang một số công ty hàng không vũ trụ hàng đầu của Mỹ để tìm trợ giúp kỹ thuật.
Điều này mang lại tiến triển gần như ngay lập tức cho ngành công nghiệp không gian và tên lửa của TQ, nhưng đã dẫn đến một phản ứng dữ dội ở Washington. Một ủy ban của quốc hội do Chris Cox của Đảng Cộng hòa đứng đầu đã tiến hành theo dõi các chuyển giao công nghệ nhạy cảm của Mỹ sang TQ. Năm 1999, "Báo cáo Cox" thấy rằng Mỹ, Đức và Pháp đã hỗ trợ đáng kể cho các chương trình truyền hình vệ tinh của TQ.
Theo sau bản báo cáo, các công ty hàng không vũ trụ Mỹ Loral Space và Communications Ltd, Hughes Electronics Corp và Lockheed Martin Corp đã bị phạt do cung cấp hỗ trợ kỹ thuật cho các chương trình truyền hình vệ tinh của TQ. Lockheed Martin cho biết các giao dịch với các đối tượng liên quan đến TQ phải có giấy phép đặc biệt của chính phủ Mỹ. Loral và Hughes phủ nhận việc họ làm tổn hại an ninh của Mỹ trong việc kinh doanh tại TQ. Washington đã hạn chế truy cập của nước ngoài đến công nghệ vệ tinh. Từ năm 1999, chính phủ cấm xuất khẩu, tái xuất khẩu, chuyển giao thiết bị hoặc công nghệ thuộc lĩnh vực này cho TQ. Việc ra mắt của các vệ tinh Mỹ từ lãnh thổ TQ cũng bị cấm.
Bị chặn ở Mỹ, TQ quay sang châu Âu. Công ty không gian châu Âu đã được hợp tác với TQ từ những năm 1990. Nhưng chuyển giao công nghệ cao tăng mạnh từ năm 2003, khi TQ cam kết đóng góp 200 triệu euro để tham gia chương trình định vị vệ tinh Galileo của Liên minh châu Âu.