Giải mã “kí hiệu” đôi khuyên tai của phụ nữ H’mông

Đôi khuyên tai là đồ trang sức làm đẹp của rất nhiều chị em phụ nữ của các dân tộc khác nhau. Ta đã từng bắt gặp những tục đeo hoa tai như một nét truyền thống không thể thiếu của người phụ nữ Vân Kiều, Pa Kô giữa đại ngàn Trường Sơn thuộc xã Hướng Hóa, huyện Đakrông, tỉnh Quảng Trị.

Đối với trang sức đeo cổ, các nghệ nhân dùng những vòng bạc đặc, to để uốn tròn vừa đủ bó sát cổ hoặc đính các đồng bạc lại với nhau bằng sợi cước thành một vòng tròn và kết hợp với hạt cườm đá đủ sắc màu. Với vòng, nhẫn đeo tay thì có nhiều kích cỡ khác nhau theo sở thích của từng người. Riêng đôi khuyên tai, các nghệ nhân dùng bạc tạo ra nhiều kiểu dáng khác nhau nhưng phổ biến nhất là loại hình tròn to khi đeo vào sẽ tăng thêm nét đẹp của gương mặt người phụ nữ Vân Kiều - Pa Kô.

Khác với người Vân Kiều, Pa Kô, trong tập tục và những câu chuyện cổ để lại của người H'mông, người phụ nữ đeo những khuyên tai to là những người khoẻ mạnh, chăm chỉ làm ăn. Vì lẽ đó cô gái nào khi đi hội cũng muốn đeo "khu chê" thật vĩ đại. Thậm chí có nơi như Than uyên - Lào Cai, người ta còn đeo kép hai đôi khuyên tai. Người H'mông vùng Bắc Hà có loại khuyên tai hình lưỡi liềm, một đầu đeo ở tai, đầu kia móc lên khăn ở phía sau đỉnh đầu rất đặc biệt.

Không có người phụ nữ H’Mông nào ra chợ mà không đeo hoa tai. Từ các bà, các chị đến những bé gái, trên tai đều duyên dáng những chiếc khuyên lấp lánh. Những đôi hoa tai khi đơn giản, khi cầu kỳ, nhưng đều làm bằng bạc trắng và do người đeo tự thiết kế, tự làm. Phần lớn những đôi hoa tai phụ nữ H’Mông Tây Bắc có kiểu dáng tròn, biểu tượng của mặt trăng, mặt trời, là những vị thần sức mạnh mà người H’Mông tin tưởng.

Ngoài chức năng thẩm mỹ, trang sức luôn thể hiện sự giàu sang của chủ nhân đeo nó. Không chỉ thế, đôi khi trang sức còn là một thứ vũ khí phòng thân rất hiệu quả. Đối với người H'mông, trang sức cổ truyền thường là bạc trắng, có tác dụng ngăn chặn tà ma, gió độc.

Đến nay người ta đã sử dụng các hợp kim nhôm để hạ giá thành của đồ trang sức nên người phụ nữ H'mông nào cũng lỉnh kỉnh những vòng cổ, xà tích, nhẫn và khuyên tai. Khuyên tai "khu chê" của phụ nữ H'mông khá to. Chu vi khoảng 12 đến 15 cm, tiết diện dẹt. Hình dáng khuyên tai gồm 5 dạng chính: Hình giống dấu hỏi, hình xoắn ốc, hình trăng lưỡi liềm, hình tròn khắc hoa văn, hình tròn đính các tiểu tiết. Trên bề mặt đồ trang sức người ta hay trạm trổ những hình chim mỏ dài, hoa 5 cánh, các dạng hình học khác. Những tiểu tiết đính kèm thường là hình hoa bí, các loại công cụ sản xuất như hình con dao phát, dao quắm...

Chỉ là những đôi hoa tai tưởng chừng đơn giản, nhưng đối với đời sống phụ nữ H’Mông ở Tây Bắc, món trang sức này còn thể hiện sự tinh tế, khéo léo, đời sống văn hóa giàu bản sắc và sự gắn kết với thế giới thiên nhiên xung quanh.