Gặp anh hùng Nga từng lái máy bay chở Bác Hồ
Ngày 19.5.1997, kỷ niệm Ngày sinh nhật Bác, trời nắng đẹp, trong dòng người đến đặt hoa hoa ở tượng đài Bác Hồ ở Mátxсơva ngoài các gương mặt quen thuộc như ông E.Glazunov - Chủ tịch Hội Hữu nghị Nga- Việt; ông N.Koleznhic - Chủ tịch Hội Cựu chiến binh và chuyên gia từng công tác ở Việt Nam; ông E. Kobelev - tác giả cuốn “Đồng chí Hồ Chí Minh”…, tôi nhìn thấy một ông già rắn rỏi, phong độ, mặc quân phục màu xanh, cầm một bó cẩm chướng đỏ đứng ở cuối hàng. Vốn có quan hệ và quen biết hầu hết những người Nga trong các hiệp hội đoàn kết với Việt Nam, tôi nhận ra và biết rằng đây là lần đầu tiên ông đến tượng đài. Tôi chủ động đến làm quen và mời ông cùng lên xe về phố Xusovxki, ông có việc riêng ở đó và tiện thể mời ông ghé thăm nhà tôi.
Anh hùng Xergây Xomov kể chuyện lịch sử cho các em nhỏ.
Đó là đại tá không quân, phi công công huân, Anh hùng quân đội Nga Xergây Xomov. Cuộc đời và hoạt động của ông trải qua cuộc chiến tranh thế giới lần thứ hai, những năm tháng dưới chính quyền Xô Viết, gắn liền với sự phát triển của không quân Nga với bao nhiêu kỷ niệm. Nhưng ông cho rằng, những kỷ niệm sâu sắc nhất vẫn là 2 năm 1961-1962 khi ông làm chuyên gia tham gia huấn luyện không quân Việt Nam và những chuyến bay đưa Bác Hồ đi công tác.
Luôn mang theo ảnh Bác
Những năm đó, ông Xergây Xomov thường có những chuyến bay đêm từ Gia Lâm (Hà Nội) mang khí tài tới Xiêng Khoảng, Cánh Đồng Chum (Lào) và khi về mang theo thương binh của ta cấp cứu ở Hà Nội. Ông khâm phục sự chịu khó, tính sáng tạo và kỷ luật của những phi công trẻ Việt Nam. Họ nhanh chóng tiếp cận và làm chủ kỹ thuật mới trong một thời gian ngắn.
Trong câu chuyện, ông thường nhắc đến một cán bộ phiên dịch tên là Hùng (sau này tôi được gặp anh trong Đoàn Cựu chiến binh Việt Nam do Thượng tướng Trần Văn Quang dẫn đầu sang thăm Nga, lúc này anh mang quân hàm đại tá) với một lòng cảm mến.
Trong những lần gặp tiếp theo, ông đưa cho tôi xem những những tấm cardvisit ố vàng, những bức ảnh chụp chung với Đại tướng Võ Nguyên Giáp, Thiếu tướng Hoàng Minh Thảo, Trung tướng Văn Tiến Dũng... (quân hàm vào thời điểm đó); các tấm bưu ảnh về bách hóa Tràng Tiền, cầu Thê Húc, hiệu sách Hà Nội- Huế - Sài Gòn, Nhà hát Lớn, Quảng trường Ba Đình và ảnh các thiếu nữ đạp xe bên hồ Gươm. Đặc biệt có một bức ảnh đen trắng in trên giấy lụa khổ 9x12 lồng trong khung kính, đó là bức ảnh đoàn bay của ông chụp chung với Bác Hồ.
Ông kể, đó là ngày mùng 1 Tết năm 1961, sau khi đưa Bác Hồ về sân bay Gia Lâm bằng máy bay trực thăng, cả đoàn xin phép được chụp chung ảnh với Bác. Lúc đó, ông được đứng gần Bác cùng với 2 sĩ quan Liên Xô (sau này họ trở thành những cán bộ cấp tướng).
Chụp ảnh xong, mọi người định giải tán, nhưng Bác vỗ tay, nói to với mọi người bằng tiếng Nga: “Các chú thật không công bằng. Còn một người chưa được chụp, đó là chú chụp ảnh!”. Thế là mọi tất cả giữ nguyên vị trí, một thiếu úy cầm máy ảnh thay đồng chí vừa chụp ảnh được đứng vào hàng. Cử chỉ nhỏ thể hiện được sự bao dung và quan tâm của Bác đối với mọi người đã in sâu vào trong lòng X.Xomov suốt cả cuộc đời.
Bức ảnh chụp với Bác, anh hùng Xomov đã mang đến các trường phổ thông trong quận Preobrajenxki giới thiệu và kể cho những học sinh Nga về Việt Nam và Bác Hồ, nhân những lần Ban giám hiệu các trường mời ông đến thăm nói chuyện. Những ngày nghỉ, ông thường đến nhà tôi ngồi xem VTV4, ông muốn thấy lại Hà Nội, thấy lại Hồ Gươm, cầu Long Biên ông đã từng đi qua, qua màn ảnh nhỏ.
Ông mang đến tặng con gái tôi những bức tượng chim, thú do ông đẽo gọt đẹp tuyệt vời. Còn chúng tôi đãi ông nem Việt Nam, tặng ông chè xanh Thái Nguyên, mành trúc và cả chiếc nón để ông nhớ lại Hà Nội thời các thiếu nữ còn mặc áo dài, đạp xe quanh hồ Gươm như trong cổ tích.
Việt Nam vĩ đại trong tim
Năm 2005, X.Xomov được xếp vào danh sách thăm Việt Nam cùng với Thượng tướng A.Khiupenhen nhưng lúc ấy vợ ông lâm trọng bệnh, ông đành ngậm ngùi nhường suất của mình cho một cựu chiến binh khác.
Vào những ngày lễ lớn, Quốc khánh 2.9, Đại sứ quán ta luôn mời ông tới dự chiêu đãi. Những buổi gặp gỡ cựu chiến binh Nga và các đêm thơ của Hội Văn học nghệ thuật, ông đều có mặt. Ông kể những câu chuyện nhỏ, đọc những bài thơ do ông sáng tác và bao giờ cũng kết thúc lời phát biểu của mình: “Việt Nam muôn năm!”.
Nhân dịp kỷ niệm 60 năm Ngày Chiến thắng phát xít, ông được Tổng thống V. Putin tặng huân chương và đánh giá cao công lao của ông trong cuộc chiến tranh vệ quốc. Còn Thị trưởng Iu. Lujkov thì tài trợ tài chính để ông xuất bản cuốn hồi ký: “Trong đội hình bay” dày 248 trang kể về cuộc đời mình và những trận chiến đấu ông được tham gia. Trong tác phẩm, ông dành 4 phần viết về Việt Nam, về Bác, về những người bạn và những chuyến bay từ Hà Nội sang Lào. Bức ảnh ông chụp chung với con gái tôi được ông đưa vào tập sách. Khi con tôi mang tới trường, cô giáo cùng các bạn ngạc nhiên trầm trồ: “Cậu quen với anh hùng Xomov à? Sao mà sướng thế!”.
Khi đã 87 tuổi, nhưng Anh hùng Xergây Xomov vẫn rất nhanh nhẹn và minh mẫn. Thỉnh thoảng ông vẫn đi metro đến thăm tôi, vẫn mang theo chiếc cặp da, trong đó có những bức ảnh Việt Nam, những bức thư của đại tá Nguyễn Văn Khoan gửi cho ông, những bài báo của Lê Sơn dịch từ Tạp chí Hồng Quân nói về ông đăng trên báo Nhân Dân, và dĩ nhiên bao giờ cũng có bức hình của Bác Hồ lồng trong khung kính.