Lựa chọn sống còn của doanh nghiệp cà phê Việt

Lợi trước mắt, nguy lâu dài

Theo UBND tỉnh Đăk Lăk, sự xuất hiện của các DN FDI có vốn đầu tư nước ngoài sẽ tạo ra môi trường cạnh tranh bình đẳng, người trồng cà phê sẽ được hưởng lợi nhiều nhất về giá. Đây cũng là động lực để các DN trong nước học hỏi kinh nghiệm, nâng cao năng lực hoạt động, hoàn thiện bộ máy, mở rộng thị trường, đổi mới chất lượng phục vụ và cắt giảm chi phí... Nhưng với những lợi thế vượt trội, các DN FDI đang đẩy nhiều DN trong nước vào tình thế phá sản, độc chiếm vùng nguyên liệu.

Doanh nghiệp nước ngoài bắt đầu thâu tóm vùng nguyên liệu truyền thống của DN trong nước.

Ông Phan Trọng Hiền - Giám đốc Nhà máy Chế biến cà phê nhân (Chi nhánh Công ty TNHH Olam Đăk Lăk) nói: “Tôi nghĩ không có chuyện đáng lo ngại đấy, muốn định đoạt giá cả thì phải độc quyền, mà thu mua cà phê đâu dễ độc quyền như trong chăn nuôi, thủy sản”.

Ngược lại, các DN trong nước đều cho rằng, không chỉ nâng giá để tranh mua, DN nước ngoài còn đầu tư trực tiếp cho nông dân để chiếm lĩnh nguồn nguyên liệu lâu dài. Sau một thời gian liên kết, Công ty Chế biến cà phê Man - Buôn Ma Thuột (Dakman) đã đề nghị được thu mua sản phẩm trực tiếp từ nông dân, UBND tỉnh Đăk Lăk có văn bản đề nghị Bộ Công Thương chấp thuận. Ngoài Đakman độc chiếm hàng nghìn ha cà phê, Nestlé cũng đã triển khai các dự án tương tự ở Đăk Lăk và Lâm Đồng.

Không chỉ đầu tư vùng nguyên liệu mới, mà theo UBND tỉnh Đăk Lăk, DN FDI “đánh chiếm” luôn các vùng chuyên canh mà DN trong nước đã đầu tư phân bón, nhiên liệu đến hộ nông dân. Không khó khăn gì, họ chỉ cần đẩy giá mua lên một chút, lập tức phá vỡ mối liên kết giữa nông hộ với các DN trong nước.

Ông Nguyễn Xuân Lợi - Giám đốc Công ty CP Đầu tư và Phát triển cà phê An Thái phân tích: “Phải có DN trong nước, có DN nước ngoài cùng thu mua thì mới duy trì môi trường cạnh tranh được, từ đó mới có lợi cho nông dân. Còn nếu DN trong nước bị “diệt” hết thì rõ ràng là DN nước ngoài độc quyền, không còn cạnh tranh gì nữa”.

Ông Trần Hiếu - Phó Chủ tịch UBND tỉnh Đăk Lăk cũng nhận định: “Nếu tình trạng này tiếp tục kéo dài, các DN nước ngoài sẽ quyết định hoàn toàn giá thu mua cà phê, làm cho ngành sản xuất cà phê của VN gặp rất nhiều khó khăn”.

Doanh nghiệp VN phải vươn lên

Mặc dù vậy, UBND tỉnh Đăk Lăk cũng dự báo, về lâu dài có thể tiếp tục nới lỏng quy định, cho phép DN nước ngoài tổ chức mạng lưới thu mua trực tiếp đến nông dân. Đây là xu thế tất yếu, không thể tránh trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng, nhất là VN đã gia nhập WTO. Vấn đề còn lại là các DN VN phải vươn lên.

Các Công ty TNHH MTV Xuất nhập khẩu cà phê 2.9 Đăk Lăk (Simexco Đăk Lăk), Công ty CP Đầu tư xuất nhập khẩu cà phê Tây Nguyên (Vinacafe Buôn Ma Thuột), Công ty Cà phê Thắng Lợi... đang tăng cường liên kết với nông dân. Riêng Simexco Đăk Lăk đã liên kết với 1.700 hộ phát triển cà phê bền vững trên diện tích 2.800ha.

Nhờ được đầu tư kỹ thuật sản xuất, quy trình thu hái, bảo quản nên năng suất, chất lượng cà phê nhanh chóng cải thiện. Simexco Đăk Lăk đã thực hiện đúng cam kết với nông dân, luôn cộng thêm 100 - 200 đồng/kg quả tươi vào giá mua. Còn Công ty Cà phê Thắng Lợi thì liên kết với nông dân bằng việc lập ra các hợp tác xã. Ông Đỗ Quyết - Phó Tổng Giám đốc Simexco Đăk Lăk - cho biết đó là những giải pháp để nắm vững vùng nguyên liệu.

Về phía chính quyền, UBND tỉnh Đăk Lăk vừa đề nghị Chính phủ và các bộ, ngành có chính sách hỗ trợ DN trong nước như ưu đãi lãi suất cũng như điều kiện tiếp cận vốn, đưa chế biến cà phê tinh (rang xay, hòa tan...) vào danh mục đặc biệt ưu đãi để các DN trong nước chiếm lĩnh “khoảng trống” này, nâng cao vai trò Hiệp hội Cà phê - Ca cao VN, tập huấn chuyên sâu cho DN trong nước về kỹ năng quản lý, phát triển thị trường, kinh doanh quốc tế...

Bên cạnh những chính sách hỗ trợ “mềm” này, bản thân các DN phải tự hoàn thiện, nâng cao năng lực cạnh tranh trong nước và quốc tế. Các giải pháp này cần được ủng hộ, thực hiện khẩn trương, quyết liệt trước sự lấn sân của DN ngoại. Để cà phê Việt không tiếp tục bại trận trên sân nhà, rõ ràng không có sự lựa chọn nào khác.

Đồng Nguyên