"Gạo xuất khẩu VN như cô gái chăm chỉ, chưa phải là cô gái đẹp"

Ông Sơn cho biết sản lượng lúa giảm khoảng 300.000 tấn so năm 2016 (sản lượng cả năm 24,9 triệu tấn lúa) do: 1/ Nông dân chuyển đổi đất lúa sang cây trồng hàng năm và cây lâu năm có hiệu quả kinh tế hơn; 2/ Do ảnh hưởng thời tiết, các giống lúa đặc sản giảm năng suất.

Giờ đây làm gì để đẩy mạnh xuất khẩu tạo danh tiếng cho gạo thơm Việt Nam, đang là thách thức lớn trong cách tổ chức sản xuất và quản trị thương hiệu. Trong ảnh: Làm mạ giống ST ở nông trại Hồ Quang. Ảnh: Đức Toàn.

Kỷ nguyên gạo thơm

Khi sản lượng lúa giảm, giao dịch lúa gạo có vẻ nồng ấm và giá cả bớt bèo bọt hơn. Hiện nay, hơn 60% diện tích lúa vụ thu đông đã thu hoạch (trong tổng số hơn 750.000ha), trên đồng còn lúa vụ mùa (trên 220.000ha). Lúa hạt dài có giá 5.250đ/kg (tươi), khô (6.200đ/kg), lúa IR50404 (khô) 5.300đ/kg.

Các tiểu thương ở chợ Bà Đắc tiên đoán: khi gạo ST24 của Việt Nam được chọn “Top 3 gạo ngon nhất thế giới” chắc chắn cuộc cạnh tranh nội địa sẽ diễn ra, cần phải nhân nhanh diện tích trồng giống gạo ngon này để “hạ sốt”.

Gạo Hom Mali Thái Lan và gạo CRF-F-04 Campuchia được chọn là gạo ngon nhất, nhì. Tuy nhiên, với ưu thế ngắn ngày (100 – 105 ngày) so với gạo Hom Mali (150 ngày), ST24 có thể trồng được hai vụ/năm. Đạt tiêu chuẩn hạt dài, trắng trong, cơm vừa dẻo, vừa thơm mùi lá dứa, theo hội đồng giám khảo quốc tế gồm những đầu bếp nổi tiếng và các thương nhân gạo quốc tế, ST24 sẽ tác động mạnh đến thị trường gạo thơm quốc tế.

Nhóm nghiên cứu gạo ST gồm ông Hồ Quang Cua, ThS Nguyễn Thị Thu Hương, TS Trần Tấn Phương, cho biết ST24, ST28 và khoảng 1.000 tổ hợp lai bảo đảm cho cuộc đua trong tương lai.

Các tiểu thương này hy vọng ST là câu chuyện có hậu, khi Bộ NN&PTNT chọn năm doanh nghiệp mẫu gắn logo Vietnam Rice vào cuối năm nay.

Gạo thơm ST24 được dự báo sẽ tác động mạnh đến thị trường gạo thơm quốc tế. 

Dự thảo quy chế quản lý và sử dụng nhãn hiệu chứng nhận gạo Việt Nam có 7 chương, 23 điều, 6 phụ lục, quy định: đơn vị được cấp chứng nhận sử dụng logo này phải có vùng nguyên liệu tại Việt Nam, đạt tiêu chuẩn VietGAP, GlobalGAP hoặc các tiêu chuẩn tương đương khác trong suốt quá trình sản xuất, nhằm đảm bảo sản phẩm gạo có đặc tính, chất lượng ổn định, truy xuất được nguồn gốc sản phẩm; đảm bảo tiêu chuẩn về môi trường. Thời gian thẩm định để cấp chứng nhận từ 40 – 54 ngày, thời hạn sử dụng nhãn hiệu là ba năm.

Chị Võ Thị Thắm, tiểu thương chợ Bà Đắc, nói rằng với chất lượng và đặc tính gạo ST24, riêng chị có thể phát triển 2.000ha.

Xây dựng thương hiệu

GS.TS Võ Tòng Xuân nói rằng trồng gì, ai mua là vấn đề tư duy, phải lo nội dung bên trong hạt gạo và doanh nghiệp phải có gan đầu tư vùng nguyên liệu đạt chuẩn VietGAP, GlobalGAP. Ngày xưa, Sài Gòn Rice rất nổi tiếng. Thái Lan cũng tốn rất nhiều công sức, thời gian để tạo ra giống Khao Dawk Mali 105. Campuchia có ngân hàng giống bản địa ít nên họ chọn nhanh, trong hai năm họ đạt gạo ngon thế giới, và chỉ bốn năm thực hiện chiến lược thương hiệu, họ đã nhanh chóng chiếm lĩnh thị trường.

Trong khi đó, Việt Nam mới bắt đầu xây dựng thương hiệu gạo, và đến nay vẫn còn bàn cãi xem cái nào mới là thương hiệu của ta.

TS Hà Việt Quân nhận xét: Chúng ta xuất khẩu gạo, nhưng chuyện cái lưỡi thị trường nó vẫn “sao sao” ấy, khi chiến lược sản xuất, lập kế hoạch theo tư duy đói nghèo, cứ chạy đua sản lượng không tập trung cho cái bên trong của gạo. Chúng ta có nhận ra nguyên nhân vì sao lúa gạo của ta thấp? Lâu nay xuất gạo chỉ nghĩ làm sao túi tiền nặng là được.

Chúng ta cũng đã đầu tư vào marketing, thương hiệu, công nghệ, chỉ dẫn địa lý… nhưng tình hình vẫn như thế. Tộc người Thái biết trồng lúa sớm nhất, họ có nhiều lễ hội về văn hoá liên quan đến hạt gạo, cây lúa… nói rằng gạo có văn hoá của gạo, hãy tiếp cận dưới góc độ văn hoávà con người, nếu không chúng ta lại sẽ thất bại.

Chuyển từ lượng sang chất và tối ưu hoá

TS Phạm Hồng Sơn, Giám đốc kinh doanh Unilever Việt Nam, cho rằng mặt hàng gạo do bên nhu cầu chi phối. Về chuỗi cung ứng gạo, nghiêng về phía người tiêu dùng, chứ không phải người sản xuất. Ở thị trường nội địa, nên tập trung chuyển chiến lược từ tối đa hoá sang tối ưu hoá, chuyển từ số lượng sang chất lượng.

Diện tích trồng lúa ở ĐBSCL đang giảm dần, vì vậy giải pháp tối ưu để nâng cao thu nhập của người trồng lúa hiện nay chính là nâng cao chất lượng gạo. Ảnh minh hoạ

Thực tế cũng cho thấy, thị trường chính của gạo nội địa vẫn tập trung ở chợ truyền thống. Kênh bán hàng hiện đại, chi phí cao. Nhưng đây là nơi phát huy những thương hiệu mới, sản phẩm mới, đầu tư vào đây nếu thua cũng không sao, vì nó chỉ chiếm 10% doanh số. Và vì vậy, không thể bỏ qua kênh truyền thống và cũng không bỏ qua kênh hiện đại.

Theo TS Sơn, đa phần người tiêu dùng giảm gạo trong bữa ăn và giá không tăng hơn nữa. Tính GDP thì gạo đang đứng bên ngoài, đóng vai trò là cô gái chăm chỉ, cần phải đưa lên là một cô gái đẹp.

Hiện nay, chi phí cho hệ thống phân phối có hai vấn đề: Tỷ suất lợi nhuận thấp, nếu thuê nhân công cao sẽ không có lãi nên ta phải nhìn về cung cầu theo hướng tối ưu hoá và tối đa hoá. Thứ hai, phải xây dựng giá trị thương hiệu và người tiêu dùng sẵn sàng trả nhiều tiền hơn vì những cam kết chất lượng.

“Hiện nay, lúa không “ế, nhưng không kéo giá lên được”, Chủ tịch UBND xã Tân Phú, huyện Tam Bình, Vĩnh Long, nói tiếp: “Rất may, có nhà đầu tư làm nhà máy chế biến gạo thành bột ở huyện Tam Bình, xã đã trực tiếp bàn bạc kết nối với nhà đầu tư để có đầu ra. Nhà máy sẵn sàng mua giá cao hơn thị trường, với điều kiện nguồn nguyên liệu thuần và không có dư lượng thuốc bảo vệ thực vật”.

Chủ tịch UBND xã, bà Phan Thị Loan, là kỹ sư nông học, khẳng định sẽ đáp ứng yêu cầu này. Nhưng cần có thêm thời gian giải thích với dân và tính toán lại công việc, để điều hai kỹ sư gắn với mô hình trồng lúa làm bột ở Tân Phú.

“Chuỗi cung ứng sẽ quyết định chất lượng sản phẩm, đừng can thiệp vì yêu cầu đầu tiên của chuỗi là chất lượng tốt, và quy mô đủ…”, TS Sơn khuyên.

Cũng theo TS Sơn, nếu tập trung vào phân khúc cao và siêu cao cấp, thì phải chọn khu vực thị trường về mặt địa lý mà chi phí không quá lớn. Khi phát triển kênh bán hàng, kết hợp ba thứ: chỉ dẫn địa lý, nhãn hiệu riêng và chứng nhận sản phẩm... làm sao đưa hàng đến các cửa hàng, xây dựng nhà phân phối hay kênh bán sỉ; nên xây dựng cửa hàng của riêng, nhưng chi phí sẽ cao. Việc đầu tư xây dựng thương hiệu là điều cực kỳ quan trọng, dù chi phí cao nhưng chắc chắn sẽ có sự bù đắp.

Nhóm nghiên cứu gạo ST đã theo đuổi việc nghiên cứu chọn tạo trong 20 năm, chưa bao giờ cung không đủ cầu, dù giá gạo ST20 khoảng 1 USD/kg. Giờ đây làm gì để đẩy mạnh xuất khẩu tạo danh tiếng cho gạo thơm Việt Nam, đang là thách thức lớn trong cách tổ chức sản xuất và quản trị thương hiệu.