Xuất khẩu gạo chạm ngưỡng 2 tỷ USD, Việt Nam "bỏ quên" thị trường ASEAN?

Thị trường rộng mở

Với không gian thị trường 660 triệu dân, GDP 2016 đạt 2.551 tỉ USD và dự kiến trở thành nền kinh tế lớn thứ tư thế giới vào 2030, Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC) hứa hẹn sẽ mở ra rất nhiều cơ hội mới cho các doanh nghiệp Việt Nam.

Tuy vậy, sau gần 3 năm thành lập (AEC), hàng hóa của các nước trong khu vực đã tràn vào Việt Nam khá lớn, nhất là hàng Thái Lan. Ngược lại, đến thời điểm này dường như các doanh nghiệp Việt vẫn còn quá thờ ơ và bỏ qua các thị trường này.

Bà Nguyễn Thị Tuệ Anh – Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý kinh tế Trung ương (CIEM), cho rằng, để hội nhập vào nền kinh tế toàn cầu, hình thành một thị trường chung là hết sức quan trọng cho doanh nghiệp và ASEAN là chuỗi để DN tham gia vào giá trị chuỗi của khu vực.

Trong khi Việt Nam xuất khẩu sang các nước trong khối ASEAN còn khá khiêm tốn thì lượng hàng hóa từ các nước này đã ồ ạt tràn sang Việt Nam.

ASEAN là thị trường hơn 660 triệu dân – một thị trường không hề nhỏ. Một số cam kết trong ASEAN tập trung nhiều vào tự do hàng hóa, dịch vụ, đầu tư,... và cắt giảm về thuế quan trong AEC là khá cao tạo điều kiện thuận lợi cho DN Việt.

Theo bà Tuệ Anh, so sánh với các Hiệp định thương mại khác thì các cam kết về cắt giảm thuế quan trong AEC là cao nhất và nhanh nhất. Cho đến nay, Việt Nam đã hoàn thành lộ trình cắt giảm thuế quan trong AEC (2018: hoàn tất lộ trình loại bỏ thuế).

Vì vậy, doanh nghiệp Việt Nam có cơ hội xuất khẩu các mặt hàng có thế mạnh, mở rộng thị trường. Đồng thời doanh nghiệp Việt cũng có ưu đãi khi nhập khẩu vì thuế quan giảm, nguồn hàng/đầu vào chất lượng hơn. Tuy vậy những thách thức hiện vẫn rất lớn.

Doanh nghiệp Việt vẫn thờ ơ

Dù được đánh giá là khối thị trường lớn và nhiều tiềm năng, thế nhưng, tính đến thời điểm hiện tại, hầu hết doanh nghiệp Việt vẫn còn khá thờ ơ với cộng đồng này.

Theo các chuyên gia kinh tế, những rào cản khiến doanh nghiệp Việt chưa thể tận dụng các ưu đãi hiện có để phát triển mạnh xuất khẩu vào khối AEC là do cơ cấu hàng hóa khá tương đồng trong khu vực ASEAN, dẫn đến doanh nghiệp phải cạnh tranh khốc liệt; đặc biệt các ngành được bảo hộ. Không chỉ vậy, nguồn nhân lực chất lượng, trình độ cao của Việt Nam còn thấp. Năm 2017 Việt Nam chỉ đạt 3,39/10 điểm trong khi Malaysia là 5,59/10, Thái Lan là 4,94/10 …

Trái cây Thái Lan là một "đối thủ đáng gườm" ngay trên sân nhà Việt Nam. 

Cụ thể hơn về các con số, ông Phạm Thành Kiên, Giám đốc Sở Công thương TP.HCM, cho biết từ năm 2015 đến 2017, lượng hàng hóa từ TPHCM xuất khẩu vào ASEAN mỗi năm đều tăng, như năm 2016 kim ngạch xuất khẩu đạt 3,31 tỉ đô la Mỹ, tăng 13% so với 2015, năm 2017 kim ngạch đạt 3,47 tỉ đô la Mỹ, tăng 4% so với 2016. Tuy nhiên, những con số này không tăng đột biến sau khi AEC được thành lập.

Trong khi đó con số nhập khẩu vẫn rất lớn, kim ngạch nhập khẩu từ ASEAN vào Việt Nam đạt 7,2 tỉ đô la Mỹ vào năm 2016 và đã tăng lên mức 8,15 tỉ đô la Mỹ vào 2017, tăng 13% so với cùng kỳ. Hiện tại con số nhập khẩu hàng hóa từ ASEAN cao hơn 2,6 lần so với xuất khẩu. Điều này cho thấy nhập siêu từ ASEAN là điều đáng lo ngại.

Hiện tại, Việt Nam là nước xuất khẩu vào ASEAN thấp nhất so với các nước khác trong khu vực. Trong rổ 100% hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam, chỉ có 9,8% xuất vào thị trường ASEAN; trong khi con số trung bình của các nước trong khối là 24%.

Ông Phạm Thiết Hòa, Giám đốc Trung tâm xúc tiến thương mại và đầu tư TPHCM (ITPC), phân tích, hình thức sản phẩm chưa đa dạng, giá sản phẩm chưa cạnh tranh, hệ thống phân phối hàng hóa còn kém; chưa kết nối chặt chẽ với các cơ quan chức năng phụ trách xúc tiến, ngoại giao…; doanh nghiệp chưa trang bị đủ điều kiện để xuất khẩu vào các nước đạo Hồi; chưa nắm rõ các rào cản kỹ thuật, pháp lý của các nước trong khu vực…là những nguyên nhân chủ quan lẫn khách quan khiến doanh nghiệp chưa thể tận dụng thị trường ASEAN.

Một số nước trong khối AEC như Indonesia, Thái Lan... cũng là đối thủ của Việt Nam trong xuất khẩu các mặt hàng thủy sản ra nước ngoài.

Ở góc độ doanh nghiệp bán lẻ, phân phối, bà Bà Punthila Puripreecha, Giám đốc vận hành Công ty TNHH MM Mega Market (Việt Nam) cho biết, để tận dụng thị trường xuất khẩu sang các nước ASEAN còn rộng lớn, hiện doanh nghiệp này đang tổ chức các chuyến đi thực tế cho đội ngũ thu mua từ Thái Lan sang Việt Nam.

Trong các chuyến đi, MM Mega Market Việt Nam cũng giới thiệu các vùng nguyên liệu, quy trình nuôi trồng, sản xuất, quá trình kiểm soát chất lượng…, giúp họ có đầy đủ thông tin về nguồn hàng tại Việt Nam.

“Nếu các doanh nghiệp có nhu cầu đưa hàng vào hệ thống, các doanh nghiệp cần tìm hiểu nhu cầu thị trường của sản phẩm bạn đang có cũng như của đội thu mua. Chúng tôi sẽ hỗ trợ các bạn về mặt quy trình, kỹ thuật để đưa hàng hóa vào hệ thống”, bà Punthila cho biết thêm.