“Siêu ủy ban” quản lý 2,3 triệu tỷ và hy vọng “quản” vốn Nhà nước của Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng
Bà Phạm Chi Lan cho rằng: "Nhiều DNNN làm việc theo tư duy lời thì ăn, lỗ thì Nhà nước chịu" (Ảnh: I.T)
Theo chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan, nhiều năm qua, Chính phủ đã loay hoay với nhiều phương án khác nhau để quản lý các DNNN. Song chưa có một phương án thực sự hiệu quả, trong khi theo thời gian, số lỗ, số nợ nần của khối DNNN lại tăng lên. DNNN gần như không quan tâm đến vấn đề rủi ro, bởi họ làm việc theo tư duy lời thì ăn, lỗ thì Nhà nước chịu.
Vậy nên, việc thành lập “Siêu ủy ban” gần như là phương án cuối cùng sau khi Chính phủ, các chuyên gia kinh tế đã trải qua nhiều lần bàn bạc với nhiều phương án được đưa ra.
Những “quả đấm thép” Nhà nước và “bóng ma” nợ nần
Báo cáo mới nhất về hoạt động đầu tư, quản lý, sử dụng vốn Nhà nước tại doanh nghiệp năm 2017 mới đây đã được Bộ trưởng Tài chính Đinh Tiến Dũng thừa ủy quyền của Chính phủ gửi tới Quốc hội khóa XIV.
Theo đó, tổng tài sản của 526 doanh nghiệp Nhà nước (DNNN) đến hết năm tài chính 2017 tăng 3%, đạt hơn 3 triệu tỷ đồng. Trong đó các tập đoàn, tổng công ty, công ty mẹ - con có tổng tài sản gần 2,8 triệu tỷ đồng; còn lại trên 239.000 tỷ đồng thuộc về các công ty TNHH MTV.
Song tổng nợ phải trả của các tập đoàn, tổng công ty hơn đã lên tới 1,53 triệu tỷ đồng, tăng 1,3% so với 2016 và chiếm hơn một nửa tổng tài sản của các đơn vị.
Tại nhiều doanh nghiệp, hệ số nợ phải trả trên vốn chủ sở hữu lên tới hơn 3 lần. Đơn cử, Tổng Công ty Xuất nhập khẩu tổng hợp Vạn Xuân có hệ số nợ lên tới 45,56 lần; Tổng công ty Đầu tư và Phát triển đường cao tốc Việt Nam (VEC) là 8,07 lần; Tổng công ty Xăng dầu quân đội 7,88 lần; Tổng công ty Truyền hình cáp Việt Nam (VTVCab) 3,3 lần...
Số nợ vay từ các ngân hàng lớn của PVN là hơn 146.580 tỷ đồng (Ảnh minh họa)
Một số tập đoàn, tổng công ty có số nợ vay từ các ngân hàng lớn như PVN nợ hơn 146.580 tỷ đồng; EVN hơn 132.000 tỷ đồng; TKV gần 48.700 tỷ; Viettel gần 43.500 tỷ; Vinachem gần 28.420 tỷ đồng.
Bên cạnh khoản vay từ các ngân hàng trong nước, các DNNN cũng vay từ các tổ chức tài chính nước ngoài gần 616.000 tỷ đồng.
Báo cáo gửi Quốc hội cũng cho thấy, tình hình “sức khoẻ” của nhiều đơn vị đang kinh doanh thua lỗ rất xấu. Riêng lỗ luỹ kế của 10 tập đoàn, tổng công ty lên tới hơn 12.074 tỷ đồng như Tập đoàn Hóa chất Việt Nam lỗ lũy kế 1.967,8 tỷ đồng; Tập đoàn Viễn thông quân đội là 5.589 tỷ đồng; Tổng Công ty Cà phê Việt Nam là 44,67 tỷ đồng; Tổng Công ty Thương mại Hà Nội lỗ 14,98 tỷ đồng...
Riêng phần lỗ phát sinh theo báo cáo của 3 đơn vị là Công ty mẹ - Tập đoàn Hóa chất Việt Nam (287,61 tỷ đồng) do trích lập dự phòng tổn thất đầu tư tại các đơn vị thua lỗ tại Công ty TNHH MTV Đạm Ninh Bình, Công ty CP Phân đạm và Hóa chất Hà Bắc và Công ty CP DAP số 1 - Vinachem, Công ty CP DAP số 2 - Vinachem...
“Hiệu quả sản xuất kinh doanh và đóng góp của một số DNNN còn hạn chế, chưa tương xứng với nguồn lực Nhà nước đầu tư. Chưa kể, một số dự án còn thua lỗ, thất thoát vốn lớn”, báo cáo Chính phủ nhận xét.
Cánh én “Siêu ủy ban” có làm nên mùa xuân?
Thành lập Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp (Siêu ủy ban) và Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng là thành viên của Tổ công tác của Thủ tướng thực thi việc thành lập Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp. Vậy nên, Bộ KHĐT cũng đóng vai chủ trì, phối hợp với các Bộ có liên quan xây dựng dự thảo Nghị định quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của “Siêu ủy ban” quản lý 2,3 triệu tỷ đồng.
Vậy nên, không ít lần, các lãnh đạo của Bộ KHĐT đã chia sẻ trước báo chí về vai trò của “Siêu ủy ban” quản lý 2,3 triệu tỷ đồng. Theo Thứ trưởng Bộ KHĐT Lê Quang Mạnh, “Siêu ủy ban” sẽ thay mặt Nhà nước giám sát khối tài sản Nhà nước tại doanh nghiệp Nhà nước chứ không sử dụng khối vốn này.
"Có thể yên tâm Ủy ban chỉ tập trung giám sát vốn vốn đó xem doanh nghiệp triển khai có hiệu quả không. Khi có thất thoát vốn, Ủy ban sẽ can thiệp. Khi có tình trạng thất thoát lãng phí sân trước sân sau Ủy ban sẽ giải quyết", ông Mạnh bày tỏ.
“Siêu ủy ban” sẽ thay mặt Nhà nước giám sát khối tài sản Nhà nước tại doanh nghiệp Nhà nước chứ không sử dụng khối vốn này (Ảnh minh họa)
Tuy nhiên, về phía các chuyên gia, câu chuyện quản lý khối tài sản trị giá 2,3 triệu tỷ đồng của “Siêu ủy ban” được dự báo sẽ gặp rất nhiều khó khăn.
Dù là người đặt rất nhiều kỳ vọng vào sự ra đời của “Siêu ủy ban”, song trong một buổi trò chuyện gần đây với báo chí, TS. Lê Đăng Doanh vẫn so sánh “Siêu ủy ban” giống như một cánh én, khó có thể làm nên mùa xuân.
Sau ý kiến của TS. Lê Đăng Doanh, PGS.TS Phạm Thế Anh (Đại học Kinh tế Quốc dân) tiếp tục nhận định: “Đừng kì vọng siêu ủy ban sẽ cải thiện hiệu quả các doanh nghiệp nhà nước”.
Theo PGS. TS Phạm Thế Anh, vấn đề cốt lõi của DNNN là mối quan hệ giữa chủ sở hữu và người điều hành. Mối quan hệ này rất cách biệt, chưa được giải quyết.
“Bây giờ thành lập siêu ủy ban để quản lý vốn nhưng vốn đấy không phải là tiền của siêu ủy ban, liệu họ có làm hết trách nhiệm của mình hay không và có thông đồng với các doanh nghiệp thực hiện các dự án đầu tư kém hiệu quả như trước đây hay không thì rất khó trả lời.
Nếu có trả lời được thì nó cũng chỉ làm được như khu vực tư nhân thôi. Tức là các doanh nghiệp nhà nước có vấn đề quản trị như thế, bây giờ thành lập siêu ủy ban để giải quyết vấn đề quản trị. Ông có làm tốt được đi chăng nữa thì cùng lắm cũng chỉ giống như khu vực tư nhân thôi. Do đó, tôi nghĩ việc lập siêu ủy ban để nâng hiệu quả quản lý vốn nhà nước là rất ít hi vọng”, TS. Phạm Thế Anh nói.
Theo TS. Phạm Thế Anh, chỉ nên hi vọng “Siêu ủy ban” là một bước đệm để thu gọn tất cả các DNNN về một đầu mối. Từ đó, thúc đẩy quá trình cổ phần hóa.
Ông Thế Anh nói: “Doanh nghiệp nhà nước không chỉ trực thuộc Chính phủ mà còn thuộc UBND các tỉnh, các cơ quan Đảng, thế nên Chính phủ chỉ đạo cổ phần hóa có khó khăn. Bây giờ thu lại một mối để Chính phủ quản lý hết thì tốc độ quản lý nhanh hơn, chỉ đạo trực tiếp sát sao hơn, cấp dưới phải nghe lời hơn”.
Lo tình trạng “bình mới rượu cũ”
“Ủy ban hay bất kỳ cơ quan nào cũng không thể hoạt động hiệu quả nếu không giảm số DNNN. Quá nhiều DNNN như vậy không ai có thể quản lý nổi. Phải giảm mạnh số DNNN xuống tới khi số lượng còn thật ít thôi, tới khi nắm các DNNN này rồi, Ủy ban phải giảm tiếp số công ty con mà các DNNN này đang quản lý thì mới quản nổi. Thực tế, không một Ủy ban nào có thể quản nổi hàng trăm DNNN, hoạt động trong các ngành kinh tế khác nhau, hưởng thế độc quyền, chi phối”, bà Phạm Chi Lan nhấn mạnh.
Theo bà Phạm Chi Lan, điều cốt lõi là các DNNN cần thay đổi mô hình, công nghệ quản trị theo chuẩn OECD. Đồng thời, phải giảm bớt thế độc quyền của các DNNN, tạo cho họ động lực cạnh tranh với các doanh nghiệp khác trên thị trường thì mới có thể phát triển.
Bà Phạm Chi Lan đưa ra lời khuyên: “Chính phủ phải mở thêm cơ hội cho sự tham gia thị trường của kinh tế tư nhân. Không thể dành mãi ưu đãi cho khu vực kinh tế Nhà nước, khu vực FDI, còn khu vực tư nhân mãi không thể phát triển. Sau đó, lại đưa ra lý do vì không có người làm nên DNNN phải làm. Điều này mãi không thể thay đổi được”.