Lo ngại đối tượng buôn lậu tôm càng đỏ phi tang vật xuống sông

Ông Lê Trần Nguyên Hùng -  Phó Vụ trưởng phụ trách Vụ Bảo tồn và Phát triển nguồn lợi thủy sản (Tổng cục Thủy sản, Bộ NNPTNT)

Được biết, đoàn kiểm tra của Tổng cục Thủy sản vừa làm việc với tỉnh Lào Cai về tình hình nhập lậu, tiêu thụ tôm càng đỏ, tôm hùm nước ngọt (tôm hùm đất). Xin ông cho biết thực tế tình trạng nhập lậu loài sinh vật ngoại lai này về Việt Nam ra sao?

- Ngay sau khi có thông tin liên quan đến tác hại của loài tôm này, bên cạnh việc ban hành công văn hỏa tốc yêu cầu các địa phương tăng cường kiểm soát, Bộ NNPTNT còn tổ chức các đoàn công tác đi kiểm tra tình hình nhập khẩu, tiêu thụ.

Tại Hà Nội, qua kiểm tra thực tế tại 19 chợ có kinh doanh sản phẩm thủy sản, 25 cơ sở kinh doanh thủy sản cho thấy không phát hiện cơ sở nào kinh doanh tôm càng đỏ và tôm hùm nước ngọt. Hiện nay, việc kinh doanh, tiêu thụ chủ yếu thông qua mạng xã hội nên việc phát hiện, xử lý gặp nhiều khó khăn.

Còn trên địa bàn tỉnh Lào Cai, từ ngày 1/5 – 22/5, các lực lượng chức năng đã bắt giữ được 945kg tôm hùm nước ngọt. Cụ thể, ngày 12/5, Bộ đội biên phòng Lào Cai phối hợp với Hải quan cửa khẩu Lào Cai bắt được 300kg tôm hùm nước ngọt; tiếp đó, từ 13/5 đến 20/5, lực lượng chức năng bắt giữ được 645kg tôm, vận chuyển qua sông, đường mòn, trong đó chỉ có 75kg tôm có chủ, còn lại các đối tượng đều đã bỏ chạy.

Tôm càng đỏ nhập lậu từ Trung Quốc bị lực lượng biên phòng Lào Cai bắt giữ.  Ảnh: T.N.O

Khoảng năm 2017, đã có một số hộ dân ở Đồng Tháp lén lút nuôi loài tôm này để xuất sang Trung Quốc, sau đó những đối tượng này đã bị xử lý. Thực tế, tình hình nghiên cứu loài sinh vật này ở Việt Nam ra sao, thưa ông?

- Đối với loài tôm càng đỏ, thực tế, từ tháng 5/2002, Viện Nghiên cứu Nuôi trồng thủy sản I đã nhập và nuôi thử nghiệm tại Việt Nam nhưng kết quả cho thấy những tác hại khủng khiếp của chúng với đa dạng sinh học nên năm 2004, Bộ Thủy sản (nay là Bộ NNPTNT) đã cấm nuôi loài tôm này. Năm 2017, có một số hộ dân ở Đồng Tháp lén lút nuôi để xuất sang Trung Quốc, Bộ NNPTNT đã chỉ đạo tiêu hủy và xử lý nghiêm.

Đối với loài tôm hùm nước ngọt (tôm hùm đất), năm 2006 loài này cũng được nhập về Việt Nam từ Trung Quốc để nuôi thử nghiệm diện hẹp. Năm 2008, Viện Nuôi trồng thủy sản I thực hiện đề tài khoa học về loài tôm này, nuôi thử nghiệm tại 3 tỉnh Phú Thọ, Ninh Bình, Hà Nam. Tuy nhiên, kết quả cho thấy loài tôm này mặc dù có giá trị kinh tế nhưng ăn tạp và có tập tính đào hang sâu, nếu không được kiểm soát tốt sẽ ảnh hưởng rất lớn đến môi trường hệ sinh thái và sản xuất nông nghiệp nên việc nuôi loài tôm này dừng tại đó.

Thực tế, đã có nhiều ý kiến nhà khoa học phản biện về việc nuôi loài tôm càng đỏ nhưng nếu so sánh giữa giá trị kinh tế với những mất mát về mặt đa dạng sinh học thì việc cấm triệt để là điều cần thiết. Bởi đây là loài sinh vật có tác động ghê gớm đến sản xuất nông nghiệp. Những mất mát về đa dạng sinh học có thể không nhìn thấy ngay nhưng một khi đã mất đi rồi khó có thể khôi phục lại nguyên vẹn.

Ở những nước đã từng nuôi loài tôm này, họ đều phải quy hoạch vùng nuôi khép kín, thực hiện các biện pháp để tôm không phát tán ra môi trường bên ngoài. Nhưng những báo cáo cho thấy, việc tác động đến môi trường của loài tôm này cực kỳ khủng khiếp. Trong điều kiện quy mô sản xuất của Việt Nam còn nhỏ lẻ, khó kiểm soát, việc để lọt đối tượng này ra môi trường có thể là một đại họa.

Đặc tính của tôm càng đỏ, tôm hùm đất thường ẩn nấp trong các hang hốc, rễ cây thủy sinh lớn ven bờ; là loài ăn tạp, thức ăn gồm các loại thực vật, động vật, mùn bã hữu cơ, đôi khi có thể ăn thịt lẫn nhau. Chúng có thể đào hang sâu tới 2m, phá hủy kênh mương, thủy lợi nên được xếp vào 100 loài nguy hiểm nhất trên thế giới.

Tôm càng đỏ là 1 trong 100 loài ngoại lai nguy hiểm nhất thế giới. Ảnh: I.T

Có thể thấy tình hình nhập lậu, buôn bán tôm càng đỏ diễn biến phức tạp, một tuần bắt được 7 vụ, trong khi việc buôn bán đã diễn ra trong thời gian dài. Theo ông, con số gần 1 tấn tôm nhập lậu có phải là "phần nổi của tảng băng chìm"?

- Qua kiểm tra tôi lo ngại con số 945kg tôm càng đỏ bị thu giữ vừa qua chỉ là phần nổi, con số thực tế có thể lớn hơn nhiều. Vì vậy, theo tôi, giải pháp cần thiết lúc này là tăng mức xử phạt để đảm bảo tính răn đe. Vụ việc bắt giữ 75kg tôm càng đỏ nhập lậu, đối tượng bị bắt chỉ bị phạt hành chính 1,5 triệu đồng, con số quá ít ỏi (phạt theo quy định tại Nghị định 127 về hàng hóa qua biên giới). Nhưng nếu áp theo quy định tại Nghị định 155/2016/NĐ-CP quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường thì mức phạt có thể lên đến hàng chục, hàng trăm triệu đồng.

Trong Bộ luật Hình sự, việc vận chuyển, buôn bán sinh vật ngoại lai cũng đã được quy định với mức phạt lên tới 1 tỷ đồng, thậm chí có thể phải xử lý hình sự nếu xảy ra hậu quả nghiêm trọng. Rõ ràng, cần có những quy định chặt chẽ hơn để tránh việc xử lý không mang lại hiệu quả răn đe.

Bên cạnh đó, cần tăng cường lực lượng kiểm soát việc nhập lậu qua biên giới; xây dựng kế hoạch kiểm soát, cô lập và diệt trừ; tăng cường kiểm soát tại các chợ.

Tuyên truyền, phổ biến về cách phân biệt và tác hại của loài này với môi trường để người dân không sử dụng; tuyên truyền cho các nhà hàng, quán ăn không sử dụng loài tôm này trong chế biến; nếu phát hiện cần báo cho lực lượng chức năng để xử lý.

Theo ông, hiện nay, loài tôm này đã phát tán ra ngoài môi trường chưa?

- Hiện nay, vẫn chưa có đánh giá về điều này, nhưng qua thực tế phản ánh, nhiều đối tượng buôn lậu khi bị bắt thường bỏ của chạy lấy người, phi tang vật xuống sông. Lào Cai được xác định là đầu nguồn kiểm soát, Bộ NNPTNT đã đề nghị tỉnh này tăng cường lực lượng kiểm soát từ đầu nguồn biên giới. Tới đây Sở NNPTNT tỉnh Lào Cai tiến hành khảo sát để đánh giá khả năng phát tán ra môi trường.