Tòa Kenya phán dự án đường sắt Trung Quốc thi công là bất hợp pháp

Hồi tuần trước, khi Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình gặp gỡ các nhà lãnh đạo Châu Phi trong Hội nghị Thượng đỉnh Trung Quốc - Châu Phi, ông Tập đã chọn tuyến đường sắt tỷ đô Standard Gauge của Kenya do Bắc Kinh tài trợ để hỗ trợ công tác di chuyển hàng hóa vật tư trong đại dịch Covid-19

Khi đó, ông Tập chúc mừng Tổng thống Kenya Uhuru Kenyatta vì đảm bảo được luồng hàng hóa lưu thông không gián đoạn từ Cảng Mombasa trên bờ biển Kenya vào vùng nội địa Đông Phi thông qua Đường sắt Standard Gauge. Vị Chủ tịch Trung Quốc nhấn mạnh tuyến đường chủ lực này đã giúp duy trì giao thương trong khu vực bất chấp những hạn chế kiểm dịch Covid-19.

Tuyến đường sắt Standard Gauge bắt đầu đi vào hoạt động năm 2017, là một phần trong Sáng kiến Vành đai và Con đường do Trung Quốc khởi xướng, tài trợ. Nhưng mới đây, hồi cuối tuần trước, một tòa án phúc thẩm ở Kenya đã tuyên bố hợp đồng xây dựng dự án đường sắt Standard Gauge giữa Tập đoàn Cầu đường Trung Quốc (CRBC) và Tập đoàn Đường sắt Kenya là bất hợp pháp.

Phán quyết chỉ ra rằng Tập đoàn Đường sắt Kenya thuộc sở hữu nhà nước đã vi phạm luật pháp quốc gia về thủ tục đấu thầu trong dự án đường sắt Standard Gauge. Vụ kiện được thúc đẩy bởi nhà hoạt động Okiya Omtatah và Hiệp hội Luật pháp Kenya từ năm 2014 trong nỗ lực kiện Tập đoàn Đường sắt Kenya ra tòa vì những dấu hiệu vi phạm pháp luật. Theo lập luận của hội này, tuyến đường sắt Standard Gauge là một dự án công cộng, và do đó phải tuân theo quy trình đấu thầu công bằng, cạnh tranh, minh bạch. Nhưng hợp đồng xây dựng dự án đường sắt Standard Gauge giữa Tập đoàn Cầu đường Trung Quốc (CRBC) và Tập đoàn Đường sắt Kenya đã không trải qua quá trình đấu thầu như vậy.

Tòa án Tối cao Kenya từng bác bỏ vụ kiện và cho rằng các tài liệu được phía nguyên đơn sử dụng để làm bằng chứng cho vụ kiện bao gồm hợp đồng và nhiều tài liệu đàm phán khác đã được chính phủ dán nhãn tối mật. Tức là phía nguyên đơn đã thu thập tài liệu bất hợp pháp, và tất cả những tài liệu này sẽ bị loại khỏi hồ sơ vụ án. Phía nguyên đơn sau đó đã kháng cáo, khiến vụ kiện bị kéo dài thêm nhiều tháng trời.

Trong khi đó, Tập đoàn Đường sắt Kenya và công ty Trung Quốc CRBC thì lên tiếng bảo vệ hợp đồng này, cho biết chính phủ Kenya đã đàm phán một thỏa thuận tài chính với Ngân hàng Xuất khẩu Trung Quốc EximBank để nhận hai khoản vay, mỗi khoản trị giá 1,6 tỷ USD cho dự án đường sắt Standard Gauge.

Cho đến nay, phần lớn cơ sở hạ tầng trong dự án đã hoàn thành và đang đi vào hoạt động. Chưa rõ điều gì sẽ xảy ra sau phán quyết mới nhất của Tòa phúc thẩm rằng hợp đồng xây dựng dự án đường sắt Standard Gauge là bất hợp pháp. Nhưng nhiều khả năng Tập đoàn Đường sắt Kenya và Tập đoàn Cầu đường Trung Quốc (CRBC) sẽ phải giải trình trước Tòa án Tối cao. Đồng thời, phán quyết này cũng có thể làm chậm trễ việc đáp ứng những nghĩa vụ trong hợp đồng của cả hai bên.

Tập đoàn Cầu đường Trung Quốc (CRBC) được trao hợp đồng trị giá 3,2 tỷ USD để xây dựng tuyến đường sắt nối cảng Mombasa đến thành phố Nairobi, thủ đô Kenya hồi năm 2014. Công ty mẹ của CRBC, Tập đoàn Xây dựng Truyền thông Trung Quốc sau đó cũng tham gia xây dựng một phần tuyến đường sắt Nairobi đến Naivasha trị giá 1,5 tỷ USD. Cả hai dự án hiện đã hoàn thành, các tuyến đường sắt đã vận hành từ năm 2017. Từ đó, Công ty Vận hành Đường sắt Châu Phi, một công ty con của CRBC, đã được trao hợp đồng để quản lý hoạt động các tàu chở khách và tài chở hàng trên tuyến Standard Gauge.