6 tháng cai trị, Taliban đã biến Afghanistan thành thế này, khiến thế giới ngỡ ngàng

Theo ghi nhận của hãng thông tấn AP, đất nước này cảm thấy an toàn hơn, ít bạo lực hơn so với những thập kỷ trước, nhưng nền kinh tế từng được cung cấp nhiên liệu viện trợ đang có xu hướng sụp đổ. Hàng chục nghìn người Afghanistan đã chạy trốn hoặc đã được sơ tán, trong đó có một số lượng lớn giới tinh hoa. Họ hoặc lo sợ cho tương lai kinh tế của mình hoặc thiếu tự do dưới những quy định hà khắc về Hồi giáo. Trong thời kỳ cai trị trước đây vào cuối những năm 1990, Taliban đã cấm các cô gái đi học và phụ nữ đi làm.

Ngày 15/2 đã đánh dấu 6 tháng kể từ khi thủ đô Kabul của Afghanistan thất thủ dưới sự tiếp quản của Taliban, cùng với sự ra đi đột ngột và bí mật của tổng thống được Mỹ hậu thuẫn. Việc tiếp quản Kabul diễn ra trước một chiến dịch quân sự kéo dài nhiều tháng của Taliban nhằm giành quyền kiểm soát các khu vực cấp tỉnh, nhiều khu vực trong số đó đã thất thủ mà hầu như không có một cuộc chiến đấu nào.

Ngày nay, cảnh tượng các chiến binh Taliban có vũ trang đi lang thang trên đường phố vẫn khiến người dân khiếp sợ. Nhưng phụ nữ đã quay trở lại đường phố, và nhiều nam thanh niên đã mặc lại quần áo kiểu cách của phương Tây sau khi ban đầu đã phải cởi bỏ những bộ đồ đó để mặc shalwar kameez truyền thống, loại áo dài và quần rộng thùng thình được Taliban ưa chuộng.

Không giống như những năm 1990, Taliban đang cho phép một số phụ nữ làm việc. Phụ nữ quay trở lại công việc của họ trong các bộ y tế và giáo dục, cũng như tại sân bay Quốc tế Kabul. Nhưng phụ nữ vẫn đang chờ đợi để trở lại làm việc trong các bộ khác. Hàng nghìn việc làm đã bị mất trong vòng xoáy kinh tế đi xuống và phụ nữ bị ảnh hưởng nặng nề nhất.

Taliban đã đàn áp các cuộc biểu tình của phụ nữ và sách nhiễu các nhà báo, bao gồm cả việc tạm giữ hai nhà báo nước ngoài làm việc với cơ quan tị nạn của Liên Hợp Quốc vào tuần trước.

Ngày 14/2, việc Taliban bắt giữ một số thanh niên bán hoa hình trái tim nhân Ngày lễ tình nhân là một lời nhắc nhở rõ ràng rằng chính quyền mới không khoan nhượng với những ý tưởng lãng mạn của phương Tây.

Các em gái ở bậc tiểu học đã được đi học, nhưng những em ở các lớp cao hơn vẫn bị cấm học ở hầu hết các vùng của đất nước. Taliban hứa tất cả các nữ sinh sẽ đi học sau năm mới ở Afghanistan vào cuối tháng Ba. Các trường đại học đang dần dần mở cửa trở lại.

Nghèo đói ngày càng sâu sắc. Kể cả những người có tiền cũng khó tiếp cận được hàng hóa, lương thực. Tại các ngân hàng, hàng dài người dân phải chờ hàng giờ, đôi khi thậm chí cả ngày, để rút giới hạn 200 đô la một tuần.

Hơn 9 tỷ USD tài sản nước ngoài của Afghanistan đã bị đóng băng sau khi Taliban tiếp quản. Tuần trước, Tổng thống Joe Biden đã ký một lệnh hành pháp hứa rằng 3,5 tỷ USD - trong số 7 tỷ USD tài sản của Afghanistan bị đóng băng tại Mỹ - sẽ được trao cho các gia đình nạn nhân vụ 11/9 ở Mỹ. 3,5 tỷ đô la khác sẽ được giải ngân cho viện trợ Afghanistan.

Những người Afghanistan trên toàn chính trường đã lên tiếng chỉ trích lệnh này, đồng thời cáo buộc Mỹ lấy tiền của người Afghanistan.

Ngày 15/2, khoảng 3.000 người Afghanistan ở thủ đô đã xuống đường phản đối lệnh của Tổng thống Mỹ Biden, họ mang biểu ngữ "Biden là kẻ trộm thế giới của năm 2022"; "Sự kiện 11/9 không liên quan gì đến người Afghanistan…

Taliban đã vận động để quốc tế công nhận chính phủ Taliban hiện thời với 100% là nam giới, nhưng họ đang bị thúc ép phải tạo ra một chính quyền toàn diện và đảm bảo quyền của phụ nữ và các nhóm thiểu số tôn giáo.

Graeme Smith, cố vấn cấp cao của Chương trình Châu Á của Nhóm Khủng hoảng Quốc tế cảnh báo không nên sử dụng các biện pháp trừng phạt bởi điều đó sẽ phản tác dụng.

Ông Smith nói: "Giữ áp lực kinh tế lên Taliban sẽ không thể thoát khỏi chế độ của họ, nhưng nền kinh tế sụp đổ có thể dẫn đến nhiều người chạy trốn khỏi đất nước, gây ra một cuộc khủng hoảng di cư khác". Ông cũng lưu ý rằng đợt cai trị này của Taliban "có lẽ được xếp hạng là khoảng thời gian 6 tháng hòa bình nhất mà Afghanistan đã trải qua trong 4 thập kỷ".

Taliban đã mở lại văn phòng hộ chiếu của đất nước, nơi có hàng nghìn người bị kẹt lại mỗi ngày. Taliban đã hứa với người Afghanistan rằng họ có thể đi du lịch, nhưng chỉ với những giấy tờ hợp lệ.

Alam Gul Haqqani, người quản lý các văn phòng hộ chiếu trên toàn quốc nói với hãng tin AP ngày 15/2 rằng, chính quyền đang đàm phán để mua thiết bị mới và đã khôi phục được 70% nhân viên cũ. Chính phủ đã phải tuyển dụng nhân viên kỹ thuật mới vì hầu hết các nhân viên chuyên nghiệp trước đây đã rời khỏi đất nước, ông nói. Những người cố gắng rời khỏi Afghanistan dường như phần lớn do lo sợ về một nền kinh tế sụp đổ hoặc mong muốn có được tự do lớn hơn trong một xã hội tự do hơn.

Haqqani cho biết bộ phận làm hộ chiếu trên toàn quốc là nơi kiếm tiền rất béo bở, với khoảng 25 triệu hồ sơ mỗi ngày, tương đương 271.500 USD mỗi ngày. Ông nói rằng tham nhũng trước đây đã ăn mòn phần lớn lợi nhuận.

Các nhân viên cứu trợ quốc tế giấu tên (vì họ không được phép nói chuyện với giới truyền thông) cũng cho biết Taliban đã giảm thiểu tham nhũng trong 6 tháng qua. Điều đó đồng nghĩa với việc tăng doanh thu trong một số lĩnh vực, mặc dù hoạt động kinh doanh đang đi xuống. Nguồn tin này cũng dẫn chứng là doanh thu hải quan đang tăng lên mặc dù chính phủ mới của Taliban đang làm ăn ít hơn, đó là kết quả của những quy định mới ngăn chặn tham nhũng.

Một số quan chức có liên hệ với chính phủ cũ do Mỹ hậu thuẫn cũng đã trở lại. Một trong những người trở về là cựu đại sứ Omar Zakhilwal cho biết, ông không gặp phải ngăn cản nào từ Taliban.

Ông nói rằng ông hy vọng rằng Taliban sẽ đảm bảo cho người thiểu số có tiếng nói trong chính phủ và tiến xa hơn để đảm bảo quyền của tất cả người Afghanistan.