Chuyện dựng nhà ở ấp S'Tiêng

Già Điểu Lê (85 tuổi) ở ấp 2, xã Minh Lập, huyện Chơn Thành, tỉnh Bình Phước bảo, tập tục lựa đất dựng nhà có từ thuở tổ tiên của người S'Tiêng chu du khắp nơi tìm nơi định cư, lập ấp...

Theo huyền tích, quá trình chọn đất lập ấp của người S'Tiêng xưa rất gian nan, kéo dài từ ngày này qua tuần khác, tháng nọ tới năm kia, băng qua biết bao rừng cao, suối rộng mới tìm được nơi ưng ý. Nơi đây có nguồn nước dồi dào phục vụ cho sinh hoạt và sản xuất, đủ rộng để tất cả các gia đình cùng dựng nhà sàn; có vị trí thích hợp để làm nghĩa địa chung và đặc biệt có một cánh rừng rộng lớn để cả ấp có thể tìm kiếm nguồn thức ăn, khai phá nương rẫy. Bà con quan niệm rằng, khi ấp đã được lập thì phải gắn bó ổn định, lâu dài. Và điều minh chứng là trải qua bao thăng trầm của lịch sử, bà con vẫn bám trụ ở nơi đây.

Nhà dài truyền thống của người S'Tiêng.

Khi cần chọn một mảnh đất để xây nhà mới, lựa được ngày tốt, người chủ gia đình sẽ mời 3 vị cao niên uy tín nhất trong ấp đến làm lễ khấn thần linh vào đúng thời khắc mặt trời lên rồi cùng nhau xuất hành. Khi đã chọn được khu đất ưng ý, biết đất ấy chưa có ai nhận, chủ gia đình lấy một quả trứng gà đã chuẩn bị sẵn ra rồi vái bốn phương, tám hướng cầu khấn xin thần rừng, thần đất, tổ tiên linh ứng cho mình được thử đất. Khấn xong, chủ gia đình bóp quả trứng trên tay. Nếu trứng vỡ tức là đất ấy tốt, hợp tuổi và các đấng bề trên đã đồng ý. Nếu trứng không vỡ, người chủ gia đình phải đi tìm chỗ khác.

Đất đã chọn xong, được bà con trong ấp từ già đến trẻ đồng ý, ủng hộ, gia đình sẽ bắt tay vào khâu chuẩn bị vật liệu, xem thời gian để làm nhà từ bước vào rừng tìm gỗ, chặt lồ ô, cắt cỏ tranh... đến chọn ngày lành tháng tốt để đào móng, dựng nhà. Đồng bào S'Tiêng rất kiêng kị làm nhà vào tháng Ba âm lịch. Những tín hiệu tốt hay xấu cho việc dựng nhà được bà con phỏng đoán bằng kinh nghiệm qua điềm báo mộng hoặc tiếng chim kêu.

Nhà ở truyền thống của người S'Tiêng là nhà dài nên cần nhiều nhân lực, một gia đình khó có thể tự làm mà phải nhờ đến bà con trong ấp qua hình thức đổi công hay "mời cơm nhờ việc". Với những gia đình neo đơn, già yếu, tàn tật... thì các thủ tục làm nhà do anh em, họ hàng giúp đỡ, bà con trong ấp chung tay mỗi người hỗ trợ một việc.

Theo phong tục, trước khi dựng nhà mới, người S'Tiêng chỉ cần làm lễ đơn giản là cúng sống một con gà trống tơ rồi cắt tiết đổ xuống chân cột, nhất là chân cột chính giữa để khấn thần linh cầu mong mọi điều tốt lành. Khi nhà được dựng xong, gia đình mới thịt lợn, mổ gà, đồ xôi cùng vài ché rượu cần để cúng các thần linh, tổ tiên và khao bà con trong ấp. Tại buổi khánh thành nhà mới, những người già tham gia lễ cúng nhắc gia chủ lấy máu của các con vật hiến sinh để họ tự tay bôi lên miệng ché rượu, các cột nhà, mái nhà, sàn nhà với ý nghĩa chia phần cho mọi thứ đều được ăn để khi gia đình dọn đến ở nhà mới được ủng hộ và gặp nhiều may mắn...

Minh Vân