Hương án độc bản là Bảo vật quốc gia, có từ thế kỷ 17 hiện đang được cất giữ ở đâu?

Bộ cánh cửa "lưỡng long chầu nguyệt" được chạm khắc tinh xảo

Đi qua Tam quan ngoại chùa Keo, du khách có thể nhìn thấy Tam quan nội. Tam quan nội được thiết kế 3 gian, có cửa mà không có lòng nhà. Nhìn từ xa, Tam quan nội như ngôi nhà Bắc bộ xưa với mái ngói nam, hiên nhà...

Cấu trúc của Tam quan nội chỉ có một hàng cột, nhìn bên nào cũng là cửa và hiên, thể hiện thuyết "sắc sắc, không không" của đạo Phật.

Theo tư liệu, bộ cánh cửa ở Tam quan nội chùa Keo có chiều cao 2m, rộng 2,6m. Hai cánh cửa được ghép từ 8 phiến gỗ lim, chia đều cho hai cánh. Tất cả đều ghép thủ công, sử dụng kỹ thuật ghép mộng gỗ.

Mỗi cánh chạm một hình rồng lớn, một hình rồng nhỏ phía sau và một hình nghê đứng giữa hai chân trước rồng lớn. Đôi rồng lớn trong thế vươn mình hướng lên chầu vào giữa, đuôi hất ngược lên trên.

Khi hai cánh cửa khép lại, tạo thành "lưỡng long chầu nguyệt". Đặc biệt, thế uốn cong của đôi rồng lớn trên hai cánh cửa kết hợp tạo thành hình lá đề.

Chi tiết "uốn, vặn" thân của đôi rồng lớn, đôi rồng nhỏ mang đến cảm nhận một thân rồng tròn lẳn với nhịp điệu thoăn thoắt, dẻo dai ẩn sau những đao, mác to và dài tua tủa trên xuống theo chiều thẳng đứng, vừa xoắn xuýt, đan xen, vừa mạch lạc. Đây được xem là kiệt tác chạm khắc ở thế kỷ 17.

Được biết, bộ cánh cửa gỗ được chạm khắc tinh xảo ở Tam quan nội chùa Keo chỉ là phiên bản, được nghệ nhân phục dựng lại giống như bản gốc. Bộ cánh cửa phiên bản được để mộc; không phun sơn, đánh bóng.

Bộ cánh cửa chính gốc hiện đang được giới thiệu, bảo quản, trưng bày tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam. Bộ cánh cửa này đã được Thủ tướng Chính phủ công nhận là Bảo vật quốc gia năm 2017.

Hiện tại, cánh cửa ở Tam quan nội chùa Keo chỉ mở khi chùa có sự kiện lớn; vào những ngày thường cửa được khóa chặt, để du khách đến tham quan được chiêm ngưỡng vẻ đẹp huyền bí trong bộ cánh cửa này.

Hương án độc bản có từ thế kỷ 17

Bảo vật quốc gia thứ 2 tại ngôi cổ tự gần 400 năm tuổi là hương án (còn gọi là nhang án - PV) được tạo tác thời Lê Trung Hưng, thế kỷ 17.

Hương án ở chùa Keo có dạng hình hộp chữ nhật, được làm bằng gỗ, sơn son thếp vàng với kết cấu 3 phần chính gồm mặt, thân và chân. Hương án có chiều dài 227cm, rộng 156cm và cao 153 cm.

Đây là sản phẩm thủ công, độc bản với trên 1.000 họa tiết được chạm khắc điêu luyện, bố cục chặt chẽ; các chi tiết hoa văn phong phú, phức tạp, khó có sự lặp lại ở bất kỳ sản phẩm điêu khắc gỗ nào.

Trong đó, hình tượng rồng có 68 đồ án được bố cục theo những đề tài "long ẩn vân", "lưỡng long chầu nguyệt", "long giáng"… và khoảng 550 hoa sen, 435 hoa cúc, 24 hoa dây, lá, trúc, linh thú, mây lửa, ngọc báu…

Theo đánh giá của nhiều nhà nghiên cứu, Hương án là tác phẩm nghệ thuật độc đáo có giá trị lịch sử, văn hóa, mỹ thuật và kỹ thuật chạm khắc trên loại hình đồ thờ làm bằng gỗ thời Lê Trung Hưng, thế kỷ 17.

Đến nay, Hương án chùa Keo được xem là lớn nhất trong các hương án sơn son thếp vàng tại các di tích thờ tự và tôn giáo tín ngưỡng ở Việt Nam. Do Hương án có kích thước lớn và nặng nên dưới chân Hương án có gắn hệ thống bánh xe để khi cần có thể đẩy để di chuyển.

Sự sáng tạo này vừa bảo vệ Hương án không chịu tác động xấu do quá trình khiêng vác gây ra, vừa tránh được việc hơi nước ẩm từ nền đất ngấm lên. Có lẽ chính nhờ sự sáng tạo này mà trải qua thời gian hàng trăm năm, Hương án vẫn được bảo tồn nguyên vẹn.

Hiện tại, Hương án được đặt trang trọng tại tòa ống muống (tòa Phú Quốc) tiếp giáp với tòa Hậu cung - nơi thờ đức thánh Dương Không Lộ.

Hương án ở chùa Keo (xã Duy Nhất, huyện Vũ Thư, tỉnh Thái Bình) đã được Thủ tướng Chính phủ công nhận là Bảo vật quốc gia năm 2021.