Áp thuế tự vệ phân bón: Doanh nghiệp được lợi, nông dân chịu thiệt?

Phân bón nội bị “bóp nghẹt”?

Ngày 4.8.2017, Bộ Công Thương đã ban hành Quyết định áp dụng biện pháp tự vệ tạm thời đối với sản phẩm phân bón DAP và MAP nhập khẩu vào Việt Nam. Trước đó, ngày 12.5, Bộ Công Thương đã quyết định điều tra áp dụng biện pháp tự vệ đối với một số sản phẩm phân bón nhập khẩu vào Việt Nam. Việc điều tra tiến hành trên cơ sở kiến nghị của các doanh nghiệp (DN) sản xuất trong nước trực thuộc Tập đoàn Công nghiệp hóa chất Việt Nam (VINACHEM). Theo đó, căn cứ theo số liệu nhập khẩu phân bón DAP và MAP và số liệu về thiệt hại của ngành sản xuất trong nước, cơ quan điều tra xác định có sự gia tăng tương đối giữa phân bón DAP, MAP nhập khẩu vào Việt Nam so với ngành sản xuất trong nước.

 Từ 19.8, Bộ Công Thương bắt đầu áp dụng mức thuế tự vệ hơn 1,85 triệu đồng/tấn đối với sản phẩm phân bón DAP và MAP nhập khẩu. Ảnh: Thuận Hải

Cụ thể, số liệu thống kê của Tổng cục Hải quan cho thấy, năm 2016 Việt Nam đã nhập khẩu 4,15 triệu tấn phân bón, tương ứng 1,1 tỷ USD. Riêng 6 tháng đầu năm 2017, nhập khẩu phân bón các loại  đạt 2,34 triệu tấn, trị giá 628 triệu USD, tăng 23,7% về khối lượng và tăng 17,6% về giá trị so với cùng kỳ năm 2016. Nguồn phân bón nhập khẩu chủ yếu trong 6 tháng đầu năm đến từ Trung Quốc. Phân bón nhập khẩu không ngừng gia tăng vào thị trường nội địa đã gây khó khăn cho sản xuất trong nước. Năm 2016, sản lượng sản xuất của ngành giảm gần 47% so với năm 2015, trong khi lượng nhập khẩu chỉ giảm 11,6% từ 1,2 triệu tấn năm 2015 xuống khoảng gần 1,1 triệu tấn năm 2016.

Trong năm 2016, giá bán hàng hóa của phân bón nhập khẩu giảm 17% mặc dù chi phí nhập khẩu tăng 30%. Chính điều này đã gây áp lực cạnh tranh buộc hàng hóa (phân bón) sản xuất trong nước cũng phải giảm giá theo (mức giảm khoảng 21%) mặc dù giá thành sản phẩm tăng 15,83%. Theo một số DN phân bón, thời gian qua thị trường phân bón trên toàn thế giới đều giảm giá ở hầu hết chủng loại, không riêng gì sản phẩm DAP. Trong khi đó, DN nội do không được khấu trừ thuế VAT nên đã cộng vào giá thành khiến giá phân bón tăng và nông dân tìm đến với hàng nhập khẩu nhiều hơn.

Chưa hết, trong khi trên thế giới, giá các mặt hàng đều giảm như than đá giảm 40%; phân urê giảm 41,25%; phân DAP giảm 25%; phân kali giảm 19%..., thì trong nước, giá các nguyên liệu sản xuất phân bón là than, khí lại không giảm, khiến khả năng cạnh tranh của sản phẩm phân bón nội đã khó lại càng khó hơn. Với giá thành như vậy, nên giá phân bón nhập khẩu về Việt Nam, trong đó có DAP đã giảm giá mạnh so với các năm trước. Dù bị áp thuế nhập khẩu 6%, nhưng phân DAP nhập khẩu về đến Việt Nam thực tế vẫn có giá rẻ hơn giá bán của các nhà máy trong nước. “Trong sự đi xuống của giá phân bón toàn cầu và khó khăn chung của thị trường, “sức khỏe” của DN sản xuất DAP nội khá bi đát”- trích nhận xét từ bản điều tra.

Còn theo báo cáo kết quả kinh doanh năm 2016 của Vinachem cho thấy, doanh thu của các doanh nghiệp trực thuộc chỉ đạt 1.320 tỷ đồng so với kế hoạch 2.842 tỷ đồng, lỗ nặng tới 470 tỷ đồng so với chỉ tiêu lãi 48 tỷ đồng đề ra đầu năm. Tình cảnh của các công ty sản xuất DAP thuộc Vinachem cũng không khá hơn, giảm giá bán, sản xuất kinh doanh thua lỗ. Trên cơ sở kết luận điều tra sơ bộ của vụ việc, ngày 4.8, Bộ Công Thương ban hành Quyết định số 3044/QĐ-BCT về việc áp dụng biện pháp tự vệ tạm thời đối với sản phẩm phân bón DAP và MAP, mức thuế tự vệ tạm thời là 1.855.790 đồng/tấn và bắt đầu có hiệu lực chính thức từ ngày 19.8.

Nông dân chịu thiệt

Cục Quản lý cạnh tranh, Bộ Công Thương đánh giá sự khó khăn của DAP sản xuất trong nước còn có nguyên nhân khác. Trước tiên, là nhu cầu sử dụng sụt giảm (năm 2015 giảm 3% và năm 2016 giảm tiếp 10% do thời tiết) và việc mặt hàng phân bón không chịu thuế VAT, không được khấu trừ đầu vào khiến giá thành tăng 4-5%. Tuy nhiên, theo Cục này nguyên nhân chính vẫn do hàng nhập khẩu gia tăng 35%, gây ép giá và kìm giá hàng tương tự sản xuất trong nước.

Mặc dù vậy, theo nhận định của một số chuyên gia trong ngành, việc áp dụng biện pháp tự vệ cũng khó cứu được các nhà máy sản xuất phân bón DAP trong nước do hạn chế về chất lượng sản phẩm cũng như công tác bán hàng. Cũng theo nhận định trên, DAP và MAP là sản phẩm dùng bón lót, bón thúc cho tất cả cây trồng trên các loại đất khác nhau, sử dụng làm nguyên liệu để sản xuất phân NPK hoặc phân bón khác. Đây là một trong những loại phân bón chính được sử dụng hiện nay, nên khi sản phẩm này tăng giá sẽ ảnh hưởng lớn đến nông dân và sản xuất nông nghiệp.

Chuyên gia kinh tế Bùi Trinh bày tỏ: “Áp thuế tự vệ với phân bón có thể làm chi phí trung gian tăng lên, giá thành sản phẩm tăng, giảm sức cạnh tranh, nông dân mất lãi và quan trọng là giá trị gia tăng của toàn bộ nền kinh tế giảm đi".

Ông Vũ Duy Hải - Tổng Giám đốc Công ty CP Vinacam (TP.HCM), một DN nhập khẩu phân bón cho rằng, mặt bằng giá phân bón trên thị trường sẽ tăng sau quyết định trên. Nhà nhập khẩu sẽ cộng thuế vào giá nhập và tăng giá bán. Nhiều DN còn hàng tồn sẽ được lợi do được hưởng giá mới. Cuối cùng thì chỉ nông dân chịu thiệt, vì phải mua phân bón giá cao.