Mỹ có bạn mới ở Địa Trung Hải giúp cô lập Nga, nhưng không phải nước NATO nào cũng hài lòng

Tàu ngầm USS San Juan của Hải quân Mỹ ở Limassol, Síp vào tháng4/2023. Ảnh Đại sứ quán Mỹ tại CH Síp

Chuyến thăm của tàu ngầm là "bằng chứng rõ ràng" về "cam kết chung của Mỹ và CH Síp trong việc thúc đẩy an ninh và ổn định trong khu vực", đại sứ Mỹ  tại đảo quốc này cho biết sau chuyến thăm con tàu với Tổng thống mới đắc cử Nikos Christodoulides.

Chuyến thăm cho thấy tầm quan trọng mà chính phủ Síp đặt trong mối quan hệ với Mỹ và giá trị mà Washington nhìn thấy ở hòn đảo này trong bối cảnh hoạt động gia tăng — và căng thẳng — ở Đông Địa Trung Hải .

Một đồng minh chiến lược trong khu vực

Nằm ở góc đông bắc của Biển Địa Trung Hải, CH Síp có một vị trí quý giá trong một khu vực lân cận quan trọng, cung cấp điểm dừng để theo dõi các hoạt động ở Đông Địa Trung Hải và tiếp cận Trung Đông và Bắc Phi.

Cộng hòa Síp, tên chính thức được biết đến, là đối tượng chịu lệnh cấm vận vũ khí của Mỹ áp đặt vào năm 1987 và đã phát triển mối quan hệ chặt chẽ với Nga, nhưng động lực đó đã bắt đầu đảo ngược trong những năm gần đây.

Tại phiên điều trần của Ủy ban Quân vụ Thượng viện vào tháng 4, Tướng Christopher Cavoli, người đứng đầu Bộ Tư lệnh Châu Âu của Mỹ và chỉ huy tối cao của đồng minh NATO, cho biết Síp có vị trí lý tưởng để Mỹ triển khai sức mạnh vào Đông Địa Trung Hải.

Cavoli cho biết khu vực này là một khu vực phức tạp "đã chứng kiến sự cạnh tranh gia tăng đáng kể cũng như sự hiện diện của hải quân Nga trong vài năm qua", đồng thời cho biết thêm rằng các lực lượng hải quân Mỹ "hoạt động rộng rãi ở đó" và NATO đang dành nhiều sự chú ý cho Hoạt động của Nga trong khu vực.

Nga duy trì một căn cứ hải quân ở cảng Tartus của Syria - căn cứ hải quân duy nhất của nước này bên ngoài Liên Xô cũ - và một căn cứ không quân gần đó ở Hmeimim. Những nâng cấp gần đây cho phép căn cứ không quân của nó hỗ trợ máy bay ném bom chiến lược và căn cứ hải quân của nó để sửa chữa nhiều hơn cho tàu chiến .

Nga cũng là một đối tác quân sự thân thiết và là nhà xuất khẩu vũ khí lớn cho CH Síp. Vào năm 2015, Nicosia đã ký một thỏa thuận cho phép các tàu Nga tiếp cận các cảng của CH Síp để bổ sung. Síp cũng là một trung tâm lớn cho các quỹ bất hợp pháp của Nga.

Một sự thay đổi về phía Tây

Linh dù của quân đội Mỹ huấn luyện với quân đội CH Síp ở Larnaca vào tháng 2. Ảnh BI

Tuy nhiên, Nicosia đã rời xa Nga và theo đuổi mối quan hệ thân thiết hơn với Mỹ.

Năm 2019, Quốc hội biểu quyết tăng cường hợp tác năng lượng với Síp và các nước khác trong khu vực. Vào năm 2020, Mỹ đã dỡ bỏ một phần lệnh cấm vận vũ khí để các thiết bị phi sát thương có thể được xuất khẩu sang Síp và vào năm ngoái, họ đã dỡ bỏ hoàn toàn lệnh cấm vận.

"Chia sẻ thiết bị với một quốc gia khác tạo ra mối liên kết chiến lược cũng như mối liên kết thực tế rất hữu ích", Cavoli nói tại phiên điều trần khi được hỏi về tầm quan trọng của việc Síp mua vũ khí của Mỹ thay vì vũ khí của Nga hoặc Trung Quốc.

"Chúng tôi giữ mối quan hệ quân sự bền chặt với Síp", Cavoli nói.

Síp có mở rộng trao đổi quân sự với Mỹ bao gồm cả chính thức hóa mối quan hệ với Lực lượng Vệ binh Quốc gia NewJersey theo Chương trình Đối tác Nhà nước của Mỹ vào tháng Ba. Andrew Novo, giáo sư nghiên cứu chiến lược tại Đại học Quốc phòng, cho biết thỏa thuận đó cho phép người Síp "tham gia vào nhiều hoạt động huấn luyện và tập trận chung về các vấn đề từ chống khủng bố đến ứng phó khẩn cấp".

Các đơn vị Síp và Mỹ đã tiến hành diễn tập chung và Mỹ là Huấn luyện quân đội Ukraine trên đảo.

Nicosia cũng đã hủy bỏ một số mối quan hệ với Nga. Sau cuộc tấn công của Moscow vào Ukraine vào tháng 2 năm 2022, họ đã hủy bỏ thỏa thuận năm 2015 và cấm các tàu Nga cập cảng.

Ông Christodoulides, người nhậm chức vào tháng 3, có "sự tín nhiệm mạnh mẽ của phương Tây" và muốn tiếp tục những nỗ lực của người tiền nhiệm nhằm đưa Síp và Mỹ xích lại gần nhau hơn và "thúc đẩy Síp như một lực lượng ổn định ở Đông Địa Trung Hải", Novo nói với Insider.

Hàng xóm bất hạnh

Một nhân viên gìn giữ hòa bình của Liên Hợp Quốc xem bản đồ vùng đệm giữa Cộng hòa Síp và Cộng hòa Thổ Nhĩ Kỳ Bắc Síp ở Nicosia vào tháng 4 năm 2021. Ảnh Getty

Mối quan hệ đang phát triển giữa Mỹ và CH Síp dường như có lợi cho NATO, nhưng không phải tất cả các thành viên của liên minh đều hài lòng về điều đó.

Sau khi USS San Juan đến vào tháng 4, Thổ Nhĩ Kỳ đã công khai ủng hộ tuyên bố của Cộng hòa Thổ Nhĩ Kỳ Bắc Síp - một lãnh thổ ly khai mà chỉ Thổ Nhĩ Kỳ công nhận - chỉ trích chuyến thăm.

Thổ Nhĩ Kỳ tuyên bố mô tả Mỹ đang thực hiện các hành động "với cái giá phải trả là phá vỡ sự cân bằng ở" Síp và kêu gọi Washington "xem xét lại các chính sách này."

Novo cho biết ông nghi ngờ rằng Ankara có "sự phản đối thực sự" đối với các tàu chiến Mỹ đến thăm đảo Síp. "Những hoạt động này không gây lo ngại thực sự đối với Thổ Nhĩ Kỳ và không có ý nghĩa quân sự đối với Síp", ông nói thêm, gọi chuyến thăm của tàu ngầm mang tính biểu tượng. (Tàu ngầm Mỹ cũng thăm đảo năm 2022 và 2021).

Thay vào đó, Novo nói thêm, các nhà lãnh đạo Thổ Nhĩ Kỳ "không thoải mái với mối quan hệ chặt chẽ mới giữa Mỹ và Síp".

Kể từ khi Thổ Nhĩ Kỳ xâm lược Síp vào năm 1974, hòn đảo này đã bị chia cắt giữa Cộng hòa Síp nói tiếng Hy Lạp, được quốc tế công nhận, ở phía nam và khu vực nói tiếng Thổ Nhĩ Kỳ ở phía bắc, nơi vẫn có khoảng 20.000 quân Thổ Nhĩ Kỳ đóng quân.

"Đưa ra một thông cáo báo chí chính thức chỉ trích việc cập cảng của một tàu Mỹ là một cách để gây ồn ào và nhắc nhở Washington rằng mối quan hệ thân thiết hơn với Síp khiến người dân ở Ankara không hài lòng", Novo nói.

Mối quan hệ ngày càng tăng của Mỹ với Síp chỉ là vấn đề mới nhất xảy ra giữa Washington và Ankara, hai nước có mối quan hệ xấu đi trong những năm gần đây, một phần do quan hệ Thổ Nhĩ Kỳ ấm lên với Nga.

Thổ Nhĩ Kỳ mua hệ thống phòng không S-400 của Nga - khiến Mỹ trục xuất Ankara khỏi chương trình F-35- và phản đối trừng phạt Nga về cuộc chiến chống lại Ukraine khiến Ankara hiện đang bị nghi ngờ giúp Moscow tránh những lệnh trừng phạt đó. Vào tháng Tư, các nhà lãnh đạo Nga và Thổ Nhĩ Kỳ tiết lộ một nhà máy điện hạt nhân do Nga xây dựng trên bờ biển phía nam của Thổ Nhĩ Kỳ.

Thổ Nhĩ Kỳ vẫn là một trong những quân đội lớn nhất của NATO và chiếm lãnh thổ quan trọng chiến lược ở góc đông nam của liên minh. Thổ Nhĩ Kỳ cũng tổ chức các lực lượng liên minh, bao gồm vũ khí hạt nhân của Mỹ.

Khi được hỏi về mối quan hệ của Thổ Nhĩ Kỳ với NATO trong phiên điều trần hồi tháng 4, Cavoli cho biết "có sự khác biệt rõ rệt giữa mối quan hệ quân sự của chúng tôi và các mối quan hệ khác của chúng tôi khi nói đến một số quốc gia".