Nhớ chuyện làm mô hình trình diễn giống lúa lai thơm KC06

Thậm chí có quan niệm  còn cho rằng khó có thể có lúa lai cho năng suất cao hơn các giống lúa cao sản hoặc nếu có cao hơn thì cũng không đáng kể, không có hiệu quả kinh tế.

Từ trái sang: PGS - TS Trịnh Khắc Quang, PGS - TS Nguyễn Thị Trâm, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt Trần Xuân Định, cùng các chuyên gia SSC và nông dân tham quan ruộng trình diễn giống KC06-1 ở Tam Bình, Vĩnh Long. Ảnh: T.T

Trong bối cảnh đó, các nhà khoa học đầu đàn nước ta như  TS Trần Duy Quý, TS Nguyễn Thị Trâm, TS Hoàng Tuyết Minh, TS Nguyễn Trí Hoàn... đã họp lại dưới trong chương trình trọng điểm quốc gia của Bộ KHCN đề ra các mục tiêu cho nghiên cứu lúa lai tại ĐBSCL nhằm tạo ra giống lúa lai phá trần năng suất, có giá trị hàng hoá xuất khẩu và chống chịu sâu bệnh tốt. Đề tài KC06.24/11-15 “Nghiên cứu chọn tạo giống lúa lai ba dòng năng suất cao, thơm, chất lượng tốt, đáp ứng yêu cầu xuất khẩu tại ĐBSCL” được hình thành và giao cho đội ngũ nhân viên nghiên cứu của Công ty cổ phần Giống cây trồng Miền Nam (CTGMN - SSC) thực hiện trong thời gian 2013-2015.

Đây cũng là hướng nghiên cứu và chương trình lai tạo lúa lai ba dòng đã được CTGMN theo đuổi từ năm 2000. Dòng mẹ bất dục thơm nhập nội từ IRRI, dòng bố thơm được lai tạo từ dòng bố thơm của Vân Nam, Trung Quốc (ưu thế lai cao, phục hồi tốt, nhưng nhiễm rầy nâu, vàng lùn) với giống lúa thơm OM6162, OM4900.

Các thí nghiệm đánh giá giống ở các tiểu vùng sinh thái, thanh lọc tính kháng sâu bệnh được cấp tập hối hả, sản xuất hạt giống thực hiện trong năm 2013. Kết quả chọn ra được 5 giống lúa lai gạo đẹp cơm ngon thơm năng suất cao, kháng bệnh đạo ôn, vàng lùn và chống chịu rầy nâu, đặt tên KC06-1, KC06-2, KC06-3, KC06-4, KC06-5. Tất cả sẵn sàng cho chiến dịch mô trình diễn 50 ha các giống lúa lai KC06 rộng khắp ĐBSCL trong vụ đông xuân 2014-2015.

Gian nan làm mô hình

Tìm 5 điểm ở 5 tỉnh, mỗi điểm 10ha liền thửa, địa điểm thuận tiện tham quan trồng giống “lúa lạ” mới toanh quả là không dễ. Từ tháng 9.2014 nhân viên CTGMN đã tất tả chạy dọc ngang ĐBSCL để tìm điểm.

Cái dễ nhận được là sự hồ nghi không tin tưởng của nông dân. “Tôi hổng trồng lúa lạ đâu! Chính quyền tới lui phiền phức lắm, không ngu!”. “Làm sao giống mấy ông thắng được giống lúa IR50404? Tôi thường xuyên làm được 10 tấn/ha”. Nhưng khi cá cược: nông dân cứ trồng giống IR50404 theo cách của mình, muốn đầu tư chi phí kiểu gì tuỳ thích, CTGMN sẽ trồng giống lúa lai KC06, ai thua kém về năng suất thì phải chung cho bên thắng một điện thoại iPhone 5S thì mấy bác nông dân... rút lui cả.

GS-TS Trần Duy Quý đứng giữa ruộng trình diễn KC06-3 xanh tốt và ruộng đối chứng IR50404 bị dịch bệnh, tại Vũng Liêm, Vĩnh Long.  Ảnh: T.T

Cuối cùng thì phải chiều thượng đế: CTGMN tập huấn kỹ thuật canh tác, gieo mạ, cấy giao ruộng cho dân, theo dõi phòng trừ sâu bệnh giúp hỗ trợ phân bón, bao tiêu... Sống ba cùng (cùng ăn, cùng ở, cùng làm) với bà con nông dân thời hiện đại quả không dễ.

Khó khăn chồng chất

Tìm được điểm được sự đồng thuận của chính quyền bà con, ký xong hợp đồng 5 điểm ở Tân Thạnh (tỉnh Long An), Vũng Liêm và Tam Bình (Vĩnh Long), Hòn Đất (Kiên Giang) và Vĩnh Lợi (Bạc Liêu) -(đại diện cho các tiểu vùng sinh thái của ĐBSCL, chưa kịp thở thì khó khăn ùn ùn kéo tới.

Gieo mạ sân thì mưa trái vụ to, mạ tự theo dòng nước xuống ruộng, không chờ cấy... nên có thể thiếu mạ. Các hộ nông dân không tìm được công cấy. Ông già bà cả thì ngại xuống cấy, nam thanh nữ tú kéo hết lên thành thị làm công nhân. Các trùm vạn cấy ký hợp đồng chưa ráo mực thì xin thôi vì bận cấy chỗ khác ngon hơn (diện tích tới hàng trăm ha, tập trung). Nhân viên chỉ đạo cố uốn ba tấc lưỡi, hạ mình cầu cứu các trùm vạn cấy đôi phen ba bận  thì mới cấy xong 50ha giống lúa lai KC06 giao cho bà con.

Ruộng lúa KC06 vừa tuổi con gái tơ xanh mơn mởn thì rầy nâu di cư kéo về, vài trăm con bu một bụi lúa. Dân tình giãy nảy lên khiếu nại: “Mấy ông cam đoan giống lúa kháng rầy nâu, bây giờ mấy ông lo mà trừ rầy nâu đi!”. Nhân viên CTGMN chạy có khói để mua thuốc, tìm người mà phun thuốc cho nông dân. Lại thiếu công lao động đi phun thuốc. Các cô nhân viên CTGMN phải cơm dâng nước rót, quạt mát dỗ dành các bác phun thuốc, phun ngày phun đêm cho hết rầy nâu.

Rầy nâu vừa yên thì bệnh đạo ôn tới hoành hành dữ dội. Lần này thì nhân viên chỉ đạo cương quyết không cho phun thuốc trên giống lúa lai KC06. Nhờ tính kháng tốt, lúa KC06 phổng phao xanh mởn không một vết bệnh.

Thở phào hạnh phúc

Gian khổ đã qua, đến lúa trỗ vàng đồng, bông to trĩu hạt, bông chồng lên bông ai cũng mê. Nhưng chưa kịp đãi lao anh em chỉ đạo mô hình một bữa thì có điện thoại ông chủ tịch xã X gọi tới: “Nè, mấy ông liệu mà tiêu thụ lúa cho nông dân xã tôi nhe, không thì tôi kiện công ty đó!”. Trời đất! Từ thuở vào nghề nông nghiệp đến nay anh em có ai mua bán lúa gạo gì đâu, mà chẳng có họ hàng bạn bè gần xa làm lái gạo gì hết, tiền đâu mà thu mua bốn năm trăm tấn lúa?

Thôi tạm gác bữa nhậu, anh em vác gạo của giống lúa lai KC06 và mấy nồi cơm điện chạy dọc ngang ĐBSCL, chỗ nào có hơi lái gạo thì tìm đến, nấu cơm cho ngửi mùi thơm, cho ăn thử cơm. Chết nỗi tiền cơm gạo không bao nhiêu, mà tiền chiêu đãi gạ gẫm mua lòng lái gạo mới là nhiều, biết sao mà thanh toán với công ty? Nhờ hình hài gạo thon dài trong veo, cơm thơm dẻo mềm đậm đà, chan canh không nát, để nguội càng mềm càng thơm nên rốt ra 50ha ở 5 điểm đều có “quý nhân” lái gạo chiếu cố mua, thậm chí còn mua giá cao hơn OM4900.

Coi như xong. Chờ ngày thu hoạch. Một ban giám sát thu hoạch được thành lập bao gồm Trung tâm Khảo kiểm nghiệm giống phía Nam, Chi cục Bảo vệ Thực vật tỉnh, chính quyền xã, đại diện nông dân để giám sát việc gặt mẫu và cân đo năng suất tại ruộng. Nếu năng suất mô hình thua giống IR50404 thì chủ nhiệm đề tài chỉ còn nước trốn, tiền đâu bù cho nổi?

Ngày gặt mẫu chủ nhiệm đề tài không dám đi cùng ban giám sát, ra quán cà phê vườn ngồi, hồi hộp chờ tin xa qua điện thoại. Người đầy tâm sự mà quán cho nghe nhạc Trịnh, ai đó ca não nuột “lá khô vì đợi chờ, như đời người sao mãi âm u...”. Cứ sợ lời ca vận vào mạng mình thì thôi đành dặn dò vợ con từ đây giỗ tết nhớ lấy ngày, còn mình di tản tránh nợ.

Điểm đầu tiên gặt là Tân Thạnh. Nghe tin lúa KC06 đạt năng suất trên 10 tấn/ha trên toàn 10 ha, lại có ruộng đạt 12,9 tấn/ha quy khô sạch mà nửa tin nửa ngờ. Phải hỏi lại nhân viên gặt mẫu chính xác không, có trung thực không, có đổ thêm lúa vào mẫu không? Đang lúc gay cấn mà điện thoại hết pin!

Từ đó đến khi gặt hết 5 mô hình tin tốt lành cứ theo nhau về như đàn chim chiều hôm bay về tổ. Bình quân 50ha trồng lúa KC06 cho năng suất  trên 10 tấn/ha, nhiều điển hình 11-12 tấn/ha, lúa vừa ra khỏi họng phun máy liên hợp thì lái gạo đến rinh đi hết, tiền tươi giao tại ruộng. Còn giống lúa huyền thoại IR50404 thì năng suất không quá 7 tấn/ha, lại còn kháng lái (lái chê, bớt giá, làm reo...). Nhân viên chỉ đạo đi đâu cũng được bà con hồ hởi đón tiếp. Vui mừng nhất là bà con làm mô hình ở Vũng Liêm, bày tiệc ra giữa ruộng vừa gặt xong còn thơm mùi rạ mới, mướn dàn ampli-karaoke vừa ăn vừa múa hát.

Xin phép nhái câu nhạc của cố nhạc sĩ Trịnh Công Sơn, “... lá khô vì đợi chờ, rồi đời người cũng có mùa xuân...”.