Một thời chiếc cối đá và chày giã gạo ở làng tôi

Tôi còn nhớ ngày nhỏ đã thấy nhà bà ngoại tôi có chiếc cối đá và chày giã gạo. Ngoại tôi bảo phải lên núi mới chọn được những cây gỗ vừa đủ tuổi để đem về đục đẽo thành chày giã gạo. Còn riêng chiếc cối đá, ông ngoại tôi cũng phải mất gần 1 tháng mới làm xong.

Sau khi làm xong chiếc cối, ông ngoại cùng cậu của tôi dùng chiếc xe đạp để thồ từ trên núi về nhà. Tuy chiếc cối không được nhẵn nhụi cho lắm, nhưng nhờ chiếc cối và chày này mà đã nuôi sống được cả gia đình ngoại trong bao năm trời qua.

Chiếc cối đá và chày gỗ.

Bà ngoại tôi còn kể, thời điểm ấy chưa có điện, máy xay xát gạo cũng phải lên tít tận trên thị trấn huyện mới có và chưa được phổ biến. Muốn có gạo ăn chỉ còn cách lấy sức người và dùng cối đá và chày gỗ để giã gạo. Tuy điều kiện từng nhà mà khi ấy có nhiều loại cối đá. Có loại như chiếc cối đá ngày nay vẫn được một số nơi dùng để giã cua, giã giò chả... Có loại to hơn nhưng nằm chìm dưới đất, chiếc chày gỗ là cả một than cây gỗ treo trên xà nhà, bập lên bập xuống. Trong lòng chiếc cối đá nhà ngoại tôi ngày ấy cũng thuộc loại to trong làng, nhưng cũng chỉ chứa được chừng vài ba đấu gạo (3- 5kg gạo).

Công việc giã gạo thường phải có 2 người, 1 người khỏe dùng cối để giã, người còn lại phải đảo gạo nhiều lần cho đều, giã đến khi vỏ trấu bóc ra khỏi hạt gạo mới thôi. Cứ vào sáng sớm hoặc chiều tối là ông, bà ngoại tôi lại lao vào công việc giã gạo để nuôi gia đình. Nhà ngoại tôi ngày đó vì thế mà luôn có tiếng cối chày va vào nhau nghe thình thịch. Hôm nào ngưng tiếng chày là y như hàng xóm vội chạy sang thăm hỏi vì lo rằng ông bà ngoại tôi ốm mệt.

Ngày nay, do máy móc sẵn, nhất là máy xay gạo phổ biến, những chiếc cối  đá và chày giã gạo dần bị quên lãng theo thời gian. Chỉ có rất ít gia đình trong làng còn giữ chiếc cối đá và chày giã gạo, cất nó ở sân vườn hoặc góc nhà bếp.

Ông, bà ngoại tôi cũng vậy, đã cẩn thận bảo quản chiếc cối đá và chày giã gạo cho đến ngày hôm nay và còn luôn nhắc cho chúng tôi biết đó là những vật dụng rất quý hiếm, là kỷ vật của gia đình để lại.