Lên rẻo cao xem người Mông rèn dao, rèn cuốc...

Đến với vùng cao của huyện Mai Sơn, (Sơn La), có dịp tìm hiểu về nghề rèn của đồng bào người Mông tại bản Xúm Hom, xã Nà Ớt. Đây là một trong những nghề thủ công được lưu truyền từ thế hệ này qua thế hệ khác. Mỗi phiên chợ vùng cao, chúng ta có thể bắt gặp rất nhiều vật dụng được bày bán như: Cái cuốc, con dao, chiếc thìa,  mõ trâu, lưỡi cày… Nghề rèn truyền thống của người Mông đòi hỏi sự tài hoa, khéo léo của đôi bàn tay. Cao hơn nữa là sự kiên trì và tính sáng tạo của người thợ rèn, mới có thể cho ra lò những sản phẩm vừa có giá trị làm vật dụng, vừa thể hiện bản sắc văn hóa truyền thống độc đáo riêng của dân tộc Mông.

  Ông  Sồng A Lù, đang mài rũa những chiếc thìa để bán cho dân bản vùng cao

Ông Sồng A Lù, bản Xúm Hom, xã Nà Ớt, huyện Mai Sơn là một trong số ít những hộ gia đình người Mông trong bản còn giữ được nghề rèn truyền thống này cho tới hôm nay: Tôi làm nghề rèn này từ lúc chưa lập gia đình. Chất liệu dùng chế tạo xoong, nồi, dao, cuốc... tôi lấy từ các mảnh bom hồi xưa và nhôm xe máy, ô tô đã hỏng... Nguyên liệu mang về nhà được tôi chặt nhỏ rồi cho vào lò nung. Khi nguyên liệu nóng chảy, tôi đổ vào các khuôn mẫu đã chuẩn bị sẵn từ trước. Mỗi ngày tôi có thể làm được nhiều loại sản phẩm như: dao, thìa, xoong, cuốc... Như cái muôi múc canh này, mỗi ngày tôi làm được 15 - 20 chiếc, bán cho dân bản với giá 10 nghìn. Còn dao tôi làm được ít hơn từ 3 - 5 chiếc bán với giá 300 nghìn. Ai có nhu cầu làm dụng cụ gì thì đặt trước tôi sẽ trả hàng đúng hẹn. Khi không có ai đặt hàng thì tôi tranh thủ làm các hàng hóa theo ý thích, đợi khi nào có hội chợ hay vào dịp 2.9, tôi bảo con trai đưa xuống chợ bán để kiếm thêm thu nhập cho gia đình.

Dù tuổi tác đã cao nhưng ông Lù vẫn luôn gắn bó và gìn giữ nghề rèn truyền thống

Từ xưa đến nay, người Mông thường sống ở trên các triền núi cao. Việc canh tác trên những sườn núi với những chân ruộng bậc thang nhỏ, hẹp uốn lượn đòi hỏi bà con phải dùng trâu, bò để cày đất chứ không thể dùng máy như ở dưới xuôi. Những lưỡi cày hay lưỡi cuốc được người Mông tự đúc bằng kỹ thuật thủ công, chất lượng của nó đạt tới độ “tuyệt đỉnh”.

 Các cô giáo vùng cao đang lựa chọn những chiếc thìa ưng ý, để mua về làm quà tặng người thân

Ngồi bên lò rèn đỏ hồng, ông Lù tâm sự: Để làm ra được một dụng cụ ưng ý, như con dao muốn sắc bén thì “trước khi rèn và nung sắt phải chuẩn bị than đốt và đắp lò. Lò phải được đắp bằng đất, mặt lò võng xuống để có thể cho than vào. Than đốt không phải là than đá mà được đốt bằng than của một loại gỗ tốt lấy ở trong rừng. Khi rèn phải theo quy trình và phải có hai người: Một người kéo bơm gió (kéo bễ) để than trong lò cháy đều cung cấp nhiệt cho quá trình rèn và một người rèn. Khi rèn cho sắt vào nung đỏ rồi để lên đe dùng búa đập, sắt nguội lại cho vào lò nung, rồi đập tiếp để tạo hình, mài, dũa, tôi…, cứ như thế cho đến khi tạo ra được sản phẩm đẹp và ưng ý” - ông Lù chia sẻ.

Những dụng cụ quan trọng không thể thiếu, trong việc chế tạo ra các sản phẩm từ lò rèn thủ công

Trao đổi với phóng viên Dân Việt, ông Sồng A Của, Phó trưởng bản Xúm Hom, xã Nà Ớt cho biết: Nghề  rèn truyền thống đã gắn bó với người Mông chúng tôi từ bao đời nay. Do tập quán sinh sống của chúng tôi ở trên núi cao từ xa xưa, đường đi lại khó khăn, hiểm trở nên bà con ít khi xuống chợ. Các dụng cụ lao động đều do tự tay người dân làm, tự đúc để tiết kiệm chi phí, phục vụ cho canh tác nương rẫy và cuộc sống sinh hoạt hàng ngày. Cả bản chúng tôi từ trước tới nay đều đến mua dụng cụ nhà ông Lù, chất lượng bền lắm nên bà con ai cũng tin tưởng và yên tâm.

  Ông Sồng A Lù đang truyền dạy lại nghề cho người con trai út trong gia đình

 Các sản phẩm được tao ra vừa có tính tiện lợi, thẩm mỹ và bền chắc

Hiện nay, trên địa bàn huyện Mai Sơn, (Sơn La) không còn nhiều những lò rèn thủ công bởi cơ chế thì trường và sản xuất hàng hóa hiện đại đang lấn át. Tuy vậy, với ông Lù thì: Rèn thủ công có những cái hay riêng của nó mà công nghệ hiện đại khó thỏa mãn. Đặc biệt là với bà con các dân tộc vùng cao thì con dao, cái cuốc, cày... đều có những nét đặc trưng riêng, phục vụ sinh hoạt và sản xuất và những lò rèn thủ công như chúng tôi mới đáp ứng được các nhu cầu đó.