Nữ nghệ nhân đầu tiên của làng tranh Đông Hồ

Một đời gắn bó

Làng tranh Đông Hồ cuối năm luôn tất bật cho những chuyến hàng đi xa, nhà nào cũng đầy ắp hàng. Ô tô rầm rập ra vào, khác hẳn thời của những con đò chở hàng khua nước bến sông. Nhưng hàng bây giờ không còn là những kiện tranh “màu dân tộc sáng bừng trên giấy điệp” nữa mà chủ yếu là các mặt hàng vàng mã dành cho việc tâm linh. Trong cái không khí rộn rịp bán mua đó, ở một góc làng Đông Hồ vẫn có người ngày nối ngày mải mê với nét vẽ ngày xưa, đó là nghệ nhân Nguyễn Thị Oanh.

Nghệ nhân Nguyễn Thị Oanh trong lễ phong tặng danh hiệu Nghệ nhân làng nghề Việt Nam. Ảnh:P.T.T

Lớn lên một chút, cô thôn nữ Oanh trở thành lao động chính của tổ tranh, rồi trở thành con dâu của Nghệ nhân Nguyễn Hữu Sam- người phụ trách tổ tranh. Những tháng cuối năm, thợ tranh Đông Hồ cất tranh đi bán khắp các chợ làng trong vùng. Tranh Đông Hồ làm đẹp cho mỗi nhà dịp tết đến xuân về. Người làng tranh có thêm thu nhập. Góc hàng tranh lâu dần trở thành nét văn hóa của chợ quê. Cô Oanh gói buộc hàng từ tối hôm trước, đợi đến “nửa đêm giờ tí canh ba” chở hàng bằng xe đạp đi chợ xa.

Bà Oanh nhớ lại: “Hồi đó đường xấu, chặng đường đến chợ mấy lần tôi ngã dúi dụi, có lần bó tranh rơi vào vũng nước ổ gà ướt nhoe nhoét phai cả màu”.

Thời thịnh đạt, tranh Đông Hồ xuất sang thị trường Đông Âu là chính. Đến cuối những năm 80 của thế kỷ XX, thị trường Đông Âu đóng băng, nghề tranh đình đốn, tổ sản xuất tranh không trụ nổi phải giải tán. Nhiều người đã chuyển sang làm nghề khác. Trong làng chỉ còn các nghệ nhân Nguyễn Hữu Sam, Nguyễn Đăng Chế, Trần Nhật Tấn tâm huyết và làm tranh tại nhà, quyết giữ nghề truyền thống đặc sắc của làng. Bà Oanh trở thành lao động chính của gia đình Nghệ nhân Nguyễn Hữu Sam. Đến năm 1995 – 1996, nghề tranh có cơ hội phục hồi vì có thị trường mới ở Nhật, Mỹ và Tây Âu. Tranh điệp Đông Hồ trở thành sản phẩm văn hóa đặc trưng của Việt Nam.

Tìm tòi chất liệu

Tham dự Hội chợ Du lịch đồng bằng sông Hồng tại TP.Hải Phòng năm 2013, sản phẩm của xưởng tranh gia đình bà Oanh được UBND TP.Hải Phòng cấp “Chứng nhận tranh dân gian Đông Hồ là sản phẩm được yêu thích nhất”. Còn tại Festival Di sản Quảng Nam lần thứ V năm 2013, các nghệ nhân cũng được UBND tỉnh Quảng Nam tặng bằng khen và còn nhận được giấy khen của Ban tổ chức Không gian Di sản văn hóa Việt Nam- ASEAN. Tại triển lãm sản phẩm làng nghề truyền thống tiêu biểu tỉnh Bắc Ninh, chào mừng Chương trình Festival Bắc Ninh 2014, các nghệ nhân cũng được Ban tổ chức triển lãm tặng “giải Vàng” cho tác phẩm “Chùa Bút Tháp”.

Với những cống hiến bảo tồn và phát triển Tranh dân gian Đông Hồ, bà Oanh đã được Bộ trưởng Bộ VHTTDL tặng thưởng Kỷ niệm chương “Vì sự nghiệp Văn hóa, Thể thao và Du lịch”.

Với kinh nghiệm vẽ tranh truyền thống, bà Oanh tự tìm loại màu đen chất liệu tự nhiên là dùng than rơm ngâm hồ để vẽ tranh thủy mạc. Màu đen chất liệu tự nhiên này có độ trầm, ấm. Bà thích vẽ phong cảnh di tích lịch sử văn hóa quê hương để quảng bá rộng rãi như các tranh “Chùa Dâu”, “Chùa Bút Tháp”, “Đình Tranh Đông Hồ”, “Hội làng”…