Phục dựng nhà Lang: Đừng như đập bình cổ để làm bình mới

Nhà Lang trơ trụi sau đám cháy

“Nhà Lang - Giấc mơ hồi sinh” là tên gọi của chiến dịch gây quỹ cộng đồng của Bảo tàng Không gian Văn hóa Mường nhằm phục dựng lại nhà Lang, ngôi nhà duy nhất còn sót lại của dòng họ Quan Lang (Hòa Bình) từng bị hỏa hoạn thiêu rụi cuối năm 2013.

Ngọn lửa phá hoại

Năm 2006, rất may mắn, họa sĩ Vũ Đức Hiếu (Hiếu Mường) mới mua lại được ngôi nhà Lang cuối cùng. Đây là nhà sàn của vị quan Lang duy nhất còn sót lại có tuổi thọ trên 100 năm.

Chủ ngôi nhà này là mế Hà Thị Lợi, con một quan Lang địa phận Mường Chậm (nay là xóm Chiến, xã Nam Sơn), huyện Tân Lạc, Hòa Bình. Nhà nghiên cứu văn hóa Mường Bùi Huy Vọng cho biết: “Lang là thủ lĩnh cộng đồng của người Mường. Vị thủ lĩnh này hướng dẫn con dân của mình trong SX, nâng cao duy trì đời sống.

Dân khi hết cái ăn thì Lang phải bỏ của ra để nuôi dân. Nhà Lang được xây dựng với những quy định ngặt nghèo. Nhà dân thường dù có giàu đến mấy cũng không được xây dựng như vậy”. Năm 1954, chế độ nhà Lang kết thúc. Ngôi nhà Lang cuối cùng còn sót lại này là một công trình kiến trúc nguyên bản, được làm bằng những loại gỗ đặc biệt quý hiếm. Dựng nhà xong, Hiếu Mường còn đưa hàng trăm hiện vật như cồng chiêng, súng kíp, nỏ, dao dân tộc Mường... về trưng bày. Nhà Lang trở thành tâm điểm của du khách đến với bảo tàng....

Tối ngày 24.10.2013, một nhóm du khách (gồm 2 nam, 2 nữ) đến thăm bảo tàng (cơ quan công an xác minh đó là 4 cán bộ, công chức của tỉnh Hòa Bình) đã nhóm bùng lên ngọn lửa trong nhà, thiêu rụi ngôi nhà Lang hàng trăm năm tuổi, tàn phá gần 200 hiện vật nguyên bản của nền văn hóa Mường như bộ cồng chiêng, bộ sưu tập súng săn, đồ đồng sinh hoạt…

Đừng ngồi hối tiếc

Ngôi nhà Lang không những là linh hồn của Khu Bảo tàng mà còn là ngôi nhà sàn cổ duy nhất của người Mường ở Hòa Bình. Với mong mỏi bảo tồn và phát triển văn hoá Mường, Vũ Đức Hiếu không phút nào ngơi tay trong việc phục dựng lại di sản ngôi nhà Lang cuối cùng. Vũ Đức Hiếu cho biết, anh vẫn lưu giữ những số liệu, bản vẽ kỹ thuật về ngôi nhà Lang cuối cùng này.

Nhà Lang trơ trụi sau đám cháy...

Anh khẳng định: “Khả năng phục dựng nguyên trạng, chính xác ngôi nhà từ phần chân cột và sàn gỗ còn lại là hoàn toàn khả thi”. Ông Dương Trung Quốc - Phó Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam đề nghị, cố gắng tận dụng những gì còn sót lại, để ngôi nhà Lang hồi sinh sẽ có đời sống phong phú hơn....

Cùng chung quan điểm này, PGS.TS Nguyễn Văn Huy - nguyên Giám đốc Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam, cho rằng: “Chúng ta đừng ngồi hối tiếc, than thở những việc đã xảy ra, mà hãy hành động, để phục dựng ngôi nhà Lang phong phú hơn, đa dạng hơn ngôi nhà Lang đã mất”.

Có ý kiến cho rằng hãy “hóa thạch” ngôi nhà lang cuối cùng đã bị 4 cán bộ, công chức tỉnh Hòa Bình đốt cháy ấy lại, biến nó thành một bảo tàng chứng tích, làm nơi thi nhân lấy cảm hứng viết thơ. Nói như họa sĩ Thành Chương: Hoàn toàn xây dựng lại nhà Lang mới, nhưng nó không còn hồn cốt, không còn đời sống cũ. “Hãy trên cơ sở những kết cấu chính của nhà Lang sau đám cháy còn sót lại, chúng ta bổ sung hoàn thiện, chứ đừng vứt bỏ đi như đập vỡ bình cổ để làm bình mới”, Thành Chương mong muốn. Chuyện nhà Lang sẽ còn được kể tiếp....