Chuẩn mới làm tăng số người cao huyết áp

Thưa bác sĩ, vì sao sau 14 năm (lần cuối vào năm 2003) AHA và ACC lại hạ ngưỡng THA từ 140/90 mmHg còn 130/80 mmHg?

Việc hạ ngưỡng THA lần này dựa trên nghiên cứu cho thấy nếu giảm huyết áp (HA) tâm thu dưới 120 mmHg nguy cơ tử vong do bệnh tim mạch sẽ giảm được 25% và nguy cơ tử vong do mọi nguyên nhân giảm 27%.

Trước nhất chúng ta cần xem qua bảng phân loại THA năm 2003 và mới nhất 2017 (bảng dưới). Việc hạ ngưỡng THA lần này dựa trên nghiên cứu cho thấy nếu giảm huyết áp (HA) tâm thu dưới 120 mmHg nguy cơ tử vong do bệnh tim mạch sẽ giảm được 25% và nguy cơ tử vong do mọi nguyên nhân giảm 27%. Bên cạnh đó, nếu HA tâm thu dưới con số 130 – 140 mmHg, các biến cố tim mạch, tỷ lệ tử vong và biến chứng thận do THA gây nên cũng giảm đi. Ngược lại, nếu HA tâm thu tăng 20 mmHg và HA tâm trương tăng 10 mmHg, nguy cơ tử vong do đột quỵ và bệnh tim mạch tăng lên hai lần.

Đặc biệt, nhiều nghiên cứu cho thấy nếu HA tâm thu/HA tâm trương tăng từ 120 – 129/80 – 84 mmHg so với 120/80 mmHg thì yếu tố nguy cơ mắc bệnh tim cục bộ và đột quỵ tăng 1,1 – 1,5 lần. Còn khi HA tâm thu/HA tâm trương tăng từ 130 – 139/85 – 89 mmHg so với 120/80 mmHg thì tỷ lệ nguy cơ mắc bệnh tim cục bộ và đột quỵ tăng 1,5 – 2 lần. Với những kết quả rõ ràng như thế, ngưỡng CHA cần phải được hạ xuống.

Phân loại HA mới chắc chắn khiến số bệnh nhân THA tăng nhiều?

Đúng thế, tại Mỹ nếu dựa trên phân loại 2003, 31% nam giới và 32% nữ giới được xếp loại THA, thì dựa trên phân loại mới con số này tăng tương ứng 48% và 43%. Ở Việt Nam, những năm qua số người THA gia tăng ở mức báo động đỏ. Theo hội Tim mạch học Việt Nam, vào năm 2000 16,3% người lớn bị THA, năm 2009 con số này là 25,4% và năm 2016 hơn 40%. Đó là dựa trên phân loại cũ, chứ theo phân loại mới con số chắc chắn cao hơn rất nhiều.

Thưa bác sĩ, xác định số HA là điều quan trọng để biết mình có bị THA hay không, nhưng việc đo HA đúng không phải dễ dàng đối với người bình thường?

Đây là điều rất quan trọng, nên khuyến cáo mới nhấn mạnh sáu bước kinh điển chi tiết để đo HA ở bệnh viện, chẳng hạn bệnh nhân cần nghỉ ngơi ít nhất 5 phút trước khi đo, không sử dụng càphê, thuốc lá và vận động mạnh trong vòng 30 phút trước đó, vì điều này sẽ làm cho HA tăng lên.

Ở một số người, số HA có thể nhích lên nếu có sự hiện diện của bác sĩ, vì thế người ta đề nghị bác sĩ nên đo HA bệnh nhân 2 – 3 lần trong ít nhất hai lần khám khác nhau. Số trung bình của những con số này sẽ giúp bác sĩ xác định một người có bị THA hay không. Khuyến cáo cũng đề nghị bệnh nhân nên đo HA tại nhà nếu họ được hướng dẫn đúng, vì chỉ số HA đo ở nhà thường chính xác hơn so với khi đo ở bệnh viện. Lý tưởng nhất là đo hai lần, một lần vào buổi sáng và một lần trước khi ăn tối. 

THA là yếu tố nguy cơ gây đột quỵ hay nhồi máu cơ tim, làm thế nào đánh giá được nguy cơ này? Khuyến cáo mới có phân biệt ai cần điều trị và ai chưa cần điều trị không?

Người ta có thể đánh giá nguy cơ bệnh lý tim mạch do xơ vữa trong vòng mười năm (bao gồm tử vong do bệnh lý tim mạch, nhồi máu cơ tim cấp và đột quỵ) dựa trên tuổi tác, giới tính, chủng tộc, mức cholesterol trong máu, chỉ số HA… Độc giả có thể lên App Store hoặc Google tải công cụ Heart Risk Calculator về và tự đánh giá dễ dàng.

Khuyến cáo mới xác nhận việc điều trị chỉ dành cho người THA độ 1 (số HA 130 – 139/80 – 89 mmHg) và có 10% nguy cơ bị đột quỵ hay nhồi máu cơ tim trong vòng mười năm tới. Nếu nguy cơ này còn thấp, họ sẽ được áp dụng các biện pháp không dùng thuốc gồm thay đổi lối sống tĩnh tại (tập thể dục), ăn kiêng đúng cách (giảm dùng muối), giảm lượng rượu, bia. Nhìn chung những can thiệp không dùng thuốc đặc biệt hiệu quả trong phòng ngừa THA, đặc biệt ở người có chỉ số HA cao hơn bình thường nhưng chưa đến mức chẩn đoán THA và ở người THA mức độ nhẹ.

THA là vấn đề sức khoẻ nghiêm trọng ở người Việt hiện nay. Qua khám chữa bệnh, bác sĩ nhận thấy ý thức của người dân về bệnh này đã tốt lên chưa?

Theo đánh giá của tổ chức Y tế thế giới (WHO) năm 2017, trong số những người THA trên thế giới chưa đến 50% biết mình có bệnh THA, nhưng trong đó chưa đến 50% người được dùng thuốc hạ HA và trong số những người dùng thuốc cũng chưa đến 50% người đạt được mục tiêu điều trị. Chưa có khảo sát nào ở nước ta về chuyện này, nhưng qua thực tiển làm việc, tôi thấy tình hình có lẽ còn xấu hơn nhiều. Phần lớn người dân chưa có ý thức theo dõi số HA của mình và họ chỉ đi kiểm tra, khám chữa bệnh khi có triệu chứng.

Khuyến cáo mới về THA gây tranh cãi không ít trong giới chuyên môn. Có ý kiến nó ra đời vì sức ép của những công ty dược muốn đẩy mạnh việc bán thuốc, bác sĩ nghĩ gì về điều này?

Nhận định này không đúng, vì khuyến cáo mới căn cứ trên hơn 1.000 công trình nghiên cứu khoa học khác nhau thực hiện trong nhiều năm trời. Cần lưu ý là khuyến cáo mới nhấn mạnh việc điều trị đầu tiên bằng thuốc lợi tiểu, vì có bằng chứng cho thấy thuốc lợi tiểu giảm được tỷ lệ tử vong và biến cố tim mạch so với các thuốc khác, thế nhưng giá thuốc lợi tiểu lại rẻ nhất trong số các nhóm thuốc hạ áp, chỉ từ vài trăm đến vài ngàn đồng một viên thuốc.