Gánh nặng nợ công có thể gây bất ổn cho nền kinh tế Việt Nam trong thập niên tới

Đó là những nhận định của PGS.TS Phạm Thế Anh, trưởng bộ môn Kinh tế vĩ mô, Đại học Kinh tế Quốc dân tại Diễn đàn Chính sách tài khóa và Phát triển Việt Nam năm 2022.

Tăng trưởng kinh tế đang chậm lại, hậu quả của các chính sách vĩ mô yếu kém thời kỳ trước

PGS.TS Phạm Thế Anh - trưởng bộ môn Kinh tế vĩ mô, Đại học Kinh tế Quốc dân, cho biết kinh tế Việt Nam trong 30 năm qua đã tăng trưởng rất ấn tượng, GDP tăng bình quân khoảng 6,6%.

Trong suốt 10 năm qua, Việt Nam luôn duy trì được việc kiểm soát lạm phát ở 1 con số. Đầu tư nước ngoài liên tục tăng, hoạt động thương mại liên tục mở rộng.

Tuy nhiên, tăng trưởng GDP Việt Nam đang có xu hướng chậm lại trong thời gian gần đây. Nguyên nhân, theo PGS.TS Phạm Thế Anh, do hậu quả của các chính sách vĩ mô yếu kém thời kỳ trước đó, ảnh hưởng của môi trường quốc tế bất lợi, tăng trưởng kinh tế theo chiều rộng đang đạt đến giới hạn và tác động của đại dịch Covid-19.

Mặt khác, Trưởng bộ môn Kinh tế vĩ mô, Đại học Kinh tế Quốc dân cũng thông tin, Việt Nam đã 2 lần thay đổi cách tính GDP trong vòng 10 năm. Lần đầu vào năm 2013 giúp GDP tăng thêm gần 20%. Mới đây nhất vào năm 2021, việc thay đổi cách tích tiếp tục giúp GDP tăng thêm 25%.

"Tuy vậy, GDP đang có xu hướng giảm dần kể từ năm 2018, chứng tỏ Việt Nam đang đối mặt với nguy cơ tụt hậu so với thế giới", PGS.TS Phạm Thế Anh nhấn mạnh.

Cũng theo Trưởng bộ môn Kinh tế vĩ mô, Đại học Kinh tế Quốc dân, hiện tăng trưởng của Việt Nam đang dựa vào xuất khẩu và đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI). Theo đó, tốc độ tăng trưởng xuất khẩu đạt 18,4%/năm trong giai đoạn 2001-2021. Tỷ trọng xuất khẩu/GDP vượt 100%. Việt Nam tham gia kí kết nhiều FTAs. Vốn FDI giải ngân những năm gần đây đạt xấp xỉ 20 tỷ USD/năm, gấp đôi so với 10 năm trước. Đó là thách thức đối với kinh tế Việt Nam.

Về thu nhập bình quân đầu người, tính đến cuối năm 2021, thu nhập bình quân của người Việt đạt khoảng 3.700 USD/người/năm, tăng khoảng 2,4 lần so với 10 năm trước.

Song, soi chiếu với các nền kinh tế trong khu vực, thu nhập bình quân đầu người Việt Nam chỉ bằng 40% so với Malaysia, tụt hậu so với nước này khoảng 30 năm, và tụt hậu so với Thái Lan là 9 năm.

"Nếu Việt Nam giữ mức tăng trưởng cao có thể bắt kịp tốc độ tăng trưởng các quốc gia trong khu vực. Nhưng rõ ràng, kinh tế Việt Nam đang giảm dần, đối mặt với nguy cơ tụt hậu, phải mất nhiều thời gian hơn nữa mới đuổi kịp họ", ông Thế Anh chia sẻ.

Gánh nặng nợ công có thể gây bất ổn cho nền kinh tế Việt Nam trong thập niên tới

Một khía cạnh khác đáng lưu tâm, theo PGS.TS Phạm Thế Anh, trong giai đoạn 2010-2021, nợ công của Việt Nam đã tăng 3,2 lần, từ 1,144 triệu tỷ đồng lên 3,655 triệu tỷ đồng. Tốc độ nợ công tăng cao và nhanh hơn cả tốc độ tăng trưởng kinh tế khi trung bình 11,3%/năm.

Về hình thức thì tỷ lệ nợ công/GDP có xu hướng giảm, tuy nhiên tỷ lệ nợ công/thu NSNN lại tăng. Nghĩa vụ trả nợ của Chính phủ trên số Ngân sách Nhà nước theo đó cũng tăng lên.

Nếu trước đây, Việt Nam dành khoảng 12% - 13% thu ngân sách để trả nợ gốc và lãi phát sinh, thì tới năm 2021, Việt Nam phải giành 21% - 22% thu ngân sách, tương đương khoảng 1/5 tài sản quốc gia để chi trả nợ, đây chính là một áp lực không hề nhỏ đối với nền kinh tế Việt Nam.

So sánh với các nước trong khu vực Đông Nam Á, ngoại trừ Malaysia, tỷ lệ nợ công/GDP của Việt Nam là khá cao so với ASEAN-5. Chưa kể, do Việt Nam tính lại GDP khiến con số này tăng lên nhiều, còn về bản chất nợ công vẫn rất cao. Do đó, gánh nặng nợ công có thể gây bất ổn cho nền kinh tế Việt Nam trong thập niên tới, PGS.TS Phạm Thế Anh nhìn nhận.

Đưa ra khuyến nghị, theo vị chuyên gia này, mục tiêu cao nhất của chính sách tài khóa vẫn phải là đảm bảo tính bền vững của nợ công với các biện pháp đi kèm như ổn định quy mô nợ công theo khả năng thu thuế, kiểm soát nghĩa vụ nợ/thu ngân sách.

Bên cạnh đó, cải thiện cơ cấu chi ngân sách theo hướng giảm tiêu dùng tăng chi đầu tư phát triển. Thu NSNN cần giảm dựa vào các nguồn thu kém bền vững, tránh phát sinh những loại phí – lệ phí mới. Thêm vào đó, chính sách tài khóa nên theo hướng nghịch chu kỳ, tạo đệm tài khóa trong thời kỳ khó khăn.