Nằm lọt thỏm trong thung lũng của dãy núi Pú Minh, xã Pú Nhung có hơn 750 hộ dân, với gần 3.500 nhân khẩu, 98% trong số đó là đồng bào Mông. Vượt 12km từ thị trấn Tuần Giáo, trên con đường ngút ngàn 2 bên là màu xanh của mía, chúng tôi bắt gặp một người đàn ông đeo gùi bước ra từ ruộng mía. Ông là Sùng Phái Sình – người Mông đầu tiên mang cây mía về trồng trên đất Pú Nhung.
Với người tinh ý, chỉ cần nhìn đôi bàn tay chai sần, đầy vết xước đã thành sẹo thì có thể hiểu ông là người dày dạn kinh nghiệm trồng mía. Đưa bàn tay, ông bảo: “Làm mía không vất vả như trồng ngô, lúa nhưng lá mía cứa thành ra tay ai cũng có sẹo thế này”.
Trong ngôi nhà gỗ kiên cố nằm ngay trục đường chính đi vào trung tâm xã, ông Sình tiếp tục câu chuyện về cái duyên với cây mía “xương gà”. Trước đây, gia đình ông cũng nghèo lắm. Cách đây 7 năm, trong một lần sang huyện Bình Lư (Lai Châu) thăm người thân, ông Sình thấy nhiều người giàu lên nhờ cây mía “xương gà”.
Mon men học hỏi kỹ thuật trồng, chăm sóc, ông quyết định mua 2.000 ngọn mía về trồng thay thế một phần diện tích ngô của gia đình. Vụ đầu tiên thu hoạch, ông chỉ bán cho người quanh bản và giáo viên trong vùng. Tiếng lành đồn xa, ngay sau đó nhiều hộ lân cận đã tìm đến xin, mua ngọn về trồng. Vụ vừa qua, gia đình ông thu về 80 triệu đồng tiền mía.
Nói về cách giữ được đúng vị ngon của giống mía “xương gà”, như một kỹ sư nông nghiệp, ông Sình vanh vách: “Muốn mía phát triển tốt thì phải trồng đúng kỹ thuật, cây cách cây 60cm, hàng cách hàng 1,5m. Nếu đất bạc màu thì phải bón phân NPK, nhưng tuyệt đối không bón lân và kali để mía giữ được vị ngọt mềm đặc trưng, mà không bị cứng. Mỗi gốc chỉ nên để từ 8 – 10 cây”.
Với những kỹ thuật được ông Sình chia sẻ, nhiều gia đình trong bản Đề Chia B và các bản lân cận, như: Đề Chia A, C, Khó Bua, Xá Tự… cũng dần chuyển đổi diện tích trồng ngô, đậu tương, sắn… sang trồng mía. Trong đó, bản Khó Bua có 56/56 hộ đều trồng mía. Vài hộ trồng để lấy ăn, còn lại cơ bản để làm hàng hóa, với mức thu nhập bình quân từ vài chục đến hơn 100 triệu đồng/vụ.
Sau 7 năm “bén duyên” với đất Pú Nhung, cây mía đã có mặt ở khắp 10/10 bản của xã, với tổng diện tích khoảng 30ha và dần khẳng định vị thế khi mang lại giá trị kinh tế cao gấp 3 – 4 lần so với cây ngô, đậu tương. Theo tính toán, cùng 1m2 đất, nếu trồng ngô chỉ được 4 - 10 gốc, trong khi trồng được 4 gốc mía (mỗi gốc 10 cây). Bán theo giá thị trường, hiện nay 1kg ngô thu về 3.000 đồng nhưng 1 cây mía giá dao động từ 3.000 – 10.000 đồng.
Mía thu hoạch đến đâu bán hết đến đó, có thời điểm dân buôn vào tận nơi mua với giá 10.000 – 15.000 đồng/cây, mà không có mía để bán.Với mức giá này, cũng như ông Sình, nhiều gia đình người Mông ở Pú Nhung chưa thể giàu lên trông thấy, song đã không còn phải “sớm tối” lo cái ăn, cái mặc và tiền cho con cái học hành.
Tuy nhiên, cũng bởi hiệu quả mang lại cao nên các gia đình đua nhau trồng mía, mà thiếu đi sự tính toán về đầu ra. Khoảng 2 năm trở lại đây, giá mỗi cây mía giảm từ 2.000 - 4.000 đồng. Nhiều người bắt đầu lo ngại khi có dấu hiệu bị tư thương ép giá. “Về chất lượng thì có thể yên tâm, vì giống mía này đã nức tiếng ở nhiều nơi và hiện nay đã cho thấy nhiều ưu thế trên đất Pú Nhung, chỉ cần bà con chú tâm làm và làm theo kỹ thuật để giữ đúng vị của cây mía. Song nếu cứ phát triển ồ ạt mà không được định hướng rõ ràng, thì cây mía không chỉ mất giá mà e rằng đến lúc cũng khó tìm được thị trường tiêu thụ” – ông Sình trải lòng.
Ông Sùng Dũng Phía, Chủ tịch UBND xã Pú Nhung cho biết: “Đây không phải là giống cây nằm trong kế hoạch giao hàng năm của huyện mà hoàn toàn tự phát do người dân trồng. Tuy nhiên, thời gian qua, cây mía đã cho thấy những ưu thế nhất định, có hiệu quả kinh tế cao và nhiều người dân địa phương cũng đang có nguyện vọng mở rộng thêm diện tích.
Theo tính toán thì hiện nay thị trường tiêu thụ vẫn đang ổn định nên định hướng của xã là tiếp tục cho phát triển; chủ yếu sẽ trồng thay thế dần vào một phần diện tích ngô và sẽ biến loại cây này thành hàng hóa giúp cải thiện đời sống cho người dân. Tuy nhiên, rút kinh nghiệm từ một số loại cây trồng trước đó, chúng tôi sẽ tiến hành rà soát, đánh giá, trên cơ sở đó đưa ra quy hoạch cụ thể, để tránh phát triển một cách ổ ạt, dẫn đến tình trạng mía được mùa mà lại mất giá, còn người nông dân thì vẫn cứ lao đao”.
