"Đừng nhầm lẫn hạnh phúc với thú vui hời hợt, ích kỷ của học sinh trong trường học"

Giáo sư Hà Vĩnh Thọ làm việc nhiều năm trong lĩnh vực Giáo dục đặc biệt và trị liệu, chia sẻ cuộc sống hàng ngày với những trẻ vị thành niên có nhu cầu đặc biệt về trí tuệ và hành vi. Trong thời gian này, ông cũng là giám đốc của Trường Cao đẳng Công tác Xã hội và Giáo dục Đặc biệt ở Thụy Sĩ.

Ông từng làm việc cho Ủy ban Chữ thập đỏ Quốc tế (ICRC) tại các vùng chiến sự ở khắp châu Á, Trung Đông, châu Phi và châu Âu trước khi trở thành Giám đốc Chương trình của Trung tâm Tổng Hạnh phúc Quốc gia (GNH) ở Bhutan. Ông là giáo sư thỉnh giảng tại một số trường đại học, trong đó có UCLouvain (Bỉ), Đại học Osnabrück (Đức) và Đại học Geneva (Thụy Sỹ).

Giáo sư Thọ hiện nay là Chủ tịch Học viện Eurasia về Hạnh phúc và An sinh, đồng thời là nhà đồng sáng lập Quỹ Eurasia - một tổ chức phi chính phủ chuyên triển khai các chương trình giáo dục cho thanh thiếu niên khuyết tật cũng như phát triển các dự án sinh thái ở Việt Nam trong hai mươi năm qua.

Ông đã viết giáo trình Trường học hạnh phúc ở Việt Nam, bước đầu được áp dụng tại Huế. Ông là một diễn giả quốc tế nổi tiếng về đổi mới giáo dục, hạnh phúc và phúc lợi cho cộng đồng, tổ chức và doanh nghiệp. Ông có bằng tiến sĩ tâm lý và giáo dục tại Đại học Geneva. Ông đã được trao bằng Tiến sĩ danh dự của Đại học Shenandoah, Virginia, Hoa Kỳ.

Giáo sư Hà Vĩnh Thọ đã có cuộc chia sẻ với PV về giáo dục, đặc biệt là việc xây dựng trường học hạnh phúc.

Trường học hạnh phúc là gì?

- Chào Giáo sư! Sau rất nhiều năm sống và làm việc ở nước ngoài, lý do nào khiến Giáo sư quyết định khởi tạo dự án Trường học hạnh phúc ở Việt Nam?

Tôi đến Việt Nam cùng với cha tôi lần đầu vào năm 1982. Chúng tôi được chú tôi là Hà Văn Lâu, lãnh sự quán Việt Nam ở Pháp đương thời và hay đi thăm chúng tôi ở Thụy Sĩ. Tại thời điểm đó, tôi là giám đốc của một trường cao học đào tạo giáo viên và tham gia vào một cộng đồng dành cho những đứa trẻ có hoàn cảnh đặc biệt. Khi đó chúng tôi đang chăm sóc cho 7 em có các triệu chứng trầm cảm nghiêm trọng trong gia đình của mình. Chú tôi đã động viên chúng tôi giúp đỡ những đứa trẻ bị ảnh hưởng bởi hậu chiến tranh. Tôi đồng thời gặp được Tiến sĩ Nguyễn Khắc Viện. Ông nói với tôi rằng: "Giờ đây khi cả nước đã thống nhất, chúng ta nên tập trung vào sự phát triển của trẻ em".

Chúng tôi sau đó đã tạo ra Eurasia Foundation trong cuối những năm của thập kỷ 90 nhằm hỗ trợ trẻ em với nhu cầu đặc biệt ở Việt Nam. Và sau khi làm việc nhiều năm với sự cộng tác mật thiết với chính quyền địa phương ở Huế, họ đã hỏi tôi về sự hợp tác hỗ trợ với các trường, và đây chính là sự khởi đầu cho dự án Happy Schools (Trường học hạnh phúc).

- Khái niệm "Giáo dục hạnh phúc" có phải là một khái niệm đã rất phổ biến ở phương Tây hay không thưa Giáo sư? 

Ở khía cạnh này, phương Tây không khác biệt quá nhiều so với Việt Nam. Sau khi tập trung vào khía cạnh giáo dục, càng ngày càng có nhiều sự để ý tới khía cạnh hạnh phúc, và tình trạng sức khỏe của giới trẻ. Đại dịch Covid-19 nhấn mạnh hơn vào tình trạng tinh thần, trong thực trạng nhiều bạn trẻ đã chịu ảnh hưởng lớn trong thời gian tự cách ly. Do đó, chúng ta có những chương trình tương tự ở một vài nước phương Tây như Đức và Thụy Sĩ. Happy Schools ở Việt Nam được nhìn nhận bởi nhiều nhà giáo dục Việt Nam như một cách tiếp cận sáng tạo và hiện đang nhận được rất nhiều sự quan tâm.

- Thưa GS, vì sao Huế được chọn là địa điểm đầu tiên để thí điểm triển khai dự án Trường học Hạnh phúc?  

Gia đình nội tôi quê ở Huế, và chú Hà Văn Lâu, người đầu tiên ủng hộ công việc giáo dục của chúng tôi, đã khuyến khích chúng tôi bắt đầu tại quê hương của ông. Ở Huế lúc đầu đã yêu cầu sự hỗ trợ với các chương trình cho trẻ em khuyết tật hòa nhập vào các trường công lập. Sau đó, họ yêu cầu sự hỗ trợ của chúng tôi cho các học sinh nói chung. 

Chúng tôi hoạt động ở đây hơn 20 năm, vì vậy chúng tôi có mối quan hệ rất chặt chẽ với chính quyền địa phương cả cấp thành phố và tỉnh, điều này giúp chúng tôi dễ dàng tạo thí điểm dự án ở Huế. Họ chứng kiến công việc chúng tôi đã làm trong những năm qua và có sự tin tưởng giữa hai bên. Hiện chúng tôi cũng đang triển khai chương trình Trường học hạnh phúc tại quận Ba Đình, Hà Nội theo yêu cầu của Sở GDĐT địa phương. Chúng tôi cũng đang phát triển một chương trình trực tuyến Happy School để có thể mở rộng quy mô dự án.

- Sau 4 năm triển khai thực tiễn ở Huế, chắc hẳn có rất nhiều câu chuyện đáng nhớ và những bài học thực tiễn từ dự án này? Giáo sư có thể chia sẻ những câu chuyện mà ông có nhiều cảm xúc nhất? 

Có rất nhiều câu chuyện tôi muốn kể nhưng tôi chỉ có thể chia sẻ một vài ví dụ. Sau khi tham gia khóa đào tạo giáo viên Happy School, một giáo viên nói với chúng tôi "Khi tôi bắt đầu sự nghiệp của một giáo viên trẻ, tôi tràn đầy lý tưởng, nhưng dần dần tôi quên mất lý do tại sao tôi lại chọn con đường này. Sau khóa học này, tôi nhớ ý định ban đầu của mình là phục vụ trẻ em trở thành những con người tốt hơn".

Chúng tôi đã có buổi làm việc với các phụ huynh có con theo dõi chương trình Trường học hạnh phúc. Hầu hết là các mẹ nhưng cũng có một vài người bố. Một trong số đó là một người công nhân rất giản dị, ít học nên không dám phát biểu trong cuộc họp. Nhưng khi mọi chuyện kết thúc, anh ấy đến, mỉm cười và chỉ đơn giản là ôm tôi. Cử chỉ này ý nghĩa hơn vạn lời nói.

Một người mẹ kể lại rằng một ngày nọ, đứa con gái tuổi teen của cô ấy về nhà nói với mẹ rằng cô bé yêu cô ấy và hỏi cô ấy có thể giúp được gì không. Người mẹ rất ngạc nhiên và mặc dù có thể con gái mình đã làm điều gì đó tồi tệ và đang cố gắng che đậy lỗi lầm của mình. Nhưng khi hỏi, cô nhận ra rằng nhờ chương trình Ngôi trường hạnh phúc, cô gái đã nhận ra rằng mẹ đã làm cho mình nhiều như thế nào và cảm thấy được khuyến khích để bày tỏ lòng biết ơn của mình.

Đây chỉ là một vài ví dụ trong số rất nhiều câu chuyện mà chúng tôi thu thập được trong nhiều năm.

- Hạnh phúc trong môi trường giáo dục và môi trường học đường có thể được hiểu hay cảm nhận như thế nào thưa GS?  

Hạnh phúc đích thực là một cái gì đó khác hơn là những thú vui phàm tục; đó không phải là tiêu thụ nhiều hơn, khoe những bộ quần áo đắt tiền hay trở thành chàng trai hay cô gái nổi tiếng nhất trên mạng xã hội.

Hạnh phúc đích thực là một cái gì đó sâu sắc và lâu dài hơn. Điều đó xuất phát từ việc sống chan hòa và biết cách quan tâm đến bản thân: hiểu biết về bản thân, nhận thức về tình cảm, lòng tự trọng. Nó đến từ việc sống chan hòa và quan tâm đến người khác và xã hội: Hạnh phúc đích thực không phải là một cái gì đó tự cao tự đại. Nó đến từ việc phục vụ người khác, quan tâm đến người khác, giảm bớt đau khổ và tạo ra những mối quan hệ tốt đẹp, lâu dài dựa trên sự tôn trọng và tin tưởng.

Nó xuất phát từ việc sống hòa hợp và quan tâm đến môi trường tự nhiên. Chúng ta đang sống trong một thời kỳ có nhiều thách thức sinh thái lớn, chúng ta cần giáo dục một thế hệ biết tôn trọng, bảo vệ và phục hồi sức khỏe và khả năng phục hồi của hành tinh xinh đẹp và mong manh của chúng ta.

Giáo dục không phải là kỳ thi

- Trong một bài phỏng vấn trước đây trên báo chí Việt Nam, Giáo sư đã nói rằng, mục tiêu của giáo dục không phải là các kỳ thi, điểm số hay các bài kiểm tra. Vậy theo Giáo sư, mục tiêu của giáo dục trên hết là gì?  

Các kỳ thi, điểm số và bài kiểm tra là một phần tự nhiên của hệ thống giáo dục, nhưng chúng không phải là mục tiêu cuối cùng của nó. Chúng chỉ đơn giản là phương tiện kết thúc. Mục đích của giáo dục là giúp trẻ em và thanh thiếu niên phát huy hết tiềm năng, trí tuệ, tình cảm, thực tiễn (giáo dục cái đầu, trái tim, bàn tay); trang bị các kỹ năng, năng lực và các giá trị đạo đức vững chắc nhăm định hướng cho các em trong cuộc sống. 

Kiến thức học thuật là quan trọng, nhưng trong thời đại của AI, điều đó là chưa đủ; họ cần các kỹ năng xã hội, kỹ năng cảm xúc, sáng tạo, và khả năng làm việc nhóm và sáng tạo. Không cái nào trong số này có thể dễ dàng được kiểm tra trong các kỳ thi truyền thống chủ yếu đánh giá trí nhớ, thông tin và tư duy logic. Giáo viên và học sinh không nên tập trung quá nhiều vào việc vượt qua các kỳ thi mà hãy dạy và học các kỹ năng và năng lực mà thế hệ sau sẽ cần để trở thành những người tốt, những công dân gắn bó và những chuyên gia sáng tạo.

- Và mục tiêu của dự án trường học hạnh phúc được nhìn nhận hay định nghĩa như thế nào, thưa ông?

Happy Schools là chương trình đào tạo dành cho giáo viên nhằm trang bị sự hiểu biết, kiến thức và kỹ năng giúp họ chú ý và chăm sóc sự hạnh phúc và sức khỏe của tất cả học sinh. Nó mở rộng phạm vi nhận thức của giáo viên, để nó bao gồm cả sức khỏe tinh thần và tình cảm của trẻ em. 

Chỉ khi học sinh cảm thấy an toàn về cảm xúc, được xã hội chấp nhận và hòa nhập, chúng mới có thể phát huy tiềm năng của mình, học hỏi và phát triển toàn diện. Mục tiêu là tất cả các trường học đều bao gồm ba khía cạnh cơ bản của Trường học Hạnh phúc: sống hòa hợp với bản thân, người khác và thiên nhiên trong tất cả các môn học và hoạt động.  

- Như ông cũng chứng kiến, phong trào xây dựng trường học hạnh phúc ở Việt Nam đã phổ biến hơn rất nhiều so với 4 năm trước đây. Song, cũng có ý kiến cho rằng đó mới chỉ là hình thức, không phải thực chất. Ông nghĩ sao về điều này? 

Tôi nghĩ rằng những lời bàn tán xung quanh Trường học hạnh phúc là tích cực, bởi vì nó cho thấy ngày càng có nhiều nhận thức về sự cần thiết phải chú ý không chỉ đến các hoạt động học tập mà còn đối với hạnh phúc và sức khỏe tinh thần của trẻ em và thanh niên. Điều hoàn toàn tự nhiên là ban đầu, người ta mới chỉ có hiểu biết nông cạn về những khái niệm này và nhiệm vụ của các nhà giáo dục, quan chức và chuyên gia là phải hiểu sâu hơn và chia sẻ nó rộng rãi. 

Chúng ta nên chú ý để không nhầm lẫn sự hạnh phúc với thú vui hời hợt và theo đuổi ích kỷ của sự ham mê vị kỷ cá nhân. Mối nguy hiểm đã hiện hữu khi những bạn trẻ đang lớn lên trong thời đại của internet và mạng xã hội, khi những người xung quanh tìm kiếm sự thỏa mãn tức thì và chúng tôi đi ngược với những xu hướng này. Điều quan trọng là họ phải hiểu rằng hạnh phúc của chính mình đi liền với hạnh phúc của người khác, của xã hội và của lợi ích chung. Do đó, Trường học hạnh phúc chú trọng nhiều đến các giá trị đạo đức.