Cây xáo tam phân là cây gì, có công dụng gì mà ở Khánh Hòa đang tìm mọi cách nhân giống nhiều hơn?

Đưa xáo tam phân từ rừng vào vườn

Hơn 10 năm trước, câu chuyện cây xáo tam phân có khả năng chữa trị bệnh đã tạo nên cơn sốt tìm kiếm tại vùng núi Hòn Hèo. 

Tình trạng khai thác quá mức khiến cho cây xáo tam phân ngày càng cạn kiệt. Xác định lợi thế và tiềm năng của cây dược liệu quý, ông Tâm đã rong ruổi trên những cánh rừng Hòn Hèo rộng lớn để tìm kiếm, đưa xáo tam phân về ươm trồng trên khu vực đất đồi ở xã Diên Điền, huyện Diên Khánh.

Sau 7 năm miệt mài chăm sóc, thử nghiệm, đến năm 2017, cây xáo tam phân ở Diên Điền không chỉ phát triển tốt, mà còn đơm bông, kết trái. 

Những trái xáo tam phân được lọc lấy hạt để ươm cây mới. “Kết quả này mở ra những cơ hội, nhưng cũng không ít thách thức. Làm sao để ươm hạt xáo tam phân nảy mầm là một quá trình mày mò, thử nghiệm bằng nhiều cách. 

Khi hạt xáo tam phân nảy mầm, cần thêm 18 tháng chăm sóc cây non trở thành cây giống, lúc này mới có thể đưa xáo tam phân ra trồng” - ông Tâm chia sẻ.

Cây xáo tam phân-một cây dược liệu quý có công dụng tốt cho phòng, chống một số bệnh của con người như bệnh gan, bệnh ung thư...Cây xáo tam phân đang được nhân giống, trồng ở Khánh Hòa.

Khi đã cơ bản nắm được kỹ thuật ươm cây, nhân giống, ông Tâm lại mất thời gian đi tìm nơi trồng phù hợp để mở rộng vườn xáo tam phân. 

Năm 2018, trên những ngọn đồi thoai thoải ở thôn Suối Sâu, xã Ninh Tân, ông đã tìm được vị trí phù hợp. Ban đầu, ông gieo trồng 1ha, rồi đến 5ha, thấy cây bén rễ, phát triển tốt nên mở rộng thêm, đến nay đã lên 15ha. 

Sau 3 năm kể từ khi đưa ra trồng đại trà, cây xáo tam phân bắt đầu cho thu hoạch dưới dạng tỉa thân, lá để làm nguyên liệu sản xuất trà xáo tam phân. 

“Trong những năm tới, khi cây xáo tam phân đạt 7 năm tuổi trở lên, cây có thể cho thu hoạch quả và bộ rễ. Chúng tôi lên kế hoạch sản xuất nhiều sản phẩm chất lượng, tốt cho sức khỏe người tiêu dùng, không chỉ làm từ thân, lá, mà còn từ vỏ, quả và bộ rễ của cây. Còn các hạt sẽ tiếp tục được ươm thành cây, phát triển nhân rộng” - ông Tâm cho biết.

Hướng đi triển vọng của cây xáo tam phân trồng ở Khánh Hòa

Khi đã chuẩn bị xong vùng nguyên liệu, ông Tâm cùng với những người chung chí hướng xây dựng lên Công ty Cổ phần Sản xuất Thương mại Dịch vụ POM Group. 

Trên diện tích nhà xưởng hơn 5.000m2 tại thôn Bắc (xã Ninh Tân), POM Group đã lắp đặt dây chuyền sản xuất quy mô, hiện đại, đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe về an toàn thực phẩm, vệ sinh môi trường. 

Những cành, lá xáo tam phân thu hái từ khu vườn ở thôn Suối Sâu được đưa thẳng vào nhà máy sơ chế, chế biến để cho ra thị trường sản phẩm trà túi lọc, trà pha ấm và nước uống đóng lon xáo tam phân.

Năm 2022, sản phẩm trà túi lọc, trà pha ấm xáo tam phân của POM Group tham gia chương trình sản phẩm tiêu biểu của xã Ninh Tân. Theo ông Võ Ngọc Phi Vũ - Chủ tịch UBND xã Ninh Tân, qua thực tế hơn 3 năm trồng xáo tam phân, có thể thấy loài cây này thích hợp với vùng đất Ninh Tân. 

Bước đầu mô hình trồng cây xáo tam phân và phát triển các sản phẩm của POM Group trên địa bàn đã thu về những kết quả kinh tế khả quan. 

Mô hình đã tạo việc làm ổn định cho hơn 50 lao động địa phương với mức thu nhập 6-7 triệu đồng/người/tháng. Với những kết quả đó, UBND xã đã làm việc với doanh nghiệp, thống nhất về việc từng bước chuyển giao kỹ thuật trồng, chăm sóc cây xáo tam phân cho người dân có nhu cầu trên địa bàn xã, đưa ra các hợp đồng hỗ trợ đầu tư cho người dân, cam kết bao tiêu toàn bộ sản phẩm trong giai đoạn thu hoạch. 

Qua ghi nhận, nhiều hộ nông dân đã sẵn sàng tham gia mô hình trồng xáo tam phân có sự liên kết hỗ trợ giống, kỹ thuật chăm sóc và bao tiêu đầu ra của POM Group.

Theo ông Tâm, định hướng của POM Group là phát triển lên tới hàng trăm héc-ta trồng cây xáo tam phân, trong đó ưu tiên ở vùng đất đồi ở xã Ninh Tân. 

Điều đáng mừng là trong suốt quá trình đưa cây xáo tam phân về vùng đất Ninh Tân, doanh nghiệp đã nhận được sự hỗ trợ, đồng thuận từ chính quyền địa phương và nhân dân trong vùng.

Năm 2019, POM Group đã phối hợp với Viện Hóa học các hợp chất thiên nhiên thuộc Viện Hàn lâm khoa học và công nghệ Việt Nam thực hiện đề tài “Nghiên cứu xác định thành phần hóa học, hoạt chất có tác dụng bảo vệ gan của cây thuốc xáo tam phân họ Rutaceace của Việt Nam”. 

Các nhà khoa học đã sử dụng cây xáo tam phân ở vùng núi Hòn Hèo để tiến hành nghiên cứu. 

Quá trình phân lập và xác định cấu trúc hóa học chứng minh nhiều chất trong cây xáo tam phân có tác dụng chữa bệnh về gan và có tác dụng kháng một số dòng tế bào ung thư, như: ung thư phổi, ung thư vú…