Loài cá khổng lồ được dân một vùng biển tỉnh Quảng Ngãi thờ, vì sao chỉ thờ con cái?

Dưới thời Chúa Nguyễn, cùng với Thu Xà, Sa Huỳnh, một số người Hoa từ các vùng Quảng Đông, Phúc Kiến, Triều Châu, Hải Nam (Trung Quốc) đến sinh sống ở đây. Từ đó, dọc cửa biển Sa Cần, những lớp người (Chăm, Hoa, Việt) nối tiếp nhau hội tụ. 

Cuộc sống của họ gắn liền với biển và sông nước. Trong những lần đánh bắt hải sản trên biển, ngư dân thường gặp hiểm nguy và được cá Voi cứu giúp, đưa vào bờ. Từ đó, tín ngưỡng thờ cá Ông được định hình, truyền giữ  tại các làng, xóm ở cửa Sa Cần.

Với mong muốn “đất lành, người an”, người dân vạn Tân Thạnh tôn Thần Nam Hải là vị nhiên thần, thành hoàng của làng và dựng lăng để tế tự. Nhiều tài liệu, hiện vật nơi đây góp phần khẳng định các vấn đề mang tính giá trị lịch sử, văn hóa của vùng đất Quảng Ngãi và Nam Trung Bộ. 

Ngoài sắc phong cho thần Nam Hải vào năm Khải Định thứ 9 (1924), đáng chú ý nhất là Thần vị với dòng chữ Hán Nôm, dịch nghĩa “Nước Đại Nam/ Nam hải Cự tộc hiệu Linh Ngọc Lân, hiệu Nương Ngọc Lân/ Tứ vị Từ tế Tôn thần /Long phi năm Đinh Hợi/ Dựng ngày lành tháng Kỷ Dậu”. 

Phân tích từng câu chữ trên thần vị, các bài văn tế, đối tượng được nhắc sau Thần Nam Hải chính là Nam Hải Cự Tộc Ngọc Lân Nhơn Ngư Nương Nương (văn tế)/ Nương Ngọc Lân (cá Voi cái). Đây chính là điểm khác biệt và đặc trưng của vạn Tân Thạnh so với các di tích thờ cá Ông khác trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi và một số tỉnh ven biển miền Trung.

Ngoài lễ cầu ngư, lễ tế thần Nam Hải, người dân ở các địa phương nói trên dành riêng một ngày vía Bà (ngày 20/10). Chứng tỏ, quan điểm của con người trong thế giới thần linh cũng có sự phân định giống đực và giống cái.

Lăng còn phối thờ khác như: Tứ vị từ tế (tứ vị thánh nương), Thiên Y A Na, thần Cao Các, tả ban, hữu ban, tiền hiền, hậu hiền. 

Điều này cho thấy lăng có sự tích hợp các tín ngưỡng thờ tự mà chính các tộc người Chăm, Hoa, Việt sinh sống nơi đây đã duy trì, tiếp nối gắn liền với cuộc sống mưu sinh trên biển, nhưng bản thân họ lại không có sự phân định, nhận thức rõ nên có sự đồng nhất. 

Sự hỗn hợp thờ tự ấy bắt nguồn từ không gian sống, vùng sinh thái biển - núi - đồng bằng, các lớp văn hóa, tộc người khác nhau Chăm -  Hoa - Việt, trong đó người Việt đóng vai trò chủ thể. 

Chính sự hội tụ, tích hợp ấy, họ mang theo tín ngưỡng, văn hóa của quê hương mình vào vùng đất mới. Trong quá trình sinh sống, lao động, người Việt đã cộng cư, giao lưu, tiếp biến giữa các văn hóa Chăm, Hoa và Việt. 

Tồn tại hơn 2 thế kỷ, lăng vạn Tân Thạnh là nơi lưu giữ các giá trị văn hóa đặc trưng nói trên  và đóng vai trò quan trọng trong đời sống tín ngưỡng của cộng đồng cư dân nơi đây.