Vụ án oan sai 38 năm ở TP.HCM: Không bồi thường, không đình chỉ điều tra, do hết thời hiệu!?

Hết thời hiệu

PV Dân Việt đã đi tìm câu trả lời xung quanh việc ông Trịnh Dân Cường đã được xác nhận bị bắt, giam giữ trái pháp luật, nên được trả tự do, nhưng hơn 3 thập kỷ, cơ quan luật pháp vẫn chưa ra quyết định đình chỉ điều tra bị can đối với ông Cường. 

Ông Nguyễn Hữu Đức – Thủ trưởng Cơ quan CSĐT Công an quận 6 – cho rằng: "Đơn kêu cứu của ông Cường về việc đình chỉ điều tra đối với ông đã hết thời hiệu (căn cứ các điều 475, 481 và 482 – Bộ Luật Tố tụng hình sự)". Vì vậy, Công an quận 6 đã bác đơn khiếu nại đòi ra quyết định đình chỉ điều tra đối với ông Cường.

Tương tự, Phó Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân (KSND) quận 6 Nguyễn Văn Sơn cũng viện dẫn Điều 19 – Nghị quyết 388/2003/NQ-UBNTVQH11 ngày 17/3/2003 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, về bồi thường thiệt hại cho người bị oan do người có thẩm quyền trong hoạt động tố tụng hình sự gây ra.

Theo đó, trong thời gian từ ngày 1/7/1996 cho đến trước ngày Nghị quyết 388 có hiệu lực, mà có bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật của cơ quan có thẩm quyền trong hoạt động tố tụng hình sự xác định bị oan, thì thời hiệu yêu cầu cơ quan có trách nhiệm bồi thường thiệt hại giải quyết việc bồi thường là hai năm, kể từ ngày Nghị quyết 388 có hiệu lực.

Đối với những người có bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật của cơ quan có thẩm quyền trong hoạt động tố tụng hình sự xác định bị oan từ ngày Nghị quyết này có hiệu lực, thì thời hiệu yêu cầu cơ quan có trách nhiệm bồi thường thiệt hại giải quyết việc bồi thường là hai năm, kể từ ngày bản án, quyết định trên có hiệu lực pháp luật.

Đồng thời, đại diện Viện KSND quận 6 giải thích: Theo Điều 5 – Luật Trách nhiệm bồi thường của nhà nước năm 2009, về thời hiệu yêu cầu bồi thường đã quy định: "Thời hiệu yêu cầu bồi thường quy định tại khoản 1, Điều 4 của Luật này là 2 năm, kể từ ngày cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành văn bản xác định hành vi của người thi hành công vụ là trái pháp luật hoặc kể từ ngày bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật của cơ quan tiến hành tố tụng hình sự xác định người bị thiệt hại thuộc trường hợp được bồi thường quy định tại Điều 26 của Luật này".

Ông Trịnh Dân Cường bị giam giữ trái pháp luật xảy ra trước ngày 1/7/1996 và được xác định là bị oan sai, bởi bản án số 106/HSPT ngày 21/3/1990 của Tòa phúc thẩm tại TP.HCM (Tòa án nhân dân tối cao). Nhưng đến nay, ông Cường mới nộp đơn yêu cầu được bồi thường thiệt hại, thì yêu cầu của ông Cường đã hết thời hạn giải quyết theo quy định của pháp luật. Do đó, Viện KSND quận 6 không giải quyết yêu cầu của ông Trịnh Dân Cường.

Ngoài ra, theo một cán bộ Viện KSND quận 6 tiết lộ, sau khi ông Cường khiếu nại, lãnh đạo Viện KSND Q.6 đã yêu cầu kiểm tra hồ sơ vụ việc nhưng hiện hồ sơ gốc không còn. Mặt khác, thời gian xảy ra vụ án đã gần 40 năm; lúc đó, Bộ Luật Tố tụng hình sự chưa hình thành, các chính sách quy định về bồi thường, xin lỗi do án oan chưa có. 

Giờ đây, để xử lý vụ việc oan sai của ông Cường là rất khó khăn. Hiện ông Cường đã khởi kiện Viện KSND quận 6 ra tòa, thì mọi quyết định đúng – sai, Viện KSND quận 6 chờ phán quyết từ bản án của tòa án.

Người dân bị oan sai, hãy xin lỗi, bồi thường từ tâm, đừng thoái thác

Trong khi đó, trao đổi với PV Dân Việt, ông Đinh Văn Quế - nguyên Chánh tòa hình sự, thành viên Hội đồng Thẩm phán (Tòa án nhân dân tối cao) cho rằng: "Theo pháp luật hiện hành, nếu hết thời hạn 2 năm mà người bị oan không yêu cầu bồi thường thì bị coi là hết thời hiệu. Thời hiệu là thời hạn do Quốc hội đặt ra được ghi vào luật; nhưng trên thực tế nếu nói cứ hết thời hiệu là không được yêu cầu bồi thường nữa thì cũng phải xem lại".

Ông Đinh Văn Quế phân tích, vì Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước ban hành từ tháng 6/2009 – lúc đó Bộ Luật Dân sự và Bộ Luật Tố tụng hình sự  chưa được sửa đổi, bổ sung, cũng quy định thời hiệu khởi kiện.

Nay, Bộ Luật Dân sự và Bộ Luật Tố tụng hình sự đã được Quốc hội thông qua năm 2015 không còn quy định về thời hiệu khởi kiện nữa. Trong khi đó, việc bồi thường án oan sai vẫn chưa sửa đổi, bổ sung về thời hiệu yêu cầu bồi thường án oan sai.

Theo nguyên Chánh tòa hình sự, khi có Nghị quyết 388 và Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước, các cơ quan tiến hành tố tụng phải rà soát xem ở địa phương của mình, đơn vị mình có bao nhiêu trường hợp bị oan sai thuộc diện phải bồi thường. Đồng thời, thông báo cho người bị oan sai biết để họ thực hiện quyền yêu cầu bồi thường, xin lỗi…

Nếu đã thông báo mà người bị oan sai không yêu cầu bồi thường thì phải lập biên bản hoặc bằng một hình thức nào đó để tránh lọt, sót…

"Với tinh thần như đồng chí Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã nhiều lần nói: "Cái gì có lợi cho dân thì nên làm". Nếu Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước còn quy định thời hiệu 2 năm là không có lợi cho người dân, chưa kể người dân bị oan, thì Quốc hội cũng nên kịp thời sửa đổi, bổ sung ngay.

Bồi thường oan cho một công dân là trách nhiệm của cơ quan tiến hành tố tụng. Vậy mà pháp luật lại yêu cầu người dân bị oan phải… làm đơn ! Có lẽ sắp tới khi sửa đổi, bổ sung Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước, cùng với việc bỏ thời hiệu yêu cầu bồi thường, thì cũng nên bỏ luôn cả việc người bị oan phải làm đơn yêu cầu được bồi thường, mà trách nhiệm bồi thường oai sai là của Nhà nước, trong đó có cơ quan tiến hành tố tụng" - ông Quế nói.

Trong khi đó, luật sư Nguyễn Tấn Thi – Giám đốc Công ty Luật TNHH Hoa Sen (TP.HCM) cũng nhận định: "Việc công khai xin lỗi, bồi thường thiệt hại do oan sai đối với ông Trịnh Dân Cường là lẽ đương nhiên. 

Các cơ quan thực thi pháp luật quận 6 đã sai phạm luật pháp đối với công dân thì nên phối hợp đưa ra phương án xin lỗi, khôi phục lại danh dự và bồi thường thiệt hại cho người bị oan sai. Hãy hành động từ tâm, với thiện chí sai thì xin lỗi, khắc phục, đừng tìm cách thoái thác trách nhiệm; bởi người dân đã bị thiệt hại quá nhiều".

Đề cập tới chuyện Công an và Viện KSND quận 6 viện lý do "hết thời hiệu", Luật sư Thi cho rằng: "Thời gian gần đây, một số vụ án oan sai xảy ra cùng thời điểm vụ án Trịnh Dân Cường, thời gian kéo dài cũng 30 – 40 năm, nhưng đều được xem xét và giải quyết xin lỗi, bồi thường cho các bị hại. Tại sao với ông Cường lại hết thời hiệu, không bồi thường ?".

Theo luật sư Thi, các cơ quan có lỗi, gây oan sai cho người dân nên chủ động tổ chức xin lỗi, bồi thường, khắc phục hậu quả kịp thời cho bị hại, người bị oan sai. 

"Lẽ ra, vào năm 1990, ngay sau khi bản án tuyên hành vi bắt, giam, giữ người trái pháp luật của một số cán bộ, thì Viện KSND và Công an quận 6 phải chủ động ra quyết định đình chỉ điều tra bị can và tổ chức xin lỗi, bồi thường cho ông Trịnh Dân Cường.

Đằng này, để vụ việc kéo dài hàng chục năm, gây bao hệ lụy, lỗi là do các cơ quan trên. Xử lý làm sao cho linh động, thấu lý đạt tình, đừng nên máy móc đổ lỗi người dân không sớm yêu cầu, hết thời hiệu, mất quyền lợi được bồi thường" – Luật sư Thi nói.

Xin lỗi, bồi thường oan sai sau gần 40 năm

Ông Nguyễn Văn Dũng (sinh 1958) là bộ đội chiến đấu tại chiến trường Campuchia. Tháng 7/1979, ông Dũng về thăm gia đình ở xã Đôn Thuận, huyện Trảng Bàng, tỉnh Tây Ninh. Khoảng 23 giờ ngày 26/7/1979 xảy ra vụ cướp có vũ khí tại nhà ông Nguyễn Văn Đơ cùng xã Đôn Thuận.

Công an địa phương đã bắt ông Dũng và một số người khác đưa về trụ sở Công an huyện Trảng Bàng. Tại đây, ông Dũng khai nhận đã cướp tài sản ông Đơ. Ngày 27/7/1979, Công an huyện Trảng Bàng đã khởi tố vụ án, khởi tố bị can về tội "cướp tài sản công dân", lệnh tạm giam đối với ông Dũng.

Quá trình điều tra không đủ chứng cứ truy tố, nên ngày 11/5/1983 Viện KSND tỉnh Tây Ninh phải ra quyết định đình chỉ điều tra, xác định ông Dũng không phạm tội. Ông Dũng bị tạm giam từ ngày 27/7/1979 đến ngày 11/5/1983, tức 3 năm 9 tháng 14 ngày (tương đương 1.379 ngày).

Sau khi được trả tự do, ông Dũng đã có đơn yêu cầu giải quyết bồi thường oan sai. Sau nhiều năm tranh cãi qua lại giữa các cơ quan bảo vệ luật pháp như: Viện KSND tỉnh Tây Ninh, Cục Bồi thường nhà nước – Bộ Tư pháp, Viện KSND tối cao…, với các lý do tương tự vụ ông Trịnh Dân Cường – do "hết thời hiệu", "thời điểm năm 1983, nhà nước chưa ban hành quy định việc bồi thường bắt giam oan".

Theo Nghị quyết 338 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, "ông Dũng không có đơn yêu cầu bồi thường, nên theo quy định pháp luật, ông Dũng đã tự từ bỏ quyền yêu cầu bồi thường thiệt hại do bị oan…, nên không có căn cứ xem xét thụ lý, giải quyết đơn yêu cầu bồi thường thiệt hại do bị bắt oan" cho ông Dũng.

Tuy nhiên, ngày 21/3/2019, Viện KSND tối cao đã có công văn yêu cầu Viện KSND tỉnh Tây Ninh tổ chức xin lỗi công khai đối với ông Nguyễn Văn Dũng; bổ sung tài liệu của hồ sơ yêu cầu bồi thường thiệt hại cho ông Dũng.

Ngày 30/10/2019, Viện KSND tỉnh Tây Ninh đã chính thức tổ chức buổi xin lỗi công khai ông Nguyễn Văn Dũng cùng 7 nạn nhân khác bị oan sai trong vụ án, sau 40 năm gánh chịu bao nhiêu oan ức.

Mới đây nhất, tháng 2/2023 VKSND tỉnh Vĩnh Phúc đã trao số tiền gần 1,1 tỷ đồng bồi thường oan sai cho ông Trần Ngọc Chinh (82 tuổi, trú tại huyện Sông Lô, Vĩnh Phúc) và gần 1,7 tỷ đồng bồi thường oan sai cho gia đình ông Trần Trung Thám (trú cùng địa phương, đã chết).

Ông Chinh, ông Thám và ông Khổng Văn Đệ (cùng địa phương, 100 tuổi) là 3 người bị hàm oan trong vụ án giết người xảy ra cách đây hơn 43 năm.